پدر؛ فیلمی برای فرزندان - مجله سرگرمی

خبرنگاران| بابک زمانی؛ در بیشتر نقد هایی که از فیلم پدر به نویسندگی و کارگردانی فلوریان زِلِر نوشته اند، از آن به عنوان درامی دلخراش درباره زوال عقل نام برده شده است.

آنتونی که نقشش را آنتونی هاپکینز ایفا می کند، کاملا باور پذیر و تاثیرگذار حالات مهندسی عالی رتبه و پدری مقتدر که دچار زوال عقلی شده را بخوبی به نمایش می گذارد و از سویی دیگر ناکارآمدی دخترش در حفظ او در این هذیان های ذهنی پیش آمده برای پدرش، تلخیِ موقعیت آنتونی را بیشتر می کند.

آن پس از اینکه پدرش آنتونی پرستار خود را به اتهام دزدیدن ساعتش اخراج نموده، با او در آپارتمانش ملاقات می کند. آنتونی (پدرِ آن) مبتلا به زوال عقل است و دائماً وقایع مهم زندگیش و محل سکونت خود را فراموش می کند. آن به پدرش می گوید تصمیم دارد لندن را ترک کند تا با نامزد جدیدش در پاریس زندگی کند. روز بعد آنتونی مرد ناشناسی را در خانه اش می بیند. او ادعا می کند که سال هاست با آن در این خانه زندگی می کند.

زمان و مکان برای آنتونی دیگر وجود ندارند. لحظه ای در خانه خودش است، لحظه ای در خانه دخترش و بعد در آسایشگاه سالمندان؛ و این چرخه دائما تکرار می گردد. حوادث روزمره ای، چون بگومگو با دخترش و دست انداختن پرستارها، بار ها و بارها، هر بار به شکلی جدید و دیگرگونه، رخ می دهند.

با این وصف شاید گمان کنید پدر فیلمی سوررئال است و کارگردان به مدد تکنیک ها و جلوه های ویژه فضایی انتزاعی خلق نموده. ماجرا، اما پیش پا افتاده تر از این حرفهاست: آنتونی پیر دچار زوال عقل و فراموشی است. او می داند وقایغ عجیب غریب شده اند، اما سردرنمی آرد که چرا.

بیماری او روز به روز بدتر می گردد؛ پرستارش را با دخترش اشتباه می گیرد و دکترش را با دامادش. او یادش رفته که لوسی، دختر محبوبش، در تصادف کشته شده و منتظر است تا از سفر برگردد. تنها چیزی که آنتونی بر حفظش پا می فشارد ساعت مچی اش است. گویی ساعت مچی آن آخرین تار مویی ست که او را به زندگی گره زده است.

این فیلم درام، محصول مشترک انگلیس و فرانسه است که با تحسین زیادی روبرو شد. پدر که اولین تجربه سینمایی فلوریان زلر نمایشنامه نویس به عنوان کارگران و نویسنده بود، برنده جایزه بهترین بازیگر مرد برای آنتونی هاپکینز و نیز بهترین فیلمنامه اقتباسی برای خود زلر در مراسم اسکار سال جاری شد.

پدر روایتی از ذهن رو به زوال یک پدر را نمایش می دهد و سعی می کند با ورود به این دنیا ذهنی، تصویری قابل فهم از رفتار های بیرونی او را برای بیننده رمزگشایی نماید. در طول فیلم مدام به خاطر می آوریم که زوال عقل و عوارض آلزایمر، به روشنی سمبل امراض دنیا پسامدرن است.

در هم ریختگی خاطرات، وهم های تصویری و شنیداری، عدم درک مکان، فراموشی و خصوصا تاکید فیلم بر آشفتگی زمان - با تکرار موضوع ساعت مچی که اتفاقا تنها ساعت قابل مراجعه برای پیرمرد است به جان مایه این روایت را تشکیل می دهند.

فیلم پدر ساخته فلوریان زلر تصویری حیرت انگیز و قدرتمند از زوال عقل آلزایمر و تغییر پویایی عملکرد فرزندان در هنگام مراقبت از پدر و مادر را در درامی جمع و جور و البته دلخراش با موضوع یک اجرای استادانه از آنتونی هاپکینز و زیبایی ظاهری در طراحی صحنه و فضا به بیننده ارائه می کند.

گفتنی است که این فیلم به نویسندگی و کارگردانی فلوریان زلر، بر اساس نمایشنامه ای با همین نام که خود فلوریان زلر در سال 2012 نوشته بود، ساخته شده است.

فیلم کاری را انجام می دهد که فیلم های کمی با موضوع پیری و فراموشی، پیروز به انجام آن شده اند. به جای اینکه مطابق دیگر فیلم ها، جلوۂ بیرونی بیماری و تأثیر آن بر اطرافیان را نشان دهد، دنیای ذهنی شخص بیمار و سردرگمی و کلافگی او را به شکلی دقیق و تأثیرگذار به تصویر کشیده است.

در واقع فیلم از زاویه ذهن و نگاه آنتونی روایت می گردد. هوشمندی فلوریان زلر دقیقا همینجاست؛ ما در این فیلم دنیاِ یک فرد مبتلا به زوال عقل را قرار نیست ببینیم، بلکه دنیا را از زوایه دید فردی میبینیم که دچار زوال عقل است. نکته جالب شخصیت پردازی کاراکتر های دیگر است که تا پیش از سکانس سرانجامی متوجه نمی شویم چه چیز درباره آن ها واقعی و چه چیز زائیدۂ ذهن آنتونی است.

آنتونی هاپکینزِ همواره در اوج، بازی حیرت انگیزی در پدر به نمایش می گذارد: پدری که دچار فراموشی است و کم کم اطرافیانش را دیگر نمی شناسد، حوادث را درهم و برهم به خاطر می آورد، و بدتر این که خودش پذیرای این شرایطش نیست و تازه به دختر و پرستارانش مشکوک است و آن ها را به کلک سوار کردن و دزدی متهم می کند و حتی مای بیننده را هم به اشتباه می اندازد.

شرایط دردناک آنتونی را جز با نشستن در چشم او و اندیشیدن با ذهن او چه طور می توان عیان کرد؟ هیچ طورا کارگردان مای بیننده را در چشم آنتونی می نشاند و بی واسطه مواجهمان می کند با زندگی روزمره او. زندگی ای بس طاقت فرسا و بی فایده و خالی از خاطره. آدمی جز خاطره مگر چیست؟ پدر، که اولین تجربه سینمایی فلوریان زلر نمایشنامه نویس در مقام کارگردان است، بارقه های درخشانی از تئاتر در خود دارد..

فیلم پدر یک سایکودرامای سوبژکتیو است. راوی قصه خود پدر است که حال و روزش را با مخاطب به اشتراک می گذارد. او محاق در تنهایی و گرفتار در زمان شده و قادر نیست تا به تصویر واضحی از خود، گذشته، حال و آدم های اطرافش دست پیدا کند. عدم توازن در توالی و ارتباط ناهمگون وقایع در متن، برگرفته از ذهن مغشوش و متقاطع پدر است که قادر به هماهنگی و ساماندهی اتفاقات پیرامون خود نیست.

متن فیلمنامه بر دو لایه آشکار و پنهان خود مطلع و ناخودمطلع کاراکتر محوری درام (پدر) گسترانیده شده است. لایه آشکار آن مبین ماوقع زندگی پدر است که پیشتر واقف شده، اما اتصال زمانیش به گذشته و حال مشهود نیست. لایه پنهان همان ناخودمطلع ذهن اوست که ایستا مانده و رشته های اتصالش با خودمطلع قطع شده است. ساختار روایت بر پایه همین رفت و برگشت های زمانی بنا نهاده شده، اما در طول روایت، اتصال بر صورت اصیل واقعیت میسر نمی گردد.

پدر دست مخاطب را می گیرد و آرام آرام او را وارد لایه های ذهنش می کند. همه در های رابطه، بسته اند. آدم هایی می آیند و می فرایند.

اما زمان که محوری ترین عنصر درام برای فهم این فرآیند است مخدوش و نامفهوم باقی می ماند. زمان همه آن چیزی است که پدر در ادراکش درمانده و ناتوان شده است. خاطرات در ناخودمطلعش رخ نشان می دهند؛ و این دقیقا همان زمان است که او برای تجلی شان کوشش می کند، اما هربار با یک در بسته، یک عنصر مهارکننده و با یک کاراکتر جدید و بازدارنده روبرو می گردد.

مختصات متن، شیوه ساختاری فیلم را هم عامدا، دچار آشفتگی و درهم ریختگی ملال آوری می کند تا از دل آن، مخاطب رنج نهفته در ذهن خسته و به زوال کشیده شده پدر را با پوست و استخوانش لمس کند. لوکیشن اصلی خانه دختر (anne) است که آنتونی (پدر) الگوریتم سقوط و زوالش را از آن خانه به یاد می آورد، اما توالی این الگوریتم همان جا متوقف مانده و از پنجره های متعددی (رویکرد تازه برای تسلط بر موقعیت زمانی) مدام تکرار می شوند.

همه آن چه می بینیم توهم ذهن پدر است با عملکرد دختر برای رهایی از او و تصاحب خانه اش؟ واقعا معلوم نیست! دریافت مخاطب چیزی بیشتر از دریافت این پیرمرد تنها و گرفتار در خانه سالمندان نیست.

پدر روایتی از ذهن رو به زوال یک پدر را نمایش می دهد و سعی می کند با ورود به این دنیا ذهنی، تصویری قابل فهم از رفتار های بیرونی او را برای بیننده رمزگشایی نماید. در طول فیلم مدام به خاطر می آوریم که زوال عقل و عوارض آلزایمر، به روشنی سمبل امراض دنیا پسامدرن است.

در هم ریختگی خاطرات، وهم های تصویری و شنیداری، عدم درک مکان، فراموشی و خصوصا تاکید فیلم بر آشفتگی زمان - با تکرار موضوع ساعت مچی که اتفاقا تنها ساعت قابل مراجعه برای پیرمرد است به جان مایه این روایت را تشکیل می دهند.

در این میان انگار با معدود نما هایی از پنجره های رو به شهر و چند پلان کوتاه شهری و اشارتی تلویحی به تنهایی و حضور حداقلی شهفرایندان در فیلم مخاطب تمایل پیدا می کند این روایت را به دنیا و همه زندگی تعمیم دهد.

آیا واقعیت همان حقیقتی است که در ذهن خلق می گردد؟ چه کسی می تواند معیار اصالت هر واقعیتی باشد که از منظری دیگر چیزی بیشتر از توهم نخواهد بود؟ همانطور که دنیا پدر با دیگر شخصیت ها متفاوت است. در حالی که رد مشخصی از تابلو نقاشی با اختلاف رنگ دیوار به وضوح دیده می گردد، از نظر دختر، اما هرگز تابلویی در آنجا نصب نبوده است.

کدام یک از وجوه پیشین پیرمرد که به پرستار جدیدش می گوید واقعی است و کدام توهم و دروغ؟ شهادت دختر به تنهایی کافی است که باور کنیم او مهندس بوده یا رقصنده؟ خواهر کوچکتر تصادف نموده یا در سفر است؟ چرا موسیقی کلاسیک با پخش از دستگاه های مدرن اینقدر پررنگ نمایش داده می گردد؟

این که پدر را یک نمایش نامه نویس فرانسوی مقابل دوربین برده و در واقع نسخه سینمایی تئاتر معروف اوست؛ چیزی که در واقع فلوریان زلر به خاطرش شهرت دارد و اگر آنتونی هاپکینز بازی در نسخه سینمایی را نمی پذیرفته او اصلا فیلم را در فرانسه می ساخته، چیز هایی است که یحتمل تا کنون شنیده اید.

فیلم که بازسازی یک نمایشنامه از همین نویسنده و کارگردان است، در چند فضای محدود اتفاق می افتد، ولی به خوبی توانسته است اتمسفر سینمایی باورپذیر و جذابی را برای پرده مهیا کند. پدر فیلمی است با ساختار تئاتری که به همین سبب بعضی دوستاش نمی دارند! و درست به همین دلیل پدر به مثابه تئاتر روی صحنه تمامی بازیگرانش را می خواهد برای جلوہ گری و اگر فقط یکی اجرای خوبی نداشته باشد کار تیم را از هم می پاشد.

در تئاتر اجرای بازیگران خیلی بیشتر از سینما بهم متصل و به هم پیوسته است و پدر گرچه به فراخور نقش اصلی بودن و توانایی هاپکنیز بر او متمرکز است و نقد و یادداشت ها هم بر او، اما صحنه به معنای واقعی کلمه محل درخشش تمامی بازیگران اش است.

فیلم نامه پدر از دل نمایش نامه در آمده که شبیه به تئاتر پرده پرده است و ماحصل این پرده پرده بودن که در اینجا جای خود را به تدوین غیرخطی داده چیزی است نه شبیه جادو که خود خود آن است.

پدر یک اتفاق ویژه و درخشان است در ترسیم یک فوبیای دنیای و بیماری قرن. بیننده در پدر کسی را دقیق نمی شناسد، چون بنا نیست بشناسد! قرار است با روایت کسی با آدم ها آشنا شوی که ذهنش در حال فروپاشی است و در دکوپاژ کارگردان و فیلمنامه نویس که این جا هر دو یک نفرند؛ تو ابدا فقط تماشاچی نیستی بلکه در خود شخصیت اصلی زیست می کنی و آن ذهن آشفته و آن دنیا هولناک چنان تو را با خود پیش می برد که شبیه به تماشای فیلم های وحشت صدای نفس هایت را هم نمی شنوی؟

ترسیده و وحشت زده در حالی فراموشی را تجربه می کنی که سخت به نظر برسد پس از آن به راحتی رها شدن از کابوس فروپاشی و تنهایی و بی هویتی و طردشدگی!

اگر خیلی به خودت مسلط باشی مثل آدم هایی که به هنگام تماشای فیلم های ترسناک شبیه نترسیده ها با خونسردی چشم دوخته اند به فیلم در حالی که از درون دلهره رهای شان نمی کند؛ این پلان، نقطه سرانجام مقاومت است. این جا لحظه فروپاشی ست، لحظه قالب تهی کردن و رنگ باختن! لحظه زدن روی دکمه پاز برای نفس کشیدن و تسلی دادن به خود که نترس! آرام باش، این ها همه فیلم است!

قدرت اصلی کارگردان یکی در طراحی صحنه فیلم است که چنان طراحی شده که هم به فاصله دریافت فیلم از شکل اولیه نمایشنامه ای خود یاری می کند و هم تماشاگر را از صندلی یک ناظر بیرونی در نقطه دید و احساسات و هذیان های ذهنی آنتونی از درون شریک می کند؛ درست بمانند آنتونی، ما نیز مردد و شاهد تصاویری هستیم که متوجه نمی شویم واقعیت است یا توهم. پدر از درون آنتونی ما را در احساسات و تلخی و فراز و فرود های انسانی او شریک می کند.

پدر گرچه حداقل جلوه های ویژه و لوکیشن و بازیگر و موسیقی و باقی مخلفات سینمایی را دارد، اما بسیار باورپذیر و احساس برانگیز می کند. فرم فیلم به گونه ای است که تماما در راستای محتوای آن است. همان ایده آلی که همواره از فرم و محتوا انتظار می رود: درهم تنیده بودن. هیچ چیز فیلم خودنما نیست؛ همه چیز دست در دست هم داده است تا آنتونی هاپکینز یکی از آن شخصیت های فراموش نشدنی سینما را جان بخشد.

مادرعظیمم من را عظیم کرد که برایم مثل مادر بود. وقتی 15 سالم بود او مبتلا به بیماری زوال عقل شد. خیلی زود در همان اوایل بیماری که خیال می کردم ارتباطی به شدت شخصی با این مساله دارم، فهمیدم دیگران هم با این موضوع ارتباط برقرار نموده اند.

وقتی این نمایشنامه در پاریس و فرانسه و کشور های دیگر روی صحنه بود با دیدن واکنش مشابه تماشاگران در هر جایی تکان خوردم خیلی غافلگیر شدم. مردم پس از هر اجرایی می آمدند تا داستان خودشان را با ما در میان بگذارند و این گونه فهمیدم چیزی روان پالا در این موضوع وجود دارد.

من روایت اصلی نمایشنامه را حفظ کردم، البته سعی داشتم داستان را در نمایشنامه از درون شخصیت روایت کنم. می خواستم مخاطبان را در موقعیتی خاص قرار بدهم، چون انگار که وسط هزاتویی قرار دارند و می خواهند بفهمند به کجا می فرایند. می خواستم فیلم پدر تجربه ای باشد مانند داستان اصلی اش. می خواستم مخاطبان بدانند وقتی طرز رفتار موقرشان را از دست می دهند، چگونه می گردد.

می خواستم با تماشاگران بازی کنم و حتی آن ها را گمراه کنم. تمام این ایده ها از نمایشنامه آمدند، ولی نمی خواستم تنها از یک نمایش، فیلمبرداری کنم.

به طرز غریبی هم از همان اولش می خواستم این فیلم را در همراهی با آنتونی هاپکینز بسازم به خاطر همین است که فیلم را به زبان انگلیسی ساختم. من فرانسوی ام و هنوز این تصمیم برایم روشن نشده بود تا اینکه آغاز به خیال پردازی درباره فیلم کردم. تنها چهره ای که به ذهنم خطور می کرد، آنتونی هاپکینز بود.

وقتی این موضوع را برای دوستانم تعریف کردم همه شان به من خندیدند، چون هم فرانسوی ام و هم اولین فیلم سینمایی ام را کارگردانی می کنم. بیشتر اوقات این خود ما هستیم که در را روی چیز های امکان پذیر می بندیم، ولی من این بار این در را باز گذاشتم تا آرزو و شهودم را دنبال کنم.

mastanehtoline.ir: مجله مستانه، وبگاه گفتگو و انجمن بحث و تبادل نظر

kulu.ir: کولو: مجله جاذبه های گردشگری ایران

cicagraphic.ir: مجله گرافیک | همه چیز درباره طراحی بصری و گرافیکی