22 فیلم کلاسیکی که نباید از دیدن آنها غفلت کنید - مجله سرگرمی

خیلی وقت ها بهتر است به عقب برگردیم و آرشیو فیلم های کلاسیک را مرور کنیم و از لابلای آنها فیلم های نادیده یا آنهایی که از وجودشان مطلع نبودیم را بیرون بیاوریم و با لذت نگاه کنیم.

در اینجا به ابتدای دهه 60 برمی گردیم و با هم می بینیم که در همین بازه زمانی چقدر فیلم های خوب و شاخص ساخته شده بود.

جوان The Young One

1960

کارگردان: لوئیس بونوئل. فیلم نامه: هوگو باتلر، لوئیس بونوئل؛ بر اساس داستان مسافر نوشتهٔ پیتر متیسن. مدیر فیلم برداری: گابرییل فیگوئرا.

بازیگران: زاکاری اسکات، برنی همیلتن.. محصول مکزیک. سیاه و سفید. 95 دقیقه.

دو فیلم انگلیسی زبان بونوئل، یکی این و یکی دیگر ماجراهای رابینسون کروزوئه (192) از جمله فیلم های دورهٔ مکزیک بونوئل (بعد از شاهکارهای سورئالیستی اش، سگ آندلوسس و عصر طلایی و زمین بی نان، و قبل از کارهای متأخر اروپایی اش، از جمله ویریدیانا، تریستانا) هستند که معمولاً نادیده گرفته شده اند. جوان (یا در واقع: جوانه)، تریلری است که ماجراهایش در اصل، در جزیره ای محافظت شده در سواحل کارولینا می گذرد ولی جالب این که در مکزیک فیلم برداری شده. یک نوازندهٔ جَزِ سیاه پوست (برنی همیلتون) که متهم به تجاوز به زنی سفیدپوست شده و گریخته، وارد این جزیره می شود و مدتی با دختری یتیم پیوند دوستی برقرار می نماید. ملازمی (زاکاری اسکات) که او هم به دختر علاقه مند است، سعی می نماید نوازنده را بکشد. انتها، سر و کلهٔ یک کشیش محلی و ناخدای یک کشتی پیدا می شود.

با این فیلم، بونوئل نگاهی پر طعنه به مقولهٔ نژادپرستی و دورویی و فریبکاری مردمی انداخته که اعمال خود را به بهانهٔ مصلحت اجتماعی توجیه می کنند. فیلم نامه، کار خوگو باتلر، فیلم نامه نویسی با استعداد است که نامش در فهرست ممنوع الکارهای سناتور مک کارتی خبیث قرار داشت و با نام مستعار این فیلم نامه را با همکاری بونوئل نوشت. اثری مملو از دیدگاه های شاعرانه و چرخش های پیرنگی غافلگیرکننده که از سر زندگی نگاه و تعبیرات فیلسوفانهٔ شخص شخیص بونوئل پرده بر می دارد.

به پیانیست شلیک کنید Tirez Sur Le Pianiste

1960

کارگردان: فرانسوآ تروفو. فیلم نامه: مارسل موسی، فرانسوآتروفو؛ بر اساس رمان آنجا نوشتهٔ دیوید گودیس. مدیر فیلم برداری: رائول کوتار. موسیقی: ژرژ دولورو، بابی لاپوئنت، فلیکس لوکلرک، لوسین ورنی.

بازیگران: شارل آزناوور، ماری دوبوآ، میشل مرسیه، دانیل بولانژه. محصول فرانسه. سیاه و سفید. 85 دقیقه.

فرانسوآ تروفو با به پیانیست شلیک کنید، دومین فیلمش، مطلعانه تصمیم گرفت اثری بسازد کاملاً متفاوت با فیلم ستایش شدهٔ چهارصد ضربه. در حالی که چهارصد ضربه، پر احساس، واقع گرایانه، مقادیری تلخ، و به شدت ملهم از زندگی خودش بود. پیانیست، با مزه و جسورانه است و با عشق و لذت در جهانی فیلم های رده- ب و خرده تبهکاری ها و بازنده هایش جولان می دهد. تروفو بعداً شرح داد: می خواستم داستان گویی سنتی و روایت خطی را کنار بگذارم و فیلمی بسازم که از همهٔ صحنه هایش لذت ببرم. تنها معیارم موقع فیلم برداری همین بود.

پیرنگ، اقتباسی آزاد است از یکی از داستان های عامه پسند دیدید گودیس، که حالا به یک کلاسیک تبدیل شده. قهرمانم ماجرا که زمانی پیانیست معروفی بوده (با بازی شارل آزناوور آوازه خوان معروف فرانسوی) وقتی از بی وفایی همسرش با خبر شده، زندگی حرفه ای سرشار و کنسرت هایش را کمتر گذاشته و حالا در قهوه خانه ای قدیمی در پاریس پیانو میزند. اما بعد به خاطر درگیری برادرهای خلافش، پایش به جهانی گنگسترها باز می شود و ناگهان خود و عشق زندگی اش (دختر پیشخدمت کافه) را درگیر قضایای سارقی و زد و خورد و تیراندازی می یابد.

به خاطر کمبود بودجه، تروفو به روال چهارصد ضربه، در کوچه و خیابان فیلم گرفت و فیلم نامه را هم بر اساس موقعیت لوکیشن ها اصلاح کرد و تغییر داد و جلو رفت. سرانجام فیلم را نیز بر این اساس گذاشته که ببیند کدام یک از عوامل و بازیگران فیلم هنوز در دسترس و قابل استفاده اند تا بر همان پایه رویارویی آخر را با حضور آن ها بنویسد و بگیرد. این سبک کار مقتصدانه و حساب شده جواب داد و نتیجه این شد که شاهد تغییرات ناگهانی حس و حال فیلم از صحنه ای به صحنهٔ دیگر هستیم و دیالوگ هایی که فی البداهه و چنان تند و سریع به زبان می آیند که کوئنتین تارانتینوی جوان را بعدها انگشت به دهان باقی گذاشت. قلدرهای فیلم حالت ضد قهرمان های کمیک استریپ ها را دارند و اسم برادرهای قهرمان ماجرا، شبیه به اسم برادران مارکس، چیکو، مومو، و فیدو است. تروفو از به کار گیری انواع و اقسام بازی های سینمایی لذت برده: وقتی یکی از کلاه بردارها به جان مادرش قسم می خورد، قطع می شود به پیرزنی نحیف که بلافاصله سکته نموده و نقش زمین می شود و یکی از زیباترین لحظات فیلم نیز، ترانهٔ بی معنا ولی پر شوری است که بابی لاپوئنت در کافهٔ محل کار آزناوور می خواند.

به پیانیست شلیک کنید بسیار مورد توجه منتقدها نهاده شد ولی عوام از ملغمهٔ ژانرها چیزی سر در نیاوردند و بنابراین فیلم در گیشه بازنده شد. تروفو که سرخورده شده بود به روایت های سینمایی سر راست تری برگشت ولی به گفتهٔ خودش، هیچ گاه دیگر به اندازهٔ پیانیست از فراوری و ساخت یک فیلم لذت نبرد.

زندگی شیرین La Dolca Vita

1960

کارگردان: فدریکو فللینی. فیلم نامه: فدریکو فللینی، انیو فلایانو، تولیو پینلی، برونلو روندی. مدیر فیلم برداری: اتلو مارتلی. موسیقی: نینو روتا. بازیگران: مارچلو ماسترویانی، آنیتا اکبرگ، آنوک امه، ایوان فورنیو، ماگالی نوئل، آلن کانی. محصول ایتالیا، فرانسه. سیاه و سفید. 167 دقیقه.

شاهکار فللینی، توصیفی است جذاب از سبک زندگی و رفتار بعضی از افراد طبقهٔ مرفه و روشنفکر رُم در تابستان 1959. فیلمی که در عین آن که بیانیهٔ انتقادی فللینی علیه این انگل های بیکار است، مجذوب آن هاست.

مانند پرتقال کوکی، اینک آخرالزمان وال استریت، این فیلم است که ناخودمطلع سبک لباس پوشیدن و زندگی های خاصی راه انداخت که قصد داشت ضایع کند. از آن پس، مردم بیشتر تشویق شدند در کافه های ویا ونه تو بنشینند و آن سبک زندگی و رفتار را تقلید کنند. اصطلاح پاپاراتزی، از شخصیت پاپاراتزو فیلم گرفته شد؛ یکی از همان روزنامه نگار/ عکاس های سمجی که همه جا کمین نموده و ناگهان به طرف آدم های معروف هجوم می برند تا بهترین عکس را از بهترین زاویه از آن ها بگیرند. در اینجا همان گلهٔ عکاسانی که دنبال عکس دریافت از سیلویا (آنیتا اکبرگ)، ستارهٔ آمریکایی هستند دنبال زن خانه دار بدبختی می افتند که دارد به سر خانه و زندگی اش بر می شود. زن که لحظاتی کوتاه این قضیهٔ عوضی گرفته شدنش با ستاره ای معروف باعث انبساط خاطرش شده، خیلی زود دستش می آید که عکاس ها به این خاطر دنبالش افتاده اند که شوهر فیلسوفش استاینر (آلن کانی) دو فرزندشان را کشته و خودکشی نموده است.

مارچلو ماسترویانی بت محبوب نسل دههٔ 1960 با آن عینک تیره، نقش مردی را ایفا نموده که قبلاً نویسندهٔ جدی و درخشانی بوده و حالا در ورطهٔ روزنامه نگاری زرد سقوط نموده. معروف ترین سکانس زندگی شیرین صحنه ای است که آنیتا اکبرگ داخل چشمهٔ معروف تروی در رم می شود. اما این صحنه شخصیت مارچلو را معذب می نماید چون قبلاً همین زن را به عروسکی بی کله تشبیه نموده و حالا خود را یخت شیفته اش می یابد. او در کوچه پس کوچه های نیمه شب رم به دنبال مغازه ای می شود تا برای بچه گربه ای که سیلویا پیدا نموده، شیر پیدا کند و بگذریم که وقتی هم پیدا می نماید و بر می شود، سیلویا بچه گربه را رها نموده و توی چشمه رفته است. قتل و بعد خودکشی دوست فیلسوف، مارچلو را تکان می دهد ولی نه تا آن حد که همه چیز را رها کند. در آخر در یک مهمانی شبانه شرکت می نماید و صبح در حالی که جسد یک موجود دریایی عظیم را کنار دریا یافته اند، لبخند و فریادهای دختر معصومی که قبلش مارچلو در قهوه خانه ای کنار آب ملاقات نموده و احتمالاً نمادی از آینده ای امیدبخش برای مارچلوست، در همهمهٔ امواج دریا گم می شود. مارچلو دخترک را رها نموده و مأیوسانه دنبال همان جماعت بی خیال به راه می افتد.

روکو و برادرانش Rocco and His Brothers

1960

کارگردان: لوکین ویسکونتی. فیلم نامه: ویسکونتی، سوزوچکی دامیکو، واسکوپراتولینی، پاسکو آله فستا کامپانیله، ماسیمو فرانسیوزا، انریکو مدیولی؛ بر اساس رمان جیوانی تستوری. مدیر فیلم برداری: جوزپه روتونو. موسیقی: نینو روتا. بازیگران: آلن دلون، رناتو سالواتوری، آنی ژیراردو. محصول ایتالیا، فرانسه. سیاه و سفید. 175 دقیقه.

فیلمی کلیدی در زندگی حرفه ای لوکینو ویسکونتی که نشانه گذار او از دوران فیلم سازی نئورئالیستی (که حتی آن ها نیز مقداری آغشته به درام و تراژدی بودند) به آثار بزرگ اپرایی دورهٔ آخر زندگی اش است. فیلم برداری سیاه و سفید و درخشان جوزپه روتونو، بین یک فیلم برداری مستند گونه و نئورئالیستی و فیلم برداری استیلزه فیلم نوآرها در نوسان است. موسیقی زیبای نینو روتا نیز پویایی پر از احساس زندگی خانواده ای را بازتاب داده که از سیسیل به میلان مهاجرت می نماید و در آنجا تحت تأثیر پول، حرص و طمع و بی ریشگی از هم فرو می پاشد.

شاید حکایت آلن دلون خوش سیمایی که به بوکسور خوبی تبدیل شده ولی آن قدر معصوم و فداکار است که خوشبختی خود را فدای اتحاد خانوادگی می نماید، باورش سخت باشد؛ جیغ و ضجه های کاتینا پکسینو نیز در نقش مادری که با مصیبت در کوشش برای به جایی رساندن فرزندانش است، شاید زیادی کلیشه ای جلوه کند، اما در عوض رناتو سالاتوری در نقش برادر بزرگ قلدر و بی مسئولیت خانواده که طمع و حسادت بی حد و حصر به نابودی اش می کشاند، مجاب کننده است. انی ژیراردو نیز در نقش زنی پیچیده که دلون و سالواتوری شیفته اش هستند، بازی فوق العاده ای ارائه داده. آخرین لحظات مرگ تراژیکش، شاید زیادی اُپرایی جلوه کند ولی کوبنده و فراموش نشدنی است.

شب La Notte

1961

کارگردان: میکل آنجلو آنتونیونی. فیلم نامه: آنتونیونی، انیوفلایانو، تونینو گرا. مدیر فیلم برداری: جانی دی ونانزو. موسیقی: جورجو گاسلینی. بازیگران: مارچلو ماسترویانی، ژن مورو، مونیکا ویتی. محصول ایتالیا، فرانسه. سیاه و سفید. 122 دقیقه.

اوایل دههٔ 1960، آنتونیونی، بی آنکه واقعاً طرح و نقشه اش را ریخته باشد، یک سه گانه ساخت: به دنبال فیلم مهمش، ماجرا (1960)، دومین قسمتش، شب را در اوج شهرتش بین روشنفکران جهان، کارگردانی کرد. او در این فیلم بسیاری از همان مضمون های اندوهناک و تمهیدهای سبکی ماجرا را تکرار نموده؛ به خصوص تأکیدش بر کسالت و اختگی حسی جماعت ثروتمند. درست یا غلط تمامی آن صحبت ها و اشارت های کلیشه ای در باب آدم های آنتونیونی به عنوان کارگردان روشنفکری که فیلم های کسالت بار دربارهٔ آدم های شکم سیر بی حال و حوصله می سازد، بخش اعظمش از افراط کاری های همین فیلم ریشه گرفت؛ اثری که البته بعضی از پر ظرافت ترین و متعادل ترین قلق های کاری اش را نیز به نمایش می گذارد.

روایت و ساختاربندی شب، به قرص و محکمی ماجرا و کسوف نیست. ولی هنرنمایی بازیگرانش بهتر از ماجرا، ولی باز به خوبی کسوف نیستند. پیرنگ دو خطی شب، که به یک 24 ساعت محدود شده، در باب سردی و مرگ رابطهٔ عاطفی بین جیووانی پونتاتو (مارچلو ماسترویانی) رمان نویسی پیروز، و همسر سرخورده اش، لیدایا (ژن مورو) است. بهترین قسمت های فیلم، صحنه های ابتدایی و انتهایی است: صحنهٔ برخورد تصادفی رمان نویس با یک زن، هنگامی که به ملاقات دوست در شرف مرگش به بیمارستان رفته؛ و صحنهٔ طولانی تر ملاقاتش با دختر یک کارخانه دار (مونیکا ویتی) در یک مهمانی. هر دوی این سکانس ها، میزانسن آنتونیونی را در حساب شده ترین و پر ظرافت ترین شکل به نمایش می گذارند. در مقابل، ضعیف ترین قسمت مربوط می شود به قدم زدن سرانجام ناپذیر زن در میلان، پر از جزئیات نمادین که قرار است حالت های روحی زن را به مخاطب منتقل کنند؛ صحنه هایی که شاید بتوان استدلال کرد، تأثیر در واقع منفی اینگمار بر گمان بر روی تعدادی از فیلم سازهای اوایل دهه 1960 را نشان می دهد. حال با وجود تمامی این شک و تردیدهای گاه و بی گاه، این فیلم به دورانی که به درستی، پربارترین دورهٔ کاری آنتونیونی نام گرفته، تعلق دارد و با وجود عیب و ایرادهای مذکور، احاطهٔ استادانه اش بر رسانهٔ سینما به خوبی در آن هویدا است.

اسکله La Jetee

1961

نویسنده و کارگردان: کریس مارکر. عکاس/ فیلم بردار: ژان شیابو، کریس مارکر. بازیگران: ژان نگرونی، الن شاتلن. محصول فرانسه. سیاه و سفید. 28 دقیقه.

فیلمی تجربی، با یال و کوپال فیلم های علمی/ تخیلی، که در 1995 توسط تری گیلیام با عنوان دوازده میمون بازسازی شد. فیلم کوتاه کریس مارکر، از آن پروژه های گول زنک است که هرچه بیشتر بر عمرش اضافه شده، پژواکی بیشتر یافته و پیچیده تر جلوه می نماید. با آنکه فیلم از کنار هم چیدن تعدادی عکس سیاه و سفید تشکیل شده، ولی کلام تفکر برانگیزی که مارکر روی تصاویرش گذاشته حکم موتور نیرو دهنده و جلو برنده اش را پیدا نموده. یک بار دیگر نشان می دهد که سینما (یا همان تصویر متحرک/ motion pictures) الزاماً نیازی ندارد که برای متأثر کردن، حرکت داشته باشد. ماجرای فیلم در آینده ای نزدیک می گذرد: انفجارات اتمی کرهٔ زمین را نابود نموده و آنان که زنده مانده اند به زیر زمین پناه برده اند. داستان از دهان مردی تعریف می شود که به گذشته پرتاب می شود تا هم از دلیل این ویرانی مطلع شود و هم جلوی آن جنگ خانمان برانداز را بگیرد. هنگام سفر به گذشته، تصویری خشن از بچگی (کشته شدن مردی با گلوله)، و نیز تصویری از زنی زیبا و مرموز، ذهنش را به شدت مشغول می دارد. اما وقتی انتها از رابطهٔ این دو تصویر سر در می آورد، دیگر خیلی دیر شده و تاریخ محکوم به تکرار است.

استفادهٔ مارکر از تصاویر ثابت و نریشن های کوتاه، او را مجبور نموده تا روی طراحی صدای فیلم، باند صوتی اش، تمرکز کند. ب یاری صداهای زمزمه وار و اصوات غریب، سازوکار مبهم سفر در طول زمان، به شکل دست کاری متافیزیکی در خاطره و فضا، نشان داده شده. همان طور که سفر قهرمان ما در طول زمان ادامه دارد و عقب تر و عقب تر می رود، این اصوات، خاطرات و فضاسازی ها، واضح و ملموس تر شده، و به جذاب ترین و تکان دهنده ترین لحظهٔ فیلم منجر می شود: در حالی که زن گویی خوابید، مارکر در لحظه ای غافلگیرکننده، فیلمِ او را نشان می دهد که چشم هایش را باز می نماید؛ این تنها لحظه ای است که اسکله حرکت دارد.

همین لحظهٔ کوتاه رابطهٔ بین راوی و زن را به نمایش می گذارد و فاش می سازد که چرا مرد دوست دارد از این سفر ناخواسته و اجباری سر باز زند و در ضمنً زمینه را آماده می نماید برای چرخش پیچیدهٔ سرانجامی. اسکله فقط 25 دقیقه طول می کشد ولی مارکر پیروز شده بیش از بسیاری از فیلم هایی که سه برابر طول دارند، روی مخاطب تأثیر بگذارد. همین که مونتاژ عمداً سرد و بی روح مارکر توانسته به چنین پژواک حسی دست یابد، بر قوهٔ ابتکار و خلاقیت او مهر تائید زده و یاری می نماید دستمان بیاید چرا چنین کار سینمایی نامتعارفی، به عنوان یک شاهکار تأثیرگذار علمی/ تخیلی هنوز تا بدین اندازه مورد ستایش است.

لولا Lola

1961

نویسنده و کارگردان: ژاک دمی. مدیر فیلم برداری: رائول کوتار. موسیقی: میشل لوگران. بازیگران: آنوک امه، مارک میشل، آلن اسکات. محصول فرانسه و ایتالیا. سیاه و سفید. 90 دقیقه.

لولا، نخستین فیلم ژاک دمی، حالت اولین قسمت از دو بخش سه گانهٔ موزیکالش، چترهای شربورگ و مادموازل های روشفور را دارد. ولی شباهتشان تنها به حس و حال موزیکال ختم نمی شود: لولا نیز مانند آن دوی دیگر، کوشش دمی را به دمیدن حال و هوایی قصه پریانی به شهر نانت، بندری معمولی در کنار اقیانوس اطلس، نشان می دهد. البته اگرچه لولا مانند دو فیلم دیگر آن چنان موزیکال نیست ولی کافی است به حس و حال موزیکالش در همان سکانس افتتاحیه (استفاده از موسیقی بتهوون و قطعهٔ جَزی میشل لوگران که ورود کادیلاک سفید مرموزی را به شهر همراهی می نماید) توجه کنید.

لولا (آنوک امه) زنی که تازه از همسرش جدا شده و بچه ای هم دارد، شب ها در کلوبی کار می نماید. او هنوز جوان و زیباست، با آنکه خواستگاران زیادی دارد ولی مدام چشم انتظار بازگشت شاهزادهٔ رؤیاهایش از خارج است. فیلم برداری سیاه و سفید زیبای رائول کوتار، داستانی را به تصویر کشیده مملو از اتفاقات عجیب که در نهایت تلنگری است به مخاطب در باب زودگذر بودن شادی و خوشبختی، و سختی های عشق. فیلم از لحاظ سبک تصویری و ساختار روایی، پیچیده تر از آنی است که در بدو امر به نظر می رسد و شخصیت های فرعی واقعاً آنجا هستند تا شناخت بهتری از شخصیت های اصلی- از زوایایی دیگر- در اختیار ما بگذارند. ضمن آنکه آنوک امه هم فراموش نشدنی است.

همچون در یک آینه Through a Glass Darkly

1961

نویسنده و کارگردان: اینگمار برگمان. مدیر فیلم برداری: سون نیکویست. موسیقی: غیرارژینال: یوهان سباستین باخ. بازیگران: هریت آندرسن، گوناربیورن سترند، مکس فون سیدو. محصول سوئد. سیاه و سفید. 89 دقیقه.

همچون در یک آینه، اولین بخش از کارهایی است که بعداً (با وجود مخالفت برگمان به چنین طبقه بندی) به سه گانهٔ مجلسی برگمان در باب سکوت خداوند معروف شد. فیلم به طور غلط اندازی با معرفی چهار شخصیت شاد و شنگول، کارین (هریت آندرسن)، شوهرش مارتین (مکس فون سیدو)، پدرش دیوید (گونار بیورن سترند) و برادر نوجوانش، مینوس (لارس پاسگارد) آغاز می شود؛ غلط انداز، چون آن ها را می بینیم که کویی از این با هم بودن بسیار لذت می برند، از آب بیرون می آیند. این افراد برای گذراندن تعطیلاتشان به جزیرهٔ فارو آمده اند (این در واقع نخستین فیلم برگمان در جزیرهٔ فارو است که چند سال بعد به اقامتگاه همیشگی اش تبدیل شد). اما در غروب همان روز است که به تدریج به سرخوردگی، تردید و اختلافات داخل این خانواده پی می بریم و این درگیری ها بالا هم می گیرد تا اینکه روز بعد به فرجام تلخ و تاریک فیلم می انجامد.

در همان روز بعد است که کارین پی می برد بیماری روحی اش که تصور می نموده از سر گذرانده، لاعلاج تشخیص داده شده؛ مارتین دستش می آید که همهٔ عشق و علاقه اش به همسرش نیز مانع فرو غلتیدن کارن در توهماتش نیست؛ دیوید، نویسنده ای پیروز، اعتراف می نماید که همواره کارش مهم تر از خانواده بوده و تغییری هم در این عادت نمی تواند بدهد؛ مینوس، نوجوانی که در بدترین مقطع زندگی اش، با مسائل بلوغ دست به گریبان است، در گرداب جنون کارین غرق می شود و کارین که منتظر نشانه ای از خداوند است، همچنان باید چشم انتظار باقی بماند.

همچون در یک آینه، متأثر از استریندبرگ و آثارش ساخته شد؛ معدودی شخصیت، دکوری ایزوله، مدت زمان روایی کوتاه و دکور ساده (به جز شخصیت ها، همهٔ آنچه می بینیم خانه شان است و دریا و آسمان و ساحلی شنی و قایقی شکسته که کارین، فروپاشی عصبی اش را در آنجا تجربه می نماید) و برگمانی که به هیچ چیز اجازه نداد تا از ضرب فلسفی و حسی کار بکاهد. بی فایده نیست که خود فیلم ساز آن را فیلمی تلقی می کرد که راه را برای شاهکار بی همتایش، پرسونا (1966) باز کرد.

ژول و جیم Jules et jim

1961

کارگردان: فرانسوآ تروفو. فیلم نامه: ژان گروئو، تروفو؛ بر اساس رمان هانری پی یر روشه. مدیر فیلم برداری: رائول کوتار. بازیگران: ژن مورو، اسکار ورنر، هانری سر. محصول فرانسه. سیاه و سفید. 100 دقیقه.

در هر انگشت، انگشتری می کرد و آواز می خواند و سبیل می گذاشت و با کلاه بره ای بر سر، درست در روزهای قبل از جنگ جهانی اول، دو مرد را دوست داشت: یکی فرانسوی و یکی آلمانی و در نهایت اما، مرگ بود که در گوشه ای انتظار می کشید.

آقای ژول (اسکار ورنر) و آقای جیم (هانری سر) در را به روی تابستان جادویی سینمای مدرن گشودند؛ اما آن ها از تابستان یک مدرنیت دیگر می آمدند، همان که پیش ترها، در سال های آغازین قرن بیستم رخ داد: زمانی که هانری پی یر روشه این داستان را زندگی کرد و بعد به عنوان خاطرات به روی کاغذ آورد. همین خاطرات در را گشودند و ژن مورو از میانشان عبور کرد و در تمامی مسابقات دوی روی پل (حتی اگر تا نیمه شان هم باشد) برنده شد و داستان زندگی شان را که یک تراژدی بود، به سان یک کمدی اسلپ استیک جلوه داد.

ژول و جیم را هرگز دوبله نبینید: باید صدای نریشن تروفو را که چون نسیمی بر فراز داستان می وزد و جهانیی را ناپدید و یکی دیگر را پدیدار می نماید، بشنوید. عشق تروفو به بازیگرش ژن مورو، کاملاً هویداست: هر بار که مورو از قاب تصویر بیرون می رود، سایه ای اندوه بار بر روی فیلم می افتد و آنگاه که دوباره واردش می شود، با خود شور و لذت به ارمغان می آورد. سینما، هنر ضبط کردن است؛ نه تنها ضبط اشیاء، بلکه شکل ها و صداها. سینما در ضمنً، هنر ضبط واقعیت تحریف شده ای است که احساساتی غریب فراوری می نماید. ژول و جیم، تا اندازهٔ زیادی همین واقعیت تحریف شده است. جنگ در راه بود؛ همین طور تصورات باطل، سرخوردگی و مرگ. فیلم این را می دانست و یکی از دلایل سیاه و سفیدش، به نشانهٔ مرگ است.

این سومین فیلم تروفو بود که کماکان با همان غرایز اصیل موج نویی ساخته شد و با این وجود بعد از فیلم اتوبیوگرافیک چهارصد ضربه (1989) و تجربهٔ بازیگوشانه و آوانگارد به پیانیست شلیک کنید (1960)، ه ژول و جیم تجربهٔ پخته تر و متعادل تری بود که البته ذره ای از شور و انرژی انقلابی که او دوستانش در سینمای جهان به راه انداخته بودند، کم نداشت.

شرح تکراری: مثل مرحوم کاووسی، هیچ اصراری به ثبت دقیق تلفظ های فرانسه ندارم. مثلاً نام نویسندهٔ کتاب را ننوشته ام: آنری پی یر روشه. ولی در اینجا لطفاً ژَن (Jeanne) مورو تلفظ شود و نه ژان مورو. ژان (Jean) اسمی مردانه است: در همین جا اسم یکی از نویسندگان فیلم نامه چهارصد ضربه، آقای ژان گرئو است! در خصوص عنوان فیلم هم لطفاً بر خلاف عادت مطبوعات ایرانی، ژول (اسم و تلفظی فرانسه) و جیم (اسم انگلیسی با تلفظ انگلیسی) ثبت شود. در همان اوایل فیلم، ژن مورو موقع معرفی هانری سر در صحنهٔ کافه، در این زمینه شرح لازم را می دهد که نگونید ژیم، بگوئید جیم!.

صبحانه در تیفانی Breakfast at Tiffanys

1961

کارگردان: بلیک ادواردز. فیلم نامه: جورج اکسلراد؛ بر اساس داستان ترومن کاپوتی. مدیر فیلم برداری: فرانتز پلانر. موسیقی: هنری منچینی. بازیگران: ادری هپبورن، جورج پپرد، پاتریسیا نیل، مارتین بالسام، میکی رونی. محصول پارامونت. تکنی کالر. 115 دقیقه.

ترومن کاپوتی، نویسندهٔ داستان، برای ایفای نقش هالی، به مرلین مونرو فکر می کرد. اما در حال حاضر تصور بازیگری دیگر به جز هپبورن سخت است. در سکانس افتتاحیهٔ معروف فیلم، در حالی که هپبورن آنجا جلوی ویترین فروشگاه تیفانی در منهتن ایستاده، هیچ گاه و در هیچ فیلم دیگری تا بدین اندازه زیبا جلوه ننموده است.

در داستان کاپوتی، هالی زن خوبی نیست؛ ولی بلیک ادواردز فیلم را در 1961 ساخت یعنی زمانی که مطرح شدن این چیزها، کابوس بزرگی برای کمپانی های فیلم سازی و ممیزها بود. و بنابراین، اینجا ادری هپبورن، صرفاً زنی توصیف شده که مورد عنایت قرار گرفته است و تنها هر از گاهی هدایایی به او تقدیم می کنند. در همان عمارتی که هالی زندگی می نماید، پل (جورج پپارد)، نویسندهٔ جوانی نیز اقامت دارد که با زحمت قلم میزند و خانم ثروتمندی یاریش می نماید. تعادل شکننده ای که در زندگی این شخصیت ها وجود دارد به خاطر عشق پل به آن دختر همسایهٔ زیبا و زنده دل، به هم می ریزد.

تصویر ادری هپبورن را، در آن جامهٔ دراز مشکی و چوب سیگار بلند- که به شمایل سینمایی جاودانه ای تبدیل شد- اضافه کنید به موسیقی فراموش نشدنی هنری منچینی و ترانه خوانی هپبورن (که مون ریور را می خواند) و یا سکانس سرانجامی که دنبال گربه اش می شود، تا بدین ترتیب، یکی از زیباترین کلاسیک های تاریخ سینما نصیبتان شود.

سربازان یک چشم One Eyed Jacks

1961

کارگردان: مارلون براندو. فیلم نامه: گای تراسپر، کالدر ویلینگهام؛ بر اساس رمان مرگ واقعی هندری جونز نوشتهٔ چارلز نادر. مدیر فیلم برداری: چارلز لنگ. موسیقی: هوگو فرایدهوفر. بازیگران: مارلون براندو، کارل مالدن، بن جانسن، کتی جورادو. محصول پارامونت. تکنی کالر. 141 دقیقه.

مارلون براندو، البته که بازی بلد است! ولی پرسشی که با سربازان یک چشم مطرح شد این بود که کارگردانی چه؟ براندو، به عنوان مردی که برای نخستین بار (روش) بازیگری متد استانیسلاوسکی را به مخاطبان آمریکایی شناساند، سبک منحصربه فردش را در همان صحنهٔ افتتاحیه به رخ می کشد: در حالی که خونسرد و آرام، موزی را با لذت می خورد، دوربین عقب می کشد و با باز شدن تصویر، آشکار می شود که در واقع شاهد سرقت بانک توسط عده ای راهزنیم که سردسته شان، ریو (مارلون براندو) است. دوربین در نمایی عمومی متوقف می شود و او که لبخند میزند، در حالی که لقمهٔ آخر موزش را قورت می دهد، انگشتر مشتری زنی را از دستش می گیرد.

صحنه ای فوق العاده، که در آن، با همدست ریو، دد لانگورث (کارل مالدن) و نیز، ضرب آهنگ بی شتاب این وسترن، آشنا می شویم. از آن پس، نخستین فیلم براندو به عنوان کارگردان، به یک داستان انتقامی تبدیل شده که گسترهٔ جغرافیایی اش، از شمال مکزیک تا مونتری (کالیفرنیا) کشیده می شود. میدانیم فراوری سربازان یک چشم با مسائل فراوان روبه رو بود، ولی به هر تقدیر آنچه اکنون پیش رو داریم اثری است که از طراحی صحنه و دکور خارق العاده، بازی های معرکه (به خصوص مالدن در نقش منفی)، فیلم برداری نفس گیر و شخصیت پردازی های باورپذیر بهره می برد.

در باقی داستان شاهد رو دست زدن دد به ریو به زندان افتادن ریو در مکزیک و کینه به دل دریافت و حس انتقام جویی ریو هستیم که سال ها ادامه می یابد. ریو تا قبل از فرار، پنج سالی حبس می کشد. او که تصمیم دارد به هر نحو شده دد را یافته و از وی انتقام بگیرد، به دار و دستهٔ دیگری به رهبری باب (بن جانسون) بر می خورد. ریو برای عملی کردن نیتش، به اتفاق آن ها به سوی شمال تاخته و کالیفرنیا را در می نوردند و در مونتری انتها با دد روبه رو می شوند. دد حالا کلانتر محل شده و زنی سرخ پوست به نام ماریا (کتی جورادو) و دخترخوانده ای به نام لودیزا دارد. ریو رویه ای ظاهراً محبت آمیز در پیش می گیرد و دد دربارهٔ گذشته اش دروغ می گوید. باب نقشهٔ سرقت از بانکی در سر دارد و لوئیز ساده لوحانه به سمت آن یاغی و گروهش متمایل می شود. گفتن ندارد که ریو انتها انتقامش را می گیرد و همهٔ آن مردهای دیگر در ادامهٔ شرارت هایشان در درگیری های مختلف به قتل می رسند. سربازان یک چشم، فیلم خوب دیگری در کارنامهٔ حرفه ای براندو، از این جهت اهمیت دارد که کلاسیک های وسترن دههٔ 1950 را به وسترن های تجربی دههٔ 1970 پیوند زد؛ اثری که ماهرانه جنبه های خوب و بد انسان را مورد آنالیز قرار داده و به عنوانش معنا می بخشد. یکی دیگر از آثار با ارزش سینمایی که به ندرت رؤیت شده است.

محبوب زن ها The Ladies Man

1961

کارگردان: جری لوئیس. فیلم نامه: جری لوئیس، بیل ریچموند. مدیر فیلم برداری: والاس کلی. موسیقی: جک بروکس، والتر شارف، هری وان. بازیگران: جری لودیس، کاتلین فریمن، هلن تروبل. محصول پارامونت. تکنی کالر. 106 دقیقه.

جری لوئیس فیلم سازی نبود که نادیده گرفته شود؛ ولی منتقدان آمریکایی نادیده اش دریافتد و حالا انتها معترف اند که فرانسوی ها عقلشان بیشتر می رسیده که در تمامی این سال ها او را ستایش می کردند. لوئیس که در حال حاضر به عنوان یکی از چند کمدین تأثیرگذار تاریخ سینمای آمریکا به رسمیت شناخته شده، از بازیگری آغاز کرد و چنان محبوبیتی یافت که جهان آماده نبود تا استعدادش را به عنوان کارگردان نیز- به خصوص در شاهکارش، محبوب زن ها- باز شناسد.

در محبوب زن ها، لوئیس چنان میزانسن استادانه ای به نمایش گذاشته که تا امروز کمتر رقیبی پیدا نموده. کارگردان های زیادی را سراغ نداریم که با چنین مهارتی قاب تصویرشان را با چنان ترکیبات تصویری و تایمینگ بی غیب و نقصی ببندند. برای اثبات این ادعا کافی است به صحنهٔ حیرت انگیزی در همان اوایل فیلم نگاه کنید که ساکنان پانسیونی تماماً زنانه را نشان می دهد که از خواب بر خواسته و در اتاق خود، آئین یا ورزش صبحگاهی خود را اجرا می کنند. در یک تک نما، یکی را در حال شانه زدن مو، دیگری را در حال ورزش، آن یکی را در حال نواختن هورن می بینیم و همهٔ این ها نیز در حالی که دوربین مدام عقب تر و بالاتر می کشد تا دکور عظیم اتاق های برش داده شدهٔ آن خانهٔ عروسکی را نشان دهد. حرکت زن های پانسیون همه با ضرباهنگ موسیقی هماهنگ شده و به خوبی در آن دکور پر زرق و برق ادغام شده است.

به همهٔ این ها این را هم اضافه کنید که خود جری لوئیس یکی از جالب ترین بازی های زندگی حرفه ای اش را ارائه داده و به عنوان کارگردان، همان طور که سکانس موزیکال خانم عنکبوت نشان می دهد، در چشم به هم زدنی راحت قید واقع گرایی را زده وارد عالم خیال می شود. محبوب زن ها، نقطهٔ اوجی است در سبک کمدی جری لوئیس و نیز، در استفاده از میزانسن در سینمای آمریکا.

ویریدیانا Viridiana

1961

کارگردان: لوئیس بونوئل. فیلم نامه: خولیو الخاندرو، بونوئل. مدیر فیلم برداری: خوزه اف.اگوآیو. موسیقی: گوستاو پیتالوگا. بازیگران: سیلویا پینال، فرانسیسکو رابال، فراناندو ری. محصول اسپانیا. سیاه و سفید. 90 دقیقه.

در 1960، نسل جدید فیلم سازان اسپانیایی لوئیس بونوئل را مجاب کردند تا برشود و در زادگاهش اسپانیا- که از 1936 ترکش نموده بود- کار کند. پروژه ای که او تدارک دید، درامی پر نیش و کنایه بود. ویریدیانا (سیلویا پینال) که تصمیم گرفته راهبه شود، درست قبل از ورود به صومعه به ملاقات دایی اش (فرناندو ری) زمین داری ثروتمند می رود. دایی جان که از شباهت غریب ویریدیانا به همسر مرحومش یکه خورده، نقشه می ریزد به او دست یابد. ولی در آخرین لحظه توبه نموده و از فرط عذاب وجدان خود را می کشد. قبل از مرگ، اما، ملک و املاک خود را برای پسر عمل گرایش (فرانسیسکو رابال) ویریدیانا به ارث می گذارد. ویریدیانا که سخت کوشش دارد جهانی بهتری در پیرامونش بسازد، تعدادی سارق و جانی و گداگشنه و بی سر و پا را به خانهٔ خود راه می دهد تا کار خیری نموده باشد. اما همین بزرگواری، به فاجعه و بدبختی خودش می انجامد.

دولت اسپانیا و ممیزانش، فیلم نامهٔ بونوئل را خواندند و مقداری از اینجا و آنجایش اشکال دریافتد ولی در نهایت تأییدش کردند. بدیهی است که بونوئل زرنگ تر از آن ها بود: فیلم تکمیل شده را نشان آن ها نداد و تاره وقتی معلوم شد رو دست زده که فیلم در همان سال 1961 در بخش مسابقهٔ جشنوارهٔ فیلم کن به نمایش درآمد. با وجود بردن جایزهٔ بزرگ هیئت داوران جشنواره، ویریدیانا بلافاصله در اسپانیا توقیف شد و تا وقتی فرانکو زنده بود، نمایشش ممنوع باقی ماند. مملو از لحظات سورئال، ویریدیانا هنوز که هنوز است شاهکار بی عیب و نقصی است از بونوئل که نقائص ذات بشری و کمدی غیر قابل مهار زندگی انسان را به نمایش می گذارد.

انتقام خون آَشام/ یکشنبهٔ سیاه

Revenge of the Vampire/ Black Sunday

1960

کارگردان: ماریو باوا. فیلم نامه: ماریو باوا، انیو دو کونچینی، ماریو سرانری؛ بر اساس داستان نیکلای گوگل. مدیر فیلم برداری: ماریو باوا. موسیقی: رابرت نیکولوزی. بازیگران: باربارا استیل. جان ریچاردسن، آندرآ چکی. محصول ایتالیا. سیاه و سفید. 87 دقیقه.

عنوان اصلی این فیلم ایتالیایی، نقاب شیطان (La Maschera del Demonio) است؛ ولی وقتی آن را برای نمایش در آمریکا و بریتانیا آماده کردند، علاوه بر عنوان چیزهای دیگرش را هم تغییر دادند؛ مثلاً موسیقی متن پر ظرافت رابرت نیکولوزی را حذف کردند و جایش موسیقی جَزی و پر سر و صدای لز بَکستر را گذاشتند. اسمش هم در آمریکا شد: یکشنبهٔ سیاه و در بریتانیا بعد از چند سال ممنوع بودن، با نام انتقام خون آشام به نمایش درآمد.

ماریو باوا در اصل مدیر فیلم برداری بود. ولی در دههٔ 1950 چند باری از او خواستند که یاری کند تا تعدادی فیلم ناتمام ریکاردو فِردا، از جمله خون آَشام (1957) و کلتیکی، هیولای نامیرا (1959) را مه خود فیلم برداری نموده بود، کارگردانی و تکمیل کند. باوا در ضمنً، کارگردانی و مدیریت واحد دوم فیلم برداری تعدادی از فیلم های پیروز هرکولی استیو ریوز را بر عهده داشت. وقتی انتها به او اعتماد کردند و کارگردانی یک فیلم را به طور کامل به وی سپردند، باوا یک قصهٔ فولکلوریک روسی را که گوگول به صورت داستانی معروف جاودانه نموده، برداشت و آن را پر و بال داد و تبدیل کرد به حکایت دکتر جوانی (جان ریچاردسن) که ناگهان متوجه می شود در دهکده ای در مولدوی (Moldovi) قرن نوزدهم گیر افتاده. همان جا است که شیفتهٔ یک وارثه جذاب (باربارا استیل) شده که روحِ آسا (باز هم باربارا استیل)، جد مادری اش- که سال ها پیش به خاطر جادوگری در آتش سوزانده شده- در جلدش حلول نموده است.

پیرنگ مملو است از آمیزهٔ معموله سرداب های زیرزمینی، نفرین های خانوادگی و مرگ های ناگهانی و باوا نیز تک تک نماهای فیلمش را پر نموده از جزئیات جالب و ترسناک. سکانس افتتاحیه، با اعدام جادوگری آغاز می شود که نقابی را که درونش پر از سیخ های چوبی است در صورتش فرو می کنند تا آسایش را از زندگان سلب کنند. گذشته از فیلم برداری عالی سیاه و سفید، موسیقی خوفناک، این فرصتی یگانه است تا بهترین حضور سینمایی باربارا استیل، ملکهٔ فیلم های ترسناک ایتالیایی را ببینیم. این بازیگر بریتانیایی نقشه ای مناسبی در زادگاهش نیافت و بنابراین به ایتالیا رفت و خیلی زود به چهرهٔ سینمایی دلهره ایتالیا تبدیل شد و حتی در صحنه هایی فراموش نشدنی در هشت و نیم فللینی بازی کرد. فیلم ماریو باوا تحت هر عنوانی، مهم ترین فیلم ژانر دلهره در تاریخ سینمای ایتالیا است.

شکوه علفزار Splendor In The Grass

1961

کارگردان: الیا کازان. فیلم نامه: ویلیام اینک. مدیر فیلم برداری: بوریس کافمن. موسیقی: دیوید امرام. بازیگران: ناتالی وود، وارن بیتی. محصول برادران وارنر. تکنی کالر. 124 دقیقه.

با همان نخستین نوای موسیقی دیوید امرام و تصاویری از باد (وارن بیتی در اولین حضور سینمایی اش) و دینی (ناتالی وود)، بهترین نمونه ملودرام هالیوودی در برابر چشمان ما پدیدار می شود. حکایت شور و عشقی که با فشار جامعه (کانزاسِ سال 1928) در نطفه خفه می شود، در انفجاری از رنگ و نور و صدا و حرکت، محمل بیابانیِ خود را باز یافته است.

سرکوب، نیرویی که مردم را در مسیرهای نا به هنجار و ناخوشایند انداخته، در همه جای فیلم جاری است. مردها باید قلدر و پیروز باشند و زن ها پرهیزگار و یا عشوه گر. الیا کازان، با آمیزه ای از سبک روایی سنتی هالیوود و متأثر از بازیگری متد و موج نوی فرانسه، میزانسن داده است. او که در اینجا با ویلیام اینگ نمایشنامه نویس همکاری داشته، در ترکیب این هر دو رویکرد کاملاً پیروز عمل نموده است. فیلم تحلیل هوشمندانه ای از تضادهای اجتماعی اراده داده که به واسطهٔ طبقهٔ اجتماعی، ثروت، صنعت، کلیسا، و خانواده معین و تبیین می شود. در همان حال، شکوه علفزار فیلمی است که در آن شخصیت ها اصالت، فردیت، بازی، واکنش هایی نشان می دهند که در زمانهٔ خود فراتر از کلیشه های معموله هالیوودی می رفت.

سال گذشته در مارین باد

Lanneederniere aarienbad

1961

کارگردان: آلن رنه. فیلم نامه: آلن رب گریه؛ بر اساس داستان ابداعِ مورل نوشتهٔ آلدوفو کازارس. مدیر فیلم برداری: ساشا ویرنی. موسیقی: فرانسیس سریگ. بازیگران: دلفین سریگ، جورجو آلبرتازی. محصول فرانسه و ایتالیا. سیاه و سفید. 94 دقیقه.

سال گذشته در مارین باد، نقطهٔ عطفی است در سینمای مدرن به طور کلی و سینمای فرانسهٔ بعد از جنگ، به طور اخص.

در همان سال 1961 آشکار بود که دومین فیلم بلند آلن رنه، مانند فیلم اولش، هیروشیما، عشق من -1959) فراتر از چیزی می رود که تا آن موقع به سینمای باکیفیت سنتی شهرت داشت؛ همان سینمایی که همکاران جوان تر موج نوییِ آلن رنه تیشه به ریشه اش می زدند. فیلم رنه صرفاً اثری نامتعارف و غیر عادی نبود. این جمله ای بود پر ضرب و زور علیه سینمای روایی، فیلمی که زیر پای سینمای سنتی را خالی می کرد و با ساختاربندی زمان بندی، ترکیبات تصویری و پرداخت شخصیت تازه اش، تمامی جنبه های فیلم سازی درست را زیر سؤال می برد.

مارین باد فقط زادهٔ ذهن آلن رنه نیست. بزرگی اش خیلی زیاد به دو عنصر اساسی پیوند خورده: 1) متن فیلم نامه شاعرانه و رؤیایی آلن رب گریه- مملو از طنز و مطایبه که ستایشگران فیلم کمتر به آن توجه داشته اند؛ 2) فیلم برداری سیاه و سفید شکوهمند ساشا ویرنی، که در نوع خود بی نظیر محسوب می شود. نکته بعد این که با نگاهی به گذشته، باید به منتقدان کایه دوسینما دست مریزاد گفت که پشت فیلم ایستادند و با به راه انداختن بحث های تئوریک جامعه شناسانه، روان شناسانه، فلسفی و غیره، به جنبه هایی از مارین باد پرداختند که کسی توجهی به آن ها نداشت؛ این دورانی بود که نقاشی مدرن به اوج رسیده، فلسفه هستی شناسانه و برگسونی، فلسفه اروپا را در خط اول فکر و اندیشه جهان قرار داده و بحث های تازه در هر زمینه ای، این دوره از فرهنگ فرانسه را به دورانی پر بار و به شدت تأثیرگذار تبدیل نموده بود.

و بعد، بازیگران فوق العاده فیلم، دلفین سریگ افسانه ای در نقش زنی به نام آ.، جورجو آلبرتازی در نقش غریبه ای دست نیافتنی به ماک ایکس، و ساشا پیتف در نقش همسر بهت زده داستان، آن ها شخصیت های سر بسته این حکایت پرمعنایند.

البته مارین باد را به تمامی متعلق به رنه دانستن، یعنی قبول این نکته که در ردیف سایر شاهکارهای رنه، موریل یا زمان یک بازگشت (1963)، مشیت الهی (1977) و دایی آمریکایی من (1980) است و باز شناختن این نکته که آلن رنه چه تأثیر حیرت انگیزی بر کل سینمای پیشرفته نهاده است. رنه زمانی با تواضع تمام مارین باد را کوششی ناپخته و ابتدایی نامید که سعی دارد از پیچیدگی فکر و ساز و کارش سر در بیاورد. او در انتخاب صفت ها اشتباه، ولی در خصوص معنای فیلم درست قضاوت کرد. هیچ کجای دیگر در عالم سینما، ساز و کار هزارتوی ضمیر ناخودمطلع، و خاطره، تا بدین حد پر قدرت توصیف و تا بدین اندازه درخشان واکاوی نشده است.

آپارتمان Appartment

1960

تهیه کننده و کارگردان: بیلی وایلدر. فیلم نامه: وایلدر، آی.ا. ل. دایموند. مدیر فیلم برداری: جوزف لشل. موسیقی: آدولف دویچ. بازیگران: جک لمون، شرلی مک لین، فرد مگ موری. محصول آمریکا. سیاه و سفید. 125 دقیقه.

بیلی وایلدر عادت داشت روی جاهایی از جامعه آمریکا و مسائلش انگشت بگذارد که داد خیلی ها را به هوا می برد. برای آپارتمان که فیلم نامه اش ملهم از برخورد کوتاه دیوید لین (1945) نوشته شد، ویلدر باید ده سالی صبر می کرد تا فشار سانسور قدری کمتر شود و بنابراین بتواند داستان کارمند جوانی را تعریف کند که برای ارتقاء رتبه، آپارتمان خود را به رؤسای اداره اش قرض می دهد. با وجود چنین مضمونی، فیلم پنج اسکار برد و حالا به عنوان یکی از واقع گرایانه ترین شاهکارهای کارگردانی اش شناخته می شود. بعضی از منتقدها از ناجور بودن رفتار جک لمون در کاری که برای بالا رفتن از نردبان ترقی انجام می دهد، ایراد دریافتد؛ ولی وایلدر که شخصیت بکستر را بسیار دوست داشتنی توصیف نموده، او را از همان ابتدا در تله ای گرفتار نشان داده که از مدت ها قبل تویش افتاده و به طرز قانع کننده ای نشان می دهد که چطور حالا اوضاع از کنترلش خارج شده است. ولی در واقع، و با وجود شوخ و با نمک بودن فیلم، این اثری است به شدت انتقادی از جامعه آمریکا و روش زندگی آمریکایی و در ضمنً، حمله ای است سفت و سخت به نظام سرمایه داری، که هر کس در آن با کمی قدرت و نفوذ می تواند سرنوشت یک نفر دیگر را در دست بگیرد.

آپارتمان که استادانه، ژانرهای مختلفی را در هم آمیخته، در اصل، کمدی گزنده ای است که به یک درام کوبنده تبدیل شده و در نهایت مثل یک کمدی رومانتیک تمام می شود. فیلم نامه آپارتمان که با دقت نوشته و ساختاربندی شده، می تواند به نوعی دنباله خارش هفت ساله (1955) تلقی شود. در سرانجام، کارمند قهرمان داستان، با عشق دختری که توسط رئیس اداره به بازی گرفته شده بود، رستگار می شود. ولی با وجود چنین سرانجامی سازندگان فیلم حواسشان بوده در دام احساسات رقیقه نیفتند. سال ها پیش، وایلدر گفت که حس می نموده لمون و مک لین، شیمی لازم را در این فیلم نداشته اند؛ اما چند نسل مخاطبان فیلم، عقیده ای درست برعکس وایلدر داشته و دارند.

ستاره ای با کلاهک ابر The Cliud-Capped Star

1960

کارگردان: ریتویک گاتام. فیلم نامه: گاتاک؛ بر اساس شکتیپادا راجگورو. مدیر فیلم برداری: داینن گاپتا. موسیقی: ج. مویترا، رابینرانات تاگور. بازیگران: سوپیریا چودهوری، انیل چترجی، گیتا گاتاک، محصول بنگال (هند). سیاه و سفید. 134 دقیقه.

جوهر کلام فیلم را از زبان یکی از شخصیت هایش می شنویم: آن ها که غم دیگران را می خورند، تا ابد رنج خواهند برد. در این ملودرام که به تراژدی پهلو میزند، عیب و ایراد شخصیت اصلی، دم نزدن است. او در برابر ظلم و بی عدالتی که از سوی عزیزترین نزدیکان به وی و رؤیاهایش روا داشته شده، سکوت می نماید. نیتا (چو دهوری) شب و روز کار می نماید تا بدهی خانواده پناهنده اش را بپردازد. پدرش که معلم مدرسه است، درآمد ناچیزی دارد. برادر بزرگ ترش می خواهد آوازه خوان شود و توقع اوقات استراحتی را دارد که سایر اعضای خانواده از آن محروم اند. در همین حال، مادرش، امیدوار است دانشجوی علومی که نیتا به وی علاقه مند است، عشق و علاقه خود را شامل حال خواهر دیگر نیتا نماید.

ستاره ای با کلاهک ابر، اثری پر فراز و نشیب و خوش ترکیب، به طرز غافلگیرکننده ای در گیشه نیز پیروز عمل کرد. با وجود تند و تیزی انتقاداتش از شرایط سخت پناهنده های بنگالی، مانند آثار بعدی گاتاک، به خصوص رودخانه ای به نام تیتاش (1973) سیاسی نیست. پدر پیر و بی رمق خانواده در یکی از صحنه های کلیدی فیلم می گوید: من کسی را متهم نمی کنم. این فیلم را به خاطر وقار میزانسن گاتاک، طراحی صدای اکسپرستیونیستی و حسرت غریبی که از تک تک نماهایش می بارد، تماشا کنید.

خدمتکار The Housemaid

1960

نویسنده و کارگردان: کیم کی یانگ. مدیر فیلم برداری: کیم دوک جین. موسیقی: هان سنگ- جی. بازیگران: لی اون شین، جو جونگ- نیو. محصول کره جنوبی. سیاه و سفید. 90 دقیقه.

برای یک خارجی، کشف فیلمی چون خدمتکار، نیم قرنی بعد از ساخته شدنش احساس غریبی دارد. علاوه بر آن که در شخص شخیص کارگردانش، یک تصویرساز خارق العاده می یابیم، عمق و انسانیت اثر است که غافلگیرمان می نماید. با این فیلم، کاشف به عمل می آید که لوئیس بونوئل، یک برادر کره ای هم داشته است! یانگ قابلیتش را داشته که ته توی ذهن بشر، تمایلات و غرایزش را بکاود و در همان حال، توجهی پر طنز و کنایه به جزئیات داشته باشد.

آنچه خدمتکار را به فیلمی تکان دهنده تبدیل نموده، شدت و حدت شور و عشقی است که بین شخصیت موسیقیدان فیلم و خدمتکار به وجود می آید. ولی جالب است که همین جنبه تکان دهنده، در ضمنً لایه لذت بخشی هم دارد: آن نت های ظاهراً ساده موسیقی همراه با آن آمیزه غریب سانتی مانتالیسم و بی رحمی بونوئلی، مخاطب را به جهانی پر شور و احساسی می برد. نقب زدن به ذهنیت شخصیت ها، ترفندی بود برای کیک کی یانگ تا رشد و پیشرفت سرد و بی روح جامعه کره جنوبی را بعد از جنگ کره، به نمایش بگذارد. این که حرص و طمع برای داشتن یک زندگی مادی بهتر، چه تغییرات غریبی در روح و جان انسان کره ای به وجود آورده است. تنوع سبک ها در فیلم، از ملودرام تا بورلسک، از تراژدی کلاسیک تا فانتزی هارور، به خدمتکار جذابیت خاصی بخشیده؛ این فیلمی است که درِ مخفی دیگری را در تاریخ سینما به روی علاقه مندان فیلم باز می گشاید.

روانی Psycho

1960

کارگردان: آلفرد هیچکاک. فیلم نامه: جوزف استفانو. بر اساس رمان رابرت بلاک. مدیر فیلم برداری: جان ال.راسل. موسیقی: برنارد هرمن. بازیگران: آنتونی پرکینز، جنت لی، ورامایلز، جان گوین، مارتین بالسام. محصول آمریکا. سیاه و سفید. 109 دقیقه.

روانی هیچکاک، یکی از معروف ترین فیلم های تاریخ سینما و به احتمال زیاد، تأثیرگذارترین فیلم سینمای وحشت همهٔ دوران هاست! در این فیلم، هیچکاک، موجودات فوق طبیعیِ گذشته (خون آشام ها، گرگ انسانها، زامبی ها و امثالهم) را با یک هیولای کاملاً انسانی تاخت زده است. فیلمی که نورمن بیتس را به نامی آشنا تبدیل، و صندلی هیچکاک را به عنوان استاد بی رقیب تعلیق تضمین کرد.

جوزف استفانو بر اساس رمان ترسناک ولی فراموش شدنی رابرت بلاک فیلم نامه ای نوشت که شخصیت اصلی اش نورمن بیتس، از روی شخصیت واقعی اد گاین، یک سریال کیلرِ اهل ویسکانس الگوبرداری شده بود. حکایت ماریون کرین، زن جوان و جذابی که از محل کارش 40 هزار دلار می سارقد و سپس، شاید با این ایده که بعدها بتواند با مرد زندگی اش ازدواج کند، بی هیچ نقشه و برنامه ای از شهر می گریزد. او که تمامی شب زیر باران ماشین رانده، به مسافرخانه ای کنار جاده پناه می برد. مدیر مسافرخانه، جوان خجالتی و ظاهراً خوبی است به نام نورمن (با بازی فراموش نشدنی آنتونی پرکینز). در چرخشی غافلگیرکننده، که وحشت و جیغ و فریاد مخاطبان زمان خودش را در پی داشت، ماریون موقع حمام کردن، توسط فردی که به زنی پیر شباهت دارد، با کاردی بزرگ به قتل می رسد. جیغ های آرشه ویولن های ارکستر برنارد هرمن، این حمله و سلاخی وحشتناک را همراهی می نماید. تا قبل از این فیلم، هرگز در هیچ فیلمی، شخصیت اصلی، این چنین هولناک در نیمه های داستان به قتل نمی رسید.

بعد از آن یک کارمطلع بیمه (مارتین بالسام) که مأمور پیگیری این پرونده شده، به طرزی مشابه به قتل می رسد، خواهر ماریون، لیلا (ورا مایلز) و دوست پسر ماریون (جان گوین) رد پای عزیز گمشده شان را می گیرند و به خانهٔ خانوادهٔ نورمن بیتس نزدیک مسافرخانه کذایی می رسند. آن ها متوجه می شوند که قاتل در واقع، خود نورمن است؛ جوانی با شخصیتی دوگانه، که هر گاه خطری با شکل و شمایل یک زن یا افرادی زیادی کنجکاو به مشامش رسیده، لباس مادرش را تن نموده و دست به جنایت زده. اگرچه در سرانجام، یک روانکاو پلیس بیماری نورمن را شرح می دهد، شکی نیست که انگیزهٔ قتل ها برای عقل سالم، کماکان به صورت معمایی پیچیده باقی می ماند.

وقتی نخستین بار، روانی اکران یافت، با استقبالی نه چندان گرم از سوی منتقدان از سوی منتقدان روبه رو شد. (هر چند به هر حال، استقبالی گرم تر از تام چشم چرانِ مایکل پاول که همان سال 1960 به نمایش در آمد.) در عوض استقبال مردم از فیلم خارق العاده بود و صف های طولانی جلوی سینماهای نمایش دهنده تشکیل شد. هیچکاک هم مطابق معمول از ترفندهای تبلیغاتی نبوغ آمیزش برای به راه انداختن سر و صدا استفاده کرد: مثلاً اعلام شد بعد از آغاز فیلم کسی حق ورود ب سالن سینما را ندارد. آشکارا، این کارگردان انگلیسی خیلی خوب روح و روان مشترک آمریکایی را شناخته بود: با توصیف هیولایی نورمال، عنوان اصلی صفحهٔ حوادث بسیاری از روزنامه های چند دهه بعد را پیش بینی نموده بود. پیروزیت تجاری روانی به سه دنبالهٔ پیش پا افتاده، از جمله یکی به کارگردانی پرکینز در سال 1986، یک سریال کوتاه تلویزیونی به نام مُتل بیتس در 1987 و یک بازسازی نما به نمای رنگی توسط گاس ون سنت (تجربه ای که در برابر شاهکار سیاه و سفید هیچکاک رنگ می باخت) منجر شد.

اسپارتاکوس Spatacus

1960

کارگردان: استنلی کوبریک. فیلم نامه: دالتن ترامبو؛ بر اساس رمان هاورد فَست. مدیر فیلم برداری: راسل متی، کیلفورد استاین. موسیقی: الکس نورث. بازیگران: کرک داگلاس، لارنس اولیویه، جین سیمونز، تونی کرتیس، چارلیز لوتن، پیتر یوستینف، جان گَوین، هربرت لُم. محصول آمریکا، تمنی کالر. 196 دقیقه.

کرک داگلاس که تهیه کنندهٔ فیلم هم بود، مدت کوتاهی از فیلم برداری نگذشته، کارگردان فیلم، آنتونی مان را اخراج کرد (تعدادی از صحنه های اولیه که مان در کوه و بیابان گرفته، در تدوین نهایی حفظ شد). از آن پس، وظیفهٔ کارگردانی فیلم نامه ای که ترامبو بر اساس داستان شورش برده ها در دوران امپراتوری روم نوشته بود، به دوش کوبریک افتاد. استنلی کوبریک نیز به خوبی از عهدهٔ کار بر آمد و به طرز درخشانی، کلنجار کننده ها را در مجلس سنای رم با صحنه های وحدت و برادری برده ها در هم آمیخت. کرک داگلاس در نقش اسپارتاکوس، برده ای ظاهر شده که در واقع ستون اصلی داستان است؛ اوست که الهام بخش برده های دیگر، از جمله آنتونیوسِ جوان (تونی کرتیس) شده تا بعضیزند و علیه ظلم و ستم رومی ها مبارزه کنند. (وقتی سه دهه بعد فیلم را تصحیح رنگ و صدا کردند، یکی دو صحنه هم مربوط به کرتیس و اولیویه که در 1960 حذف شده بود، به فیلم اضافه شد و آنتونی هاپکینز با تقلید صدای اولیویهٔ فقید، دیالوگ هایش را ادا کرد.)

کوبریک صحنه های شورش بردگان و نبردشان با نیروهای رومی را استادانه میزانسن داده؛ اما شگفت انگیزترین صحنه- آن هم از کارگردانی که به فقدان حس و عاطفه متهم می شد- نماهای انتهایی فیلم است: اسپارتاکوس را در کنار بردگان هم پیمانش به صلیب کشیده اند و حالا وارینیا (جین سیمونز) به سراغش آمده و بچهٔ شیرخواره شان را بالا گرفته تا او ببیندش. معرکه.

تام چشم چران Peeping Tom

1960

کارگردان: مایکل پاول. فیلم نامه: لئو مارکس. مدیر فیلم برداری: اتو هلر. موسیقی: برایان ایزدیل، آنجلا مورلی. بازیگران: کارل بوئم، مویرا شیرر، آنامسی. محصول بریتانیا. استمن کاکر. 101 دقیقه.

این فیلم که نابودی حرفه ای کارگردانش را به دنبال داشت، جنبهٔ فضولی و تجاوز به حریم خصوصی زندگی مردم دوربین را- که امروزه بیش از پیش شاهدش هستیم- با حالتی آشفته کننده، به رخ می کشد. جوانی به نام مارک لودیس (کارل بوئم) که خود را مستندساز معرفی نموده، با نیزه ای که در انتهای سه پایهٔ دوربینش کارسازی شده، سوژه هایش را می کشد. این را در همان سکانس افتتاحیه در حالی که شاهد یکی از قتل های وحشتناکش هستیم، مشاهده می کنیم.

شکی نیست که کارل یک هیولاست؛ ولی پاول با نشان دادن دوران کودکی دردناکش او را ملموس نموده. پدر بی رحمش در بچگی او را از خواب بیدار می نموده و مارمولک توی رختخوابش می انداخته و از او فیلم می گرفته. بعداً او را می بینیم که در کنار مادر مرده اش عکس می گیرد و آن را با مراسم ازدواج مجدد پدرش در هم می آمیزد. با درآمیختن همین صحنه های گذراست که می تواند خشونت و غرایز متضاد ضمیر ناخودمطلعش را آشتی دهد. و البته همین انگیزه های مبهم بود که احتمالاً مخاطبان فیلم را از این اثر معروف پاول فراری داد. واکنش ها به فیلم با نفرت و بیزاری همراه بود: کارگردانی که تا آن وقت در بین سینما روها به پرداختن به مضمون های دل چسب و دوست داشتنی شهرت داشت، فیلمی با مضمون هولناک و آشفته کننده ساخته بود. پاول ما را به پستوی ذهن یک آدم مریض می برد و راه گریزی نیز برایمان باقی نمی گذارد.

chinaro.ir: چین: سفر به کشور پهناور و باستانی، پکن، شانگهای ،گوانجو و هانگزو

cruisero.ir: کشتی کروز: سفری لوکس و در عین حال مقرون به صرفه به اقیانوس‌ها