مرگبارترین قحطی های ایران - مجله سرگرمی

مردم در سال های اخیر روز های سختی را پشت سر گذاشته اند؛ از ساعت ها انتظار در صف مرغ گرفته تا خرید گوشت با کارت ملی یا کمبود مقطعی برخی از کالاها؛ با این حال به گفته رئیس جمهوری تا کنون اجازه داده نشده که قحطی کالا در کشور رخ بدهد.

در شرایطی که در سه سال گذشته دشمنان این سرزمین با جنگ اقتصادی به دنبال ایجاد قحطی در کشور بودند، دولت با تامین و توزیع کافی و فراوان کالا در کشور اجازه نداد این خواسته دشمن محقق شود. این سخنان حسن روحانی در دویست و نوزدهمین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت بود که مورد توجه رسانه ها نهاده شد.

قحطی و کمبود مواد غذایی در ایران پیشینه بسیاری دارد. شاید تاریخی ترین و قدیمی ترین جمله ای که درباره قحطی در ایران مطرح شده این جمله معروف داریوش شاه باشد که می گوید: این کشور را اهورامزدا از دشمن، خشکسالی و از دروغ بپایاد، به این کشور نیاید نه دشمن، نه خشکسالی و نه دروغ.

قحطی در تاریخ ایران دلایل مختلف طبیعی، اجتماعی و سیاسی داشته و برخی از روایت های مربوط به این اتفاق در تاریخ به جا مانده است.

وضع نزولات جوی، سرما و سیل، بیماری های همه گیر انسانی و حیوانی، هجوم ملخ ها و شیوع آفت های گیاهی دلایل طبیعی قحطی و جنگ و محاصره، بی ثباتی سیاسی، بی کفایتی، سوء سیاست و فساد عمال حکومت، حاکمیت استبداد و فقدان اعتماد و همدلی بین مردم و حاکمان، احتکار، اوضاع نابسامان راه ها، تحمیل های حاکمان و مظالم اربابان و مالکان، اعمال خشونت و سخت گیری بی مورد در مقابله با قحطی و فتنه جویی های سیاسی دلایل تاریخی و اجتماعی قحطی در کشورمان بوده است.

بنا بر مستندات تاریخی، قحطی عمومی سال 1288 قمری هولناک ترین و مرگبارترین رویداد در طول دو قرن اخیر و حتی در دوران بعد از مغول است. به گفته نسوی بعد از حمله مغول و در زمان قحطی از حدود بلخ تا حدود دامغان، یک سال پیوسته خلق گوشت آدمی، سگ و گربه می خوردند؛ چه عمال چنگیزخان جمله انبار ها را سوخته بودند.

همچنین بنا به روایت مورخان بعد از حمله افغان ها به اصفهان در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی قحطی بسیار شدیدی در اصفهان به وجود آمد که برخی از عوامل جانبی از قبیل احتکار، ناتوانی و سوء سیاست مقامات دیوانی، فساد و خیانت برخی از درباریان و اطرافیان شاه سلطان حسین در شدت بخشیدن به این قحطی بی تاثیر نبود.

از جمله دلایل بروز قحطی در تاریخ ایران می توان به بی ثباتی سیاسی اشاره نمود. سیطره ملوک الطوایفی بر جامعه ایران و حاکمیت امرای متعدد در نواحی مختلف کشور که اغلب در رقابت و کشمکش با یکدیگر بودند، همچنین دست به دست شدن مناطق و شهر های مختلف باعث اختلاف و چنددستگی های محلی می شد و زمینه قحطی را ایجاد می کرد.

نویسنده کتاب رستم التواریخ در این باره نوشته است: در اصفاهان و بلوکات و نواحی اش، به سبب آمد و شد ملوک و طوایف، هلاک حرث و نسلِ (نابودی زراعت) شدیدی روی داده و ابواب قحط و غلای عظیم روی آن شهر بهشت آسا و اهلش گشاده و مزارعش از نظم و نَسَق زراعت دور و با بذرافشانی و تخم کاری مانند غربال و آب و اراضی اش مانند عشاق از دیدن روی زارع، معشوق آسا محروم و مهجور ....

حاکمیت استبداد و فقدان اعتماد و همدلی بین مردم و حاکمان هم یکی دیگر از مواردی بوده که منجر به قحطی در ایران شده است.

گفته می شود در سال قحطی معروف یعنی 1287 قمری ناصرالدین شاه در کرمانشاه به سر می برد. وی ضمن گفت وگویی تلگرافی، از کارگزاران دولت در تهران، درباره اوضاع و احوال عمومی و از جمله قحطی و وبا استفسار کرد و آنان بدون کمترین احساس مسئولیتی، بی شرمانه چنین دروغ هایی را به او تحویل دادند: احوال خیلی خوب است. تازه ای که قابل عرض همایون باشد هیچ نیست ... از هر جهت، امنیت و آسودگی حاصل است ... طهران کمال نظم و وفور را دارد. جنس به قاعده به انبار ها می رسد. به هیچ قسم از تهران نگرانی نداشته باشید.

این خاطر مبارک آسوده باشد ها در شرایطی اظهار می شد که کشور و پایتخت در لهیب عظیم ترین قحطی چند قرن اخیر که با همه گیری وبا هم توام شده بود، می سوخت و مردم مانند برگ های درخت به زمین می ریختند.

احتکار که این روز ها هم در برخی موارد دیده می شود نه تنها به عنوان عامل تشدیدنماینده قحطی ها بلکه در برخی موارد به صورت مبداء و منشاء آن ظاهر شده است. پروفسور شوکا اوکازاکی محقق ژاپنی در پژوهش خود درباره قحطی عظیم سال 1288 قمری در ایران تحلیل می نماید: بعد از دو سال خشکسالی، در زمستان 1288 قمری باران و برف فراوانی آمد که حاصل خوبی را برای سال بعد نوید می داد.

این بود که حدود مرداد، یک ماه پیش از فصل درو، غله بسیار در بازار عرضه شد. سنت جان که در آن ماه از شهر قم می گذشت قطار های بی شمار شتر را دید که گندم و جو محصول سال پیش را از منطقه ای حاصلخیز در نزدیک همدان به تهران می برد ...

او همچنین می گوید که صاحبان غله در همه جا موجودی خود را عرضه نموده بودند ... از همه این شواهد برمی آید که در دوره قحطی هم، در مناطق غله خیز کشور ذخیره غله کافی وجود داشت و بالا رفتن غیر عادی قیمت گندم و کمبود های ناشی از آن که به مرگ و میر مردم از گرسنگی و به آدم خواری کشید فقط نتیجه قحطی نبود و این قحط و غلا به طور مصنوعی و با احتکار و اسباب چینی به وجود آمد. اگر دولت و مقامات محلی تدابیر درست اتخاذ می کردند آسیب خشکسالی را می شد به حداقل رساند.

احمد کتابی در کتاب قحطی های ایران درباره تاثیر تحمیل های حاکمان و مظالم اربابان و مالکان روی قحطی آورده است: وضع اقتصادیات ها و عوارض بسیار سنگین از طرف دولت مرکزی و تحمیل انواع متعدد جرایم اقتصادی توسط حکام محلی که غالبا به وسیله تقدیم رشوه یا هدیه، سِمت حکومت و ولایت را تصاحب نموده و بنابراین قبل از هر چیز در اندیشه پرکردن کیسه حرص و آز خود بودند، غالبا موجبات رکود فعالیت های اقتصادی بویژه زراعت را فراهم می آورد تا آنجا که در بسیاری موارد، زارعان و حتی مالکان مجبور می شدند برای پرداخت بدهی های انباشته و بهره های مرکب وام هایشان املاک و مزارع خود را به طلبکاران و نزول خواران واگذار نمایند یا آن ها را بفروشند و از کار کشت و زرع یک سره دست بکشند. در این میان، تحمیلات نظام ارباب و رعیتی و ناچیزبودن سهم زارعان از محصول نیز مزید بر علت می شد و هرگونه انگیزه ای را از زارعان برای افزایش فراوری و حتی ادامه آن سلب می کرد.

نوشته هانری رنه دو گردشگر فرانسوی که در اواخر سلطنت مظفرالدین شاه به ایران آمده است، گواه این موضوع است: بلای قحطی غالبا از عدم نظم و ترتیب زراعی فراوری می شود ... زارع باید زیاد کار کند و سود کمی از دسترنج خود ببرد. تقریبا هشت دهم حاصلی که به عمل می آورد به مالک تعلق می گیرد و دهقان مجبور است به سختی و قناعت امرار معاش کند.

در تاریخ قحطی نباید از فتنه جویی های سیاسی هم غافل ماند. برای مثال کمبود آرد و نان به عنوان خوراک اصلی مردم همواره از نظر سیاسی مسئله آفرین بوده و گاه و بیگاه مورد سوء استفاده سیاست بازان قرار می گرفته است.

اما قحطی فقط معطوف به مسائل تاریخی و اجتماعی نبوده بلکه عوامل طبیعی هم در آن نقش پررنگی داشته و بدون شک نبود یا کمبود بارندگی، منشاء اصلی بروز بیشتر قحطی ها در ایران بوده است، زیرا سرزمین ایران بویژه بخش فلاتی آن که بیش از 95 درصد کل مساحت آن را در بر می گیرد، یکی از مناطق خشک دنیا محسوب می شود. بنا بر آمار رسمی، میزان بارش در ایران یک سوم دنیای و تبخیر آن سه برابر دنیای است.

گرچه ایران کشور خشکی است، اما نباید از سرما و سیل به عنوان یکی از علل قحطی غافل ماند. ابوالفضل بیهقی - مورخ قرن چهارم هجری - درباره رویداد های سال سده چهارم قمری از نزول 67 نوبت برف متوالی در نیشابور ضمن یک سال یاد می نماید و قحطی وحشتناک آن سال را چنین توصیف می نماید: سال 400 قمری در نیشابور 67 نوبت برف افتاد.

آن قحط که در سال 401 قمری افتاد در نیشابور، از این سبب بود که غله را آفت رسید از سرما و این قحط در خراسان و عراق عام بود و در نیشابور و نواحی آن سخت تر. آنچه به حساب آمد که در نیشابور هلاک شده بودند از خلایق صد و هفت هزار و کسری خلق بود ...، اما سعد خرگوشی در کتاب تاریخ خود اثبات کند که هر روز از محله وی زیادت از چهارصد مرده به گورستان نقل افتادی و این قحط نه از آن بود که طعام عزیز بود بلکه علت جوع کلبی (گرسنگی سگ؛ بیماری ای که، چون بر کسی عارض شود حرص او بر خوردنی ها دم به دم زیاد شود و هرگز سیر نشود) بود که بر خلق مستولی شده بود.

بیماری های همه گیر انسانی هم یکی دیگر از دلایل قحطی در تاریخ ایران بوده است. بیماری های وبا و طاعون موجب می شد بخش عظیمی از نیرو های انسانی شاغل در روستا ها از بین بروند و عملا کار زراعت در سال های بعد مختل می شد و به این ترتیب زمینه مناسبی برای کاهش فراوری غلات و آغاز قحطی یا ادامه آن فراهم می آورد.

در بیشتر موارد شیوع وبا و طاعون موجب ضعف بدنی ناشی از بی غذایی یا کم غذایی هم می شد که بالطبع قدرت مقاومت افراد را در برابر هجوم بیماری ها به شدت کاهش می داد.

اضطرار مردم به خوردن مواد نامناسب و غیر قابل هضم و آلوده مثل برگ درختان، کاه و چرم زمینه را برای ابتلا به بیماری های عفونی آماده می کرد. در سال 1310 نیز وبا در تهران از محله سرچشمه آغاز شد و سپس در پامنار، خیابان ناصریه و تا مرقد حضرت عبدالعظیم (ع) گسترش پیدا کرد.

نویسنده کتاب تاریخ یحیی در این باره نوشته است: محرم 1310 فرا می رسد و از روز دوم محرم وبا طغیان می نماید. هنوز به دهم ماه نرسیده، روزی صد ها از مردم هلاک می گردند. همچنین بنا بر روایت اعتماد السلطنه از نیمه دوم محرم تا اوایل صفر، بر شدت بیماری اضافه نمود شد تا آنجا که طی دو روز 1600 نفر از وبا جان باختند و از 20 محرم تا 20 صفر در شهر و اطراف آن 23 هزار نفر مبتلا شدند

بارازعلی: بارازعلی | مجله گردشگری و مسافرتی جاذبه های ایران

باتسک: باتسک | مجله گردشگری، موفقیت، پزشکی، سلامت، مد و لباس

صبح مهریز: صبح مهریز | مجله فروش و راهکارهای بازاریابی مدرن و دیجیتالی