تلفیق روش سنتی و مدرن در آبیاری، مهار خشک سالی و نجات کشاورزی - مجله سرگرمی

در سال های اخیر کارشناسان جهاد کشاورزی با تمرکز روی طرح های آبیاری نوین کوشش کردند تا شاید بتوانند راهی برای نجات آب در این استان پیدا نمایند.آنها علم آبیاری را به کمک دریافتد و به تازگی یافته های دانشگاهی را با آن ادغام کردند.

از آنجایی که گفته می گردد بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است و خراسان جنوبی در شدیدترین شرایط خشکسالی واقع شده است، سازمان جهاد کشاورزی استان کوشش کرد طرح های آبیاری نوین را در تمام شهر های استان اجرایی کند.

صرفه جویی4.5 هزار متر مکعب آب

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تاکید بر اینکه به ازای هر هکتار آبیاری قطره ای حدود 4 هزار و 400 متر مکعب آب صرفه جویی می گردد، به خبرنگاران می گوید: این رقم در آبیاری کم فشار به 2 هزار و 500 متر مکعب می رسد.

هاشم ولی پور مطلق ادامه داد: اما بسته به شرایط محیطی و البته نوع آب کوشش می گردد یکی از روش های آبیاری حتی انتقال آب با لوله گذاری اجرایی گردد.

وی بیان نمود: این استان در اجرای سیستم های نوین آبیاری در رتبه هفت کشوری است و البته همچنان در حال ارتقا بوده و امروز جزو استان های برتر کشور در اجرای این طرح ها است.

به گفته وی با توجه به برنامه های طرح تعادل بخشی و همچنین با آب موجود به ناچار باید تمامی کشاورزی استان به سمت آبیاری های نوین بروند.

وی معتقد است: در تمام شیوه های نوین نیز باز هم باید از تجربیات گذشته استفاده کرد، گذشته ای که در زمین های کشاورزی استان ابتدا باغ بعد زراعت و سپس آیش را داشته ایم و بنا به آبی که آن سال بر مدار آبیاری شان می چرخید بین زراعت و باغ و آیش انتخاب درست را داشته اند.

ولی پور مطلق با اشاره به این موضوع افزایش سطح باغ ها را در استان مد نظر قرار می دهد و می گوید : امروز سطح باغ ها در استان نسبت به زراعت افزایش پیدا نموده که این موضوع نیز پای مدیریت کارشناسان جهاد کشاورزی را به میدان کشانده است.

وی بیان کرد: حتی با وجود اجرای آبیاری های نوین که باعث کاهش اتلاف آب می گردد. باید افزایش سطح منطقی و حساب گردیده در هر موردی جلو برود. تا جایی که از سال 95 تا کنون کوشش نموده ایم به جای افزایش سطح همین سطح موجود را حفظ کنیم.

آنچه کشاورز می گوید

هر چند گفته می گردد تمامی روش های نوین آبیاری مورد تقاضای کشاورزان استان است و امروز متقاضیان این شیوه های آبیاری به 90 درصد رسیده اند، اما برخی تجربه ها نیز نشان داده برای اجرای هر شیوه آبیاری باید علمی و کارشناسی گردیده پیش رفت.

یکی از کشاورزانی که طرح آبیاری بارانی را در مزرعه کلزا انجام داده بود، رضایتمندی نسبی داشت چرا که بادهای شدید دشت ماژان گاهی برنامه آبیاری اش را بر هم می زند.

کشاورز دیگری نیز که قبلا این شیوه را اجرا نموده و در نهایت مجبور به جمع آوری لوله ها گردیده است، از شوره دریافت سیستم خبر می دهد و اینکه در اجرا موفقیت کامل نداشته است.

بر این اساس برای همه مناطق نمی توان بدون نظر کارشناسان مهندسی آب یک روش را اجرا کرد. در این باره کشاورزان باید به یک نتیجه خوب دست یابند که می توان در همه زمین های کشاورزی آبیاری نوین را انجام داد اما هر شیوه جایی و هر سیستم مکانی دارد.

علل موفقیت و شکست در آبیاری نوین

اوایل سال 2017 توسط کمیته بین المللی آبیاری و زهکشی گزارشی ارائه شد، که نشان می دهد، در کشور های در حال توسعه مانند پاکستان، ایران، افریقا و چند کشور آسیای میانه آنالیز ها نشان داده اجرای آبیاری های نوین باعث کاهش مصرف آب نگردیده است.

در این گزارش به این نکته مهم اشاره گردیده است که با آبیاری های نوین میزان مصرف آب در واحد هکتار کاهش می یابد، بنابر این کشاورز مقداری آب از سهمی که قبلا داشته است اضافه آورده، اما به جای این که این آب در منبع بماند با افزایش سطح زیر کشت دوباره مصرف می گردد و این یعنی یک دور تسلسل و رسیدن به نقطه اول ماجرای کمبود آب.

این موضوع در شرایطی رخداد که برخی از کشاورزان درباره هدف اصلی اجرای آبیاری های نوین توجیح نبودند.

مورد دوم شکست برخی از کشاورزان در اجرای سیستم های نوین آبیاری بود، چرا که شوری آب و رسوب نمک بعد از مدتی سیستم را دچار مشکل می کرد و کشاورز را از عملکرد نادرست آن به خشم آورده و در نهایت باعث خروج از سیستم آبیاری نوین می شد.

این یک چالش جدید برای سازمان جهاد کشاورزی استان بود،که به واسطه آن پای تحصیل نموده های رشته مهندسی آب را به زمین های کشاورزی کشاند.

تجمیع 25 تن نمک در هر هکتار

دانشیار مهندسی آب در دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند که تاکنون چندین مقاله تحقیقاتی درباره این شیوه ها تهیه و در چند کنفرانس بین المللی سخنرانی داشته است از ورود دانشگاه به آنالیز پروژه های آبیاری نوین خبر می دهد.

دکتر عباس خاشعی سیوکی در مصاحبه با مهر می گوید: آنالیز های ما نشان داد، برای مناطقی که آب های شور و لب شور دارند مثل خراسان جنوبی که شوری آب های زیرزمینی در برخی از مناطق مانند دشت ها به بیش از 3هزار و 800 میکروموس بر سانتی متر می رسد اگر آب را در منطقه ریشه قطره قطره به گیاه بدهیم باعث تجمع املاح در منطقه ریشه می گردد.

به گفته وی این آنالیز ها نشان می دهد، اگر با آبیاری قطره ای احتیاج کامل آبی یک هکتار زمین تامین گردد حدود 25 تن نمک در هکتار، هر سال در منطقه ریشه تجمع می نماید که اگر آبشویی نگردد این عدد بعد از گذشت چند سال زمین کشاورزی منطقه را از حیز انتفاع خارج می نماید و دیگر نمی توان در آن کشاورزی کرد.

وی ادامه می دهد: برای خروج از این وضعیت ضروری است یک سری آبشویی ها در زمستان انجام گردد تا از تجمع نمک در محل ریشه جلوگیری گردد.

خاشعی اضافه می نماید: آنالیز های ما در دانشگاه نشان داد آن مقدار تلفاتی که در روش آبیاری سنتی و غرقابی داشتیم، کار همان آبشویی زمستانه را انجام می دهد پس بهتر است نیم نگاهی به شیوه ها و روشهای بومی و سنتی نیز داشته باشیم.

این استاد دانشکده کشاورزی بیرجند با اشاره به اینکه آبیاری های کم فشار در استان توسعه پیدا نموده است، می گوید: در این روش آب از منبع تا سر مزرعه با لوله های خاص انتقال داده می گردد، در این روش عمدتا احتیاج به پمپ نداریم بنابراین مصرف انرژی بسیار کاهش پیدا می نماید و مقرون به صرفه می گردد. علاوه بر این احتیاج به لوله های ضخیم و سنگین با هزینه اولیه بالا نداریم.

خاشعی سیوکی با اشاره به مشکلی که در طراحی های این گونه سیستم ها وجود داشت ادامه می دهد: معمولا شرکت های مهندسین مشاور توجه مناسب به آب داخل مزرعه نداشتند. یعنی آب از منبع به سر مزرعه آورده می شد اما داخل مزرعه خود کشاورز بیشتر کار را انجام میداد. و هیچ گونه طراحی و اصول علمی روی آن انجام نمی گردد.

راندمان 80 درصدی آبیاری سطحی

بر اساس تحقیقات دانشگاهی روش های آبیاری سطحی بین 80 تا 90 درصد راندمان کاربرد دارند. یعنی ما می توانیم با هزینه ای کمتر از روش های آبیای قطره ای راندامان را بالا ببریم. از طرفی با این روش (کم فشار)مشکل تجمع نمک را نیز نداریم.

وی ادامه داد: برای پیاده کردن این روش در مزرعه نرم افزارها و مدل هایی وجود دارد که می تواند روی سه پارامتر به خوبی کار کند. اولین پارامتر زمان قطع جریان است چرا که کشاورزان ما بر اساس تجربه ای که دارند قطع زمان جریان ورودی را معین می نمایند.

وی بیان نمود: محققان با توجه به موضوع مورد آنالیز روی دبی ورودی به شیار یا کرت کار کردند. یعنی چه مقدار آب وارد گردد، و مزرعه مورد آنالیز در چه ابعادی طراحی گردد.

وی با توجه به این تحقیقات ادامه می دهد: اگر این پارامترها رعایت گردد راندمان افزایش می یابد. میتوانم جمله را این طور بگویم که امروز ما روش آبیاری کم فشار مدرن را در زمین های کشاورزی پیاده می کنیم.

وی درباره تفاوت این روش با روش بارانی یا قطره ای می گوید: در این روش ما پمپ ،برق و استخر نداریم، احتیاجی به استفاده از لوله های ضخیم و سنگین با هزینه زیاد نیست و مهمتر از همه تجمع نمک در منطقه ریشه را نیز نخواهیم داشت.

جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت بدون توجیح

خاشعی سیوکی با اشاره به برنامه هایی برای جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت بدون توجیح اضافه می نماید: با این رویکرد سطح زیر کشت نیز افزایش پیدا نمی نماید، نکته دیگر اینکه اگر در این روش تلفاتی نیز داشته باشیم وارد آبهای زیرزمینی می گردد که عملا در دیدگاه مدیریت یکپارچه منابع آب، این مقدار آب که از منطقه ریشه خارج می گردد تلفات حساب نمی گردد.

حال با توجه به دستاورد های دانشگاه و تجربه های کارشناسان جهاد این دو نهاد در کنار هم توانسته اند راه های بهتری برای کاهش مشکلات آبی استان بیابند چرا که مقرر گردیده از این پس طرح هایی که شرکت های مشاور برای اجرای آبیاری کم فشار و . . . در اختیار کشاورزان قرار می دهد توسط دانشگاه بازبینی گردد، در این روش علاوه بر کار افرینی و آموزش عملی و اجرایی برای دانشجویان رشته علوم ومهندسی آب، پروژه طراحی گردیده نیز علمی و با معیار های جدید دنیا انجام می گردد.

علاوه بر این جهاد کشاورزی با اعتبارات ویژه اجازه نمی دهد هر روشی در هر منطقه ای اجرایی گردد چرا که طرح های آبیاری نوین بر اساس منطقه و نوع آب موجود از نظر کیفی و کمی اجرایی می گردد. شاید همین موضوع باعث گردیده استان خراسان جنوبی با وجود قرار داشتن در اوضاع بسیار قرمز خشکسالی بتواند رتبه برتر اجرای طرح های آبیاری را از آن خود کند.

در تمام دنیا ثابت گردیده استفاده از تحقیقات دانشگاهی و ادغام آن با تجربه های اجرایی در کیفیت کار پیش رو تاثیر دو چندان داشته است. در استانی مانند خراسان جنوبی که یک قطره آب هم حکم تمام دارایی را دارد امید است این دست دوستی سازمان جهاد کشاورزی و یافته های دانشگاهی بتواند ذره ای بر ذخایر حیاتی مان بیفزاید.

datapad.ir: دیتاپد | مجله فناوری و تخصصی رایانه