معرفی کتاب: سه دختر حوّا، نوشته الیف شافاک - مجله سرگرمی

از جمله، کتاب ملت عشق او در ایران هم با استقبال شگفت انگیزی روبرو شده و کمتر کتاب دوستی است که آن را نخوانده باشد. این نویسنده چیره دست در کنار اورهان پاموک نقش بسزایی در شناساندن ادبیات ترکیه به مخاطبان جهانی داشته و جوایز متعددی را هم دریافت نموده است.

سه دختر حوّا داستان زندگی زنی است که میان عشق و باورهایش قرار گرفته، باورهایی که نمی داند کدامشان درست و کدامشان غلط است. جست وجوی او برای درک مفهوم زندگی و عشق او را به ورطه های تازه و ماجراهای گوناگون می کشاند.

کتاب درباره زندگی سه شخصیت زن با نام های پری، مونا و شیرین است که شخصیت آنها به دلیل تفاوت سطح زندگی اجتماعی و خانوادگی شان با هم متفاوت است. این اثر برخلاف بسیاری از کارهای شافاک، به زندگی زن امروز می پردازد.

او در گفت وگویی درباره چرایی نگارش این اثر گفته است: من سال ها پیش از آنکه این کتاب را بنویسم، به این موضوع فکر نموده بودم. جهانی که ما در آن زندگی می کنیم، جهانی سیالی است. هرگاه این جهان به سمت استبداد یا انزوا پیش رود، زنان بیشترین آسیب را می بینند. زنان در کشورهای اسلامی به ویژه ترکیه که من در آن بزرگ شدم، با مسائل متعددی روبرو هستند و گاه صدای آنها در فضاهای عمومی شنیده نمی گردد. می خواستم کتابی بنویسم که بازگو نماینده صدای آنها در این جوامع باشد.

به گفته شافاک؛ من ابتدا به سه شخصیت این کتاب به صورت جداگانه اندیشیدم و سپس دریافتم که هرسه شخصیت می تواند در واقع سه مرحله از یک زندگی باشد.

نیویورک تایمز از این کتاب با عنوان تصویری پیچیده از ترکیه یاد نموده است. همچنین برخی از منتقدان این کتاب را داستانی درباره سرزمین و ایمان دانسته اند.

کیف

استانبول، سال 2016

وقتی که فهمید می تواند یک نفر را بکشد روزی معمولی از روزهای پاییزی استانبول بود. این داستان در یکی از شب های آرام و ساکت آغاز شد که چندان تفاوتی با شب های دیگر نداشت.

او سوار بر قایق هایی که چندان قرص و محکم نیستند و حتی آرام ترین و صبوترترین آنها را هم به زانو در می آورند دل به طوفان زد و تجربه کسب کرد. خب، هیچ کس از دیوانه بازی معاف نیست؛ البته به استثنای کسانی که عقل کل به نظر می آیند! اما او می دانست که از جنس زنان آرام و شکیبا نیست و بیش از هر چیز پتانسیل کارهای عجیب را دارد. البته راستش این کلمه پتانسیل کمی عجیب بود؛ مگر نه اینکه ترکیه زمانی فکر می کرد می تواند مدل کشوری غرب زده، لائیک و دموکرات در غالب جغرافیای مسلمان باشد، اما تفکرش به نمونه ای کامل از پتانسیل های محقق نشده پیوسته بود؟ کسی چه می داند. شاید احتمال دیوانه بازی در او هم درست مثل همین نمونه باید از بین می رفت، بدون اینکه به حقیقت بپیوندد.

خدا را شکر که زندگی، یا به نظر برخی افراد تقدیر، یعنی آن نامه مهموری که اتفاقات افتاده و هنوز نیفتاده در آن پنهان اند، او را از انجام دادن خطاهای وحشتناک محروم نموده بود.

در تمام این سال ها، زندگی درست و شرافتمندانه ای داشت. فکر نمی کنم به جز شایعه پراکنی های هراز گاهش و دروغ های مصلحتی ای که هر چند یک بار برای شادی دل دیگران مجبور به گفتنشان می شد، ضرر دیگری به کسی رسانده باشد؛ البته اگر بنیان گذار این شایعه پراکنی ها را نادیده بگیریم. هر چه باشد، بالاخره همه پتانسیل اندکی غیبت و شایعه سازی را در وجود خود دارند. در غیر این صورت، اگر این غیبت های کوچک به طور جدی جزء گناهان محسوب شوند، جهنم باید تا خرخره پر از آدم باشد. به همین دلیل خیالش راحت بود. راستش مشکل اصلی او با آدم ها نبود، بلکه با خدا بود. اگر کسی هم وجود داشت که همواره ذهنش درگیر او بود، باز هم خدا بود. اگر قرار بود کسی را بازخواست کند، باز هم آن شخص خدا بود. می گفتند خداوند خیلی زود غضب می نماید و حق را می گیرد. خدا را شکر که با وجود این، خدا باز هم نه می رنجید و نه کسی را می رنجاند.

گاهی وقت ها کنجکاو می شد و از خودش می پرسید: ما به چه کسی می گوییم خوش قلب؟ یعنی می گردد در برابر هیچ کسی هیچ وقت جبهه نگرفت و خوب ماند؟ یعنی امکان ندارد که متشخص ترین و کامل ترین انسان ها هم ناخواسته کار بدی بنمایند؟ حال چه عمدی و چه ناخواسته؟!

از نظر خانواده و دوستانش، ناز پری نعلبنداوغلو[1] انسان بسیار خوبی بود؛ البته دوستانش او را پری صدا می زدند. او یک خارجی باسواد بود. به خیریه ها یاری می کرد، برای ایجاد تغییر نگرش درباره آلزایمر کوشش می کرد، برای خانواده های محتاج پول جمع می کرد، به خانه های سالمندان سر می زد، با سالمندانی که هیچ کس را نداشتند ورق بازی می کرد و از روی عمد به آن ها می باخت. همواره برای گربه های خیابانی سرگردان استانبول در کیفش غذا به همراه داشت؛ حتی گاهی وقت ها با هزینه خودش آن ها را عقیم می کرد. از نزدیک، به وضعیت مدرسه بچه ها رسیدگی می کرد، برای رئیس و همکاران شوهرش مهمانی ترتیب می داد، سفره های باشکوهی پهن می کرد و در ماه رمضان و به ویژه اول و آخر هر ماه روزه می گرفت و در این سرزمین، تمام مراسم را اجرا می کرد. در تمام عیدهای قربان، حتما یک گوسفند قربانی می کرد. برخی اوقات آدم هایی را در خیابان می دید که آب دهانشان را روی زمین می انداختند، پارک ها را کثیف می کردند یا در سوپرمارکت ها نوبت را رعایت نمی کردند. پری همواره در درون کار آن ها را منفور می دانست. البته گاه هم نمی توانست جلوی خودش را بگیرد و این موارد را به آن ها گوشزد می کرد. در مجموع، وقتی که از بیرون به پری نگاه می کردی فقط یک انسان خوب را نمی دیدی؛ بلکه او در آن واحد همسری خوب، مادری خوب، زن خانه داری خوب، هم وطنی خوب و مسلمانی مدرن و لائیک بود؛ گویا توانش را برای کشمکش های اجتناب ناپذیر این مملکت جمع نموده بود، تمام توان و گذشته اش را. داستان پری در اصل کمی هم حکایت ترکیه بود و به هم خوردن تعادل روانی پری با به هم خوردن تعادل ترکیه فرق چندانی نداشت.

زمان، درست مثل خیاطی چیره دست دو تکه از پارچه زندگی پری را به هم دوخته بود؛ یعنی، هم افکار اطرافیانش را درباره او و هم افکار او را درباره خودش. این پارچه با اثری که مردم روی او گذاشته بودند به خوبی دوخته شده بود؛ به طوری که پری دیگر نمی دانست چه تعداد از روزهای زندگی اش را به خواست دیگران و چقدر از آن ها را به خواست خودش شکل داده است. گاهی وقت ها دلش می خواست سطل آب و صابون به دست بگیرد و راه بیفتد به سمت خیابان ها، میدان ها و بناهای دولتی و به ویژه کسانی که در سردر ساختمان تی. بی. ام. ام[2] در حال مشاجره بودند. بعد هم آن زبان تند و تیزشان را بشوید! آنقدری کثافت برای تمیز کردن و آن قدری خطا برای برطرف و جبران وجود داشت که او دلش می خواست همه آن ها را پاک کند. پری مدام در حال مقایسه کردن اتفاقات جهانی بیرون از وجود خودش بود؛ اما بزرگترین رنج ها را در درون خویش نگه می داشت. هرچند از آن دست زن هایی بود که مدام خودش را آنالیز می کرد و مورد نقد قرار می داد. به همین دلیل بود که حال در 35 سالگی درست مثل خاتونی سردو گرم چشیده رفتار می کرد. برای همین هم به هیچ وجه انتظار نداشت که در چنین روز ساده و پیش پا افتاده ای ناگهان با فضای تهی روحش روبه رو گردد.

بعد از آن، یعنی شاید خیلی بعدترش، با خودش می گفت: تمام این اتفاقات به دلیل ترافیک رخ داد. شهر به این بزرگی به حیاط بزرگ یک ساختمان تبدیل شده بود. استانبول به طرزی کنترل ناشدنی بزرگ شده بود و به این رشد هم ادامه می داد. در این شهر عزیز، بدون آنکه متوجه باشی خیلی بیشتر از ظرفیت معده ات فرو می دادی؛ آنقدر که آدم یاد ماهی های ژاپنی می افتاد که مدام در این سو و آنسو به دنبال خوردنی می گشتند! بعدها هرگاه که پری به یاد آن شب شوم می افتاد، شاید اگر آنقدر به مقوله ترافیک ناامیدانه نگاه نمی کرد، می توانست به یادآوری زنجیره ای از خاطرات قناعت کند که فقط در خواب و رویا به آن ها دسترسی داشت.

دخترش در جایگاه کناری اش نشسته بود و بیشتر از چهل دقیقه بود که ترافیک میلی متر به میلی متر جلو می رفت. جایی در آن جلوها یک کامیون چپ نموده بود و دو تا از کوچه های اطراف هم بسته شده بودند. تمام ماشین ها با انواع و اقسام مدل ها و با حالتی کلافه در راه مانده بودند و انتظار می کشیدند. ترافیک مانند گرزی آتشین شده بود که به دست آدم هایی پلید افتاده باشد. چیزی که دقیقه ها را به ساعت ها، انسان ها را به موجوداتی وحشی و افراد عاقل را به دیوانه هایی تمام عیار تبدیل نموده بود. البته این وضعیت اصلا برای استانبول مهم نبود. به هر حال زمان، کشمکش و دیوانگی چیزی نبود که در آن جا کم باشد. گرچه بعد از زمانی تعیین دیگر هیچ چیز فرقی نداشت؛ چه یک ساعت زودتر، چه یک ساعت دیرتر، چه همهمه ای کمتر و چه دیوانه بازی ای بیشتر.

دیوانگی درست مثل ماده ای رونده در رگ های شهر جاری بود. هر روز میلیون ها نفر استانبولی یک دوز دیگر از این سرم را مصرف می کردند. آدم ها بدون اینکه حتی یک کلمه با یکدیگر حرف بزنند، سلامی بدهند و حتی یک لقمه از نانشان را با هم تقسیم نمایند به قسمت کردن این همه دیوانگی میان خودشان مشغول بودند. آن موقع چیزی به نام زوال عقل هم وجود داشت؛ یعنی، از دست رفتن کلی دانش. این وضعیت دیگر به شکل بحران نبود، بلکه اگر کمی بیشتر ادامه پیدا می کرد، به حقیقتی محتوم تبدیل می شد. اگر همه به ناراحتی و غم تعیین تعداد تعیینی انسان بخندند و جدی اش نگیرند، آن مصیبت به شوخی ای مسخره تبدیل خواهد شد!

پری ناگهان به دخترش پرید و گفت: می گردد لطفا این ناخن جویدن را تمام کنی! چندبار باید این موضوع را به تو گوشزد کنم؟

دنیز[3] سعی می کرد از داخل لیوان کاغذی روی میز چند جرعه آب برای فرودادن خشمش بیرون بکشد. در همان حال گفت: ای وای مادر به تو چه ربطی دارد. مگر این ناخن ها مال من نیستند؟

قبل از اینکه راه بیفتند اول سری به یکی از شعبه های استاربورک[4] زده بودند. در این اواخر، این استاربورک خیلی هوادار پیدا نموده بود. البته استارباکس[5] برای استفاده از لوگو، منو و حتی نامش بارها از آن ها شکایت نموده بود؛ اما به دلیل اشکالات موجود در سیستم حقوقی هنوز توانسته بود سرپا بایستد. از آن جا دو نوشیدنی خریده بودند، برای پری یک لاته رژیمی و برای دخترش هم یک فراپاچینوی دوبله شکلاتی با خامه. پری خیلی وقت بود که نوشیدنی خودش را تمام نموده بود؛ اما دنیز مثل پرنده ای زخمی آرام آرام و جرعه جرعه می نوشید و حسابی طولش داده بود. در همان حال هم به آخرین تشعشعات نوری خیره شده بود که هنگام غروب از افق می تابید و رنگ نارنجی ای که به آرامی روی گلدسته های مسجد و شیشه های خانه ها سایه پهن نموده بودند.

پری زیر لب غرغر کرد: اگر ناخن ها مال تو هستند، اتومبیل هم مال من است. همه جایش را داغان نموده ای و انداخته ای یک گوشه.

به محض اینکه این کلمات از دهانش بیرون آمدند احساس پشیمانی وجودش را در بر گرفت. اتومبیل من! چه حرف ناخوشایندی؛ یعنی، واقعا این چیزی بود که آدم به بچه اش یا هر انسان دیگری بگوید؛ یعنی، تبدیل شده بود به یکی از همان آدم هایی که مال و ثروت جهان چشم و گوش شان را پر نموده است؟ با عصبانیت لب هایش را ورچید. از خودش خجالت کشیده بود. دنیز هم توجهی نکرد. بازوهای لاغرش را بغل کرد و از پنجره به بیرون خیره شد و از طرف دیگر هم به جویدن ناخن هایش ادامه داد.

ترافیک کم و بیش آغاز به پیش روی کرد؛ اما آن جلو با توقف یک رنج روور برای تعویض لاستیک هایش دوباره ترافیک کند شد. بر اساس اطلاعات کاتالوگ ها، رنگ ماشین باید آبی مونتو کارلو می بود. البته داخل بروشور رنگ های دیگری هم وجود داشت: سفید یخچالی، بنفش یاسی، قرمز اژدهای خاور دور[6]، صورتی چرک، سبز تیم هاکی یا سبز کیسه ای، خدا می داند چه کسی این اسامی را برای این رنگ های بیچاره انتخاب می نماید! آخر این اسم ها به عقل چه کسی می رسند؟ پری کنجکاو شد که بداند آیا صاحبان این اتومبیل های لوکس و گران قیمت می دانند که این طور فرار کردن از دست پلیس و این طور ویراژ دادن در شهر چیزی کمتر از رانندگی در گل و لای و شن های صحرایی ندارد؟

اتومبیل های لوکس و اشرافی حالا از هر رنگی در استانبول جولان می دادند و سگ های اصلاح نژادشده آدم را فریب می دادند. درست است که آن ها برای زندگی راحت و اشرافی به جهان آمده بودند، اما حالا آن ها به جای سگ های بومی و اصیل کشور خودمان، سر از این اتومبیل های لوکس در آورده بودند.

پری در حالی که از پیدا کردن جایی برای فرار خسته و کلافه شده بود به جیپ های بزرگ و بدقواره ای نگاه می کرد که فقط در فیلم های قدیمی آمریکایی دیده بود. در میان آن همه اتومبیل لوکس و گران قیمت، جیپ ها بسیار ناخوش جلوه می کردند و به دنبال جایی برای پارک می گشتند. این ترافیک اصلا قصد جلورفتن نداشت و بی تابش نموده بود. این جا شهری بود که جلال و جبروتی ظاهری داشت، شهری فریبکار.

پری گفت: جایی خواندم که ما بدترین جای ممکن را برای زندگی انتخاب کردیم.

چی؟

منظورم ترافیک است. مقام اول را در جهان داریم. از قاهره هم بدتر است؛ حتی از دهلی هم افتضاح تر است؛ یعنی، روی دست هندوستان بلند شدیم!

گرچه پری نه به قاهره رفته بود و نه به دهلی، به هر حال همین بود که هست. مطمئن بود که در استانبول با آن راه های باریک هم می شد خیلی مدنی تر از حالا رفتار کرد. هر چه باشد این شهر یکی از درهای همسایگی اروپا محسوب می گردد و این همه نزدیکی باید معنایی داشته باشد؛ حتی آنقدر نزدیک بود که زمانی سعی می کرد پایش را فراتر بگذارد و بالاخره هم خودش را به اروپا اضافه نمود؛ اما خب با تمام کوشش هایی که در این راه نموده بود هنوز هم نتوانسته بود خیلی از خواسته هایش را به کرسی بنشاند. ضمناً، اروپا هم بارها سعی نموده بود درهایش را به روی او ببندد.

دنیز گفت: چه خوب، عالی است!

چی عالی است؟

حداقل در یک چیزی مقام اول را در جهان آوردیم، بد است مگر؟

مدت ها بود که رابطه شان به همین شکل پیش می رفت. هر زمان که پری در خصوص چیزی نظرش را می گفت، بلافاصله دنیز با او مخالفت می کرد. صحبت های پری هر چقدر که می خواست منطقی و به جا باشد، اما از طرف دخترش با واکنشی شدید روبرو می شد. قبول، دنیز فقط سیزده سال داشت و در این سن بچه ها دوست داشتند از سلطه والدینشان و به ویژه مادرشان نجات پیدا نمایند. پری متوجه این موضوع بود و آن را می فهمید. می دانست چرا چیزی که به هیچ وجه اهمیتی ندارد برای دخترش این قدر اعصاب خردکن است. بیچاره پری در هیچ دوره ای از زندگی اش، حتی در دوران بلوغ، تا این اندازه عصبی و پرخاشگر نبود؛ در حالی که دوران بلوغ او خیلی سخت تر و پرمشقت تر از بقیه سپری شده بود و شرایطش هم سخت تر بود؛ اما مادرش حتی نیمی از درک و شفقت امروز او را نداشت. با وجود تمام این ها پری در دوران نوجوانی اش این طور عصبی و عصیانگر نشده بود. حالا وقتی که دخترش آن طور عصبی و پرخاشگر در اطرافش رفت و آمد می کرد او فقط خودش را مقصر می دانست. راستش چیز عجیبی بود؛ این تأثیر سه جانبه که مادربزرگ ها روی مادرها و مادرها هم روی نوه ها داشتند.

پری زیر لب نجوا کرد: وقتی به سن من برسی تو هم درباره این شهر شکیبا می شوی.

دنیز در حالی که رفتار او را تقلید می کرد گفت: به سن من که برسی… قدیم ها اصلا این طور صحبت نمی کردی.

چون قدیم ها رابطه ها و وضعیت این قدر افتضاح نبود، همه چیز رفته رفته از بین می رود!

دنیز با لحنی آزرده خاطر گفت: نه مامان جان، مسئله این نیست. مسئله این است که تو داری پیر می شوی! چیزی که انسان را فرتوت می نماید سنش نیست، طرز صحبت کردن و طرز لباس پوشیدنش است. به وضعیت خودت نگاهی بنداز!

آآآ، مگه وضعیتم چه طوری است؟

سکوت.

پری با ناراحتی نگاهی به لباسش انداخت؛ آن همه به خودش رسیده بود. کلی زیور آلات به خودش آویزان نموده بود و لباس پنبه ای طوسی رنگش نگین داشت و روی آن کار شده بود. ژاکتش هم خیلی گران قیمت بود و آن را از مرکز خریدی گرفته بود که به تازگی باز شده بود. آن روز وقتی که به قیمت لباس اعتراض نموده بود صندوق دار چیزی نگفته بود و فقط با لبخند استهزا آمیزش نگاهی بی معنی به او انداخته بود. انگار می خواست بگوید: اگر پولت کفاف نمی دهد، خب برای چه به این جا آمده ای زن؟ این نگاه از بالا خیلی برای پری گران تمام شده بود و با گفتن: بگذریم، می خرمش سرو ته داستان را هم آورده بود؛ در حالی که اصلا مطمئن نبود از این لباس خوشش آمده یا نه. حالا هم سنگینی آن پارچه را روی بدنش حس می کرد و می دید که این رنگ انتخاب اشتباهی برای او بوده. رنگ طوسی که زیر نور لامپ های فلورسانت مغازه خیلی با ابهت به نظر می رسید، بیرون از آن جا خیلی بی روح و حتی زبر و زمخت به نظر می آمد.

این ها همه افکاری بی فایده بودند؛ چون وقت آن را نداشت که به خانه برگردد و لباسش را عوض کند. امشب در منزل یکی از تاجران سرشناس، که در این سه، چهار سال اخیر بسیار ثروتمند شده بود، برای مهمانی شام دعوت بودند، وضعیت این آدم چیز پیش پا افتاده ای نبود. استانبول از ثروتمندان تازه به دوران رسیده پر شده بود و البته از آن هایی که تا حد ممکن دلشان می خواست زودتر به پول دست پیدا نمایند، پری هرگز از این مهمانی های شام خوشش نیامده بود که تا دیروقت هم ادامه داشتند. اگر به او بود، در خانه می نشست و ترجیح می داد سرش را در صفحات یک رمان خوب فرو کند و ساعت ها همان جا بماند. کتاب ها را دوست داشت، آن هم خیلی زیاد. رابطه اش با کائنات بیشتر به واسطه کلمات بود. رابطه اش با تنهایی هم خوب بود. هر چند تنهایی نعمتی بود که به ندرت می شد در استانبول پیدایش کرد؛ چون همواره جایگزینی مناسب برای این تنهایی یا حتما کاری برای انجام دادن پیدا می شد؛ درست مثل بچه ای که از تنهایی می ترسد و نمی خواهد در این اجتماع خودش را تنها بگذارد. در سفره های بورژوایی اول از همه تعارف و تشریفات وجود داشت. سیگار، صحبت، سیاست و کفش ها و لباس های مارک دار؛ اما از همه مهم تر، کیف هایی بودند که همین حالا از زیر دست طراحان بیرون آمده بودند. پری به هیچ وجه نمی توانست این رقابت میان لباس پوشیدن را در آدم های هم جنس هم درک کند. برخی از زنها کیف هایشان را مثل غنیمت هایی که از میادین جنگ و از راه های دور به دست آورده اند با خودشان حمل می کردند. انسان چرا باید برای به دست آوردن چنین چیز گرانبهایی به خودش مغرور گردد؟! البته مسئله اصل بودن و تقلبی بودن کیف ها هم خیلی مطرح بود. برخی از زنان طبقه متوسط و روبه بالای استانبول، برای اینکه دیگران آن ها را در حال خریدن مارک های تقلبی نبیند، به جای رفتن به بازار، مراکز خرید یا فروشگاه ها، مغازه داران را به منزلشان دعوت می کردند. فروشندگان هم شنل[7]ها، لویی ویتون[8]ها و بوتگا[9]هایی را که میان بار مانده، خراب شده و مارک هایشان از شدت مخدوش شدن خوانده نمی شدند سوار بر ماشین ها می کردند. بعد خریداران مثل وقتی که بخواهند اجناس قاچاق بخرند از در پشت پارکینگ ها برای خرید داخل می شدند. پرداخت ها همه نقدی بودند،

فاکتوری نوشته نمی شد و سؤالی هم پرسیده نمی شد. در مراسم بعدی که برگزار می شد همین خانم ها دوباره به چشم خریدار یکدیگر را برانداز می کردند. راستش را بخواهید مجادله بزرگی بود. اگر آدم این همه انرژی را صرف کارهای دیگری بکند، خیر بیشتری نخواهد دید؟!

چرا زن ها این همه یکدیگر را آنالیز می کردند؟ آن هم با دقت، پیش داوری و کنجکاوی ای که هرگز فروکش نمی کرد؟ در اصل، آن ها به شکلی مشهود یا نهانی به دنبال خطاها می گشتند. مانیکورهای ترمیم نشده، وزن های اضافه شده، ابروهای برداشته شده، چربی های کم شده، صورت های بوتاکس شده، چربی هایی که از هم پنهانشان می کردند، موهای رنگ شده، جوش هایی که زیر آن همه کرم پودر پنهان شده بودند یا حتی چین و چروک ها… هیچ چیز از نگاه برنده آن ها پنهان نمی ماند. در هر مراسم و هر دعوتی تعداد زیادی از مدعوین خانم، هم قربانی و هم فاعل این نگاه های ریزبینانه و منفعلانه بودند. راستش پری هیچ تمایلی برای رفتن به چنین کارناوالی نداشت، وقتی که دخترش برای استراحت دادن به پاهایش از ماشین پیاده شد، پری بدون لحظه ای فکر کردن فرصتی پیدا کرد تا سیگاری روشن کند. بیشتر از ده سال بود که سیگار را ترک نموده بود؛ اما این اواخر دوباره پاکت سیگارش را به همراه داشت و هر از گاهی این طوری دل به دریا می زد. البته همواره هم با چند پک قانع می شد و همه اش را نمی کشید. با وجود این، وقتی که بقیه سیگار را بیرون می انداخت، عذاب وجدان نامحسوسی وجودش را فرا می گرفت. برای همین هر بار بعد از کشیدن سیگارش یک آدامس نعنایی در دهان می گذاشت و آن را می جوید؛ هر چند طعمش را اصلا دوست نداشت. با خودش فکر کرد: اگر بخواهیم مزه های آدامس را به رژیم های سیاسی تعبیر کنیم، آدامس نعنایی بدون شک فاشیست خواهد بود.

دنیز به محض سوارشدن دوباره به ماشین گفت: وای مادر، این لعنتی را خاموش کن، نمی دانی که چقدر مضر است؟

بچه های این سن و سال، با کسانی که سیگار می کشند مثل خون آشام هایی رفتار می نمایند که انگار به تازگی از تابوت هایشان بلند شده اند. دنیز چند هفته پیش کنفرانسی درباره مضرات سیگار ارائه داده بود و در این مورد یادداشت های زیادی جمع نموده بود. از همان روز بود که با هر نوع توتونی به جنگ برخاسته بود؛ مخصوصا از همان نوعی که مادرش با سیگار مصرف می کرد.

پری در حالی که دستش را دور سرش می چرخاند گفت: باشه، باشه.

اگر من جای رئیس جمهور بودم، به خدا حتما به پدر و مادرهایی که در حضور بچه ها سیگار می کشند جریمه می دادم. جدی می گویم!

پری غرغرکنان گفت: خدا را شکر که قرار نیست وارد سیاست بشوی. و بلافاصله برای باز کردن پنجره دکمه را فشار داد.

دودی که به بیرون فوت نموده بود در هوا موج زنان ناپدید شد و به شکلی باورنکردنی از پنجره باز اتومبیل کناری به داخل رفت. چیزی که انسان در این شهر اصلا از آن رهایی نداشت همین بود: مجبور بود با آدم ها نفس به نفس زندگی کند. پیاده ها در خیابان در یک راستا قدم بر می دارند، مسافران در کشتی های بخار تنگ به تنگ هم می نشینند، آدم ها داخل اتوبوس و مترو بغل به بغل هم چمباتمه می زنند، به هم می خورند و بدن هایشان با هم ممزوج می گردد، درست مثل نی هایی که در برابر هجوم باد با هم به یک سو می رقصند.

در اتومبیل کناری دو نفر نشسته بودند و ناگهان هر دو با هم لبخند زدند. در استانبول هر زن برای زندگی کردن به یک واژه نامه تازه کارها نیاز داشت. طبق مواد این واژه نامه، یک زن وقتی که دود سیگارش را به سمت صورت یک نفر (حتی درون اتومبیلش) فوت کند یعنی دعوتی بی شرمانه از او نموده است و یادآوری این موضوع برق از سر پری می پراند. این شهر مثل دریایی طوفانی بود. زن ها باید مطیع و فرمانبردار می بودند. مساوات، حتی در کلام هم در این شهر اجرا نمی شد؛ حتی اگر آن حرف حقیقت داشته باشد. در این فرهنگ، مدام از زن ها انتظار می رفت که چشمانشان را به زمین بدوزند. جنس لطیف مدام باید برای دادن پیغام های ناموسی سر به زیر می انداخت. انسان چطور می تواند در این حالت رانندگی کند؟ و حتی چطور می تواند راه برود؟! که البته این خودش داستانی جداگانه داشت. زنان در برابر خطرات زندگی شهری و به ویژه مسائلی مثل تعارض ها و تجاوزها باید قدرتمندتر و با تدبیرتر عمل می کردند؛ اما چطور ممکن بود که زن ها سرهایشان را پایین بیندازند و در عین حال، چهار چشمی مراقب اطرافشان باشند؟ پری نمی توانست این چیزها را بفهمد. برای نجات از دست آدم هایی که کنارشان بود بلافاصله سیگارش را به بیرون پرت کرد و شیشه تکان نمی خورد را بالا کشید. در همان لحظه چراغ سبز شد؛ اما چیزی تغییر نکرد. هیچ چیزی تکان نمی خورد!

در همان لحظه بود که پری متوجه عبور فردی خانه به دوش از خیابان شد. قد بلند بود و صورتی استخوانی داشت و چین روی پیشانی اش او را از آن چه بود پیرتر نشان می داد. روی چانه اش لکه های قرمز داشت و روی دستش اثرات اگزما[10] دیده می شد. پری با خودش فکر کرد: حتما او هم یکی از هزاران فرد سوری است که زندگی شان را پشت سر رها نموده و گریخته است. واقعیت این است که اهل اینجا بودن هم چیزی را عوض نمی نماید. هر چه باشیم فرقی نمی نماید، ترک، عرب، کرد یا حتی کولی. در مملکتی که با این همه قدرت و تغییرات و اوضاع آشفته پیش می رود چه کسی می تواند بیاید و ادعا کند که از نژاد و ریشه خاصی است؛ شاید فقط بتواند به خودش و بچه هایش دروغ بگوید!

روی پاهای مرد اثر گل خشک شده دیده می شد. پالتوی پاره ای که حالا یقه اش را بالا داده بود از شدت کثیفی به رنگ سیاه در آمده بود. سیگار نصفه نیمه پری را، که رویش اثر رژ لب باقی مانده بود، پیدا کرد و با خوشحالی برش داشت. در نگاهش غرور و حتی دعوت به مبارزه دیده می شد؛ انگار بیشتر از اینکه خانه به دوش باشد، ادای یک خانه به دوش را در می آورد و حالا آنقدر در ژل خود فرو رفته بود که منتظر تشویق بود.

به این ترتیب، حالا تعداد مردانی که پری نادیده شان می گرفت به سه تا رسیده بودند. سعی کرد سرش را برگرداند؛ اما معلوم نشد چرا لیوان قهوه روی داشبورت را ندید. برخورد دستش با لیوان مصادف شد با ریختن تمام محتویات مایع آن روی لباسش.

پری در حالی که با وحشت به لکه روی لباسش نگاه می کرد فریاد زد: آآآآآآه این یکی دیگر نه!

دنیز از وضعیت پیش آمده خیلی هم راضی بود. برای همین سوتی زد و گفت: تو هم می توانی بگویی این طراحی مد جدید است: مدل لباس قهوه ای.

پری نشنیده گرفت و به لکه قهوه ای رنگی نگاه کرد که شبیه کله شتر مرغ شده بود و از لای پایش به سمت کیفش می خزید. به نظرش، دنیز تعبیر خوبی نموده بود؛ البته اگر آن تأکید را روی هجای آخر به خوبی ادا می کرد. یک دستمال کاغذی بیرون کشید. می دانست که با پاک کردن فقط لکه را بدتر می نماید؛ اما باز هم دلش می خواست این کار را امتحان کند. با آن ذهن مغشوش، مثل راننده ای بود که اصلا در استانبول رانندگی ننموده؛ خطایی را مرتکب شد که نباید می شد!

پری متوجه حرکتی آنی شد. دختر بچه ای متکدی و حدودا ده، دوازده ساله به سمت آن ها می آمد. با آن بدن نحیف و لباس های مندرسش، مشتش را به سمت آن ها دراز نموده بود و همان طور جلو می آمد؛ انگار که در مشتش آب داشته باشد بدون تکان دادن آن پیش می رفت. جلوی هر اتومبیلی که می رسید حدود ده ثانیه ای می ایستاد و بعد به سراغ اتومبیل بعدی می رفت؛ زیرا به تجربه متوجه شده بود که در فاصله آن توقف کوتاه اگر نتواند حس ترحم آن شخص را برانگیزد، دیگر هرگز نمی تواند این کار را بکند و لزومی به ایستادن بیش از آن نیست. مثل همان چیزی که آدم ها از آن به عنوان عشق در یک نگاه صحبت می کردند. از این موضوع مطمئن بود که چیزی به نام مرحمت و ترحم در برخی انسان ها وجود دارد و در برخی دیگر نه. از آن هایی هم که چنین چیزی را نداشتند توقع بی جا داشتن بی معنی بود.

وقتی که دخترک به اتومبیل رنج ژوره نزدیک شد، هم پری و هم دنیز ناخودآگاه سرشان را برگرداندند. هرچند به دیدن متکدیان استانبول عادت داشتند، هر دو سرشان را به سمت نقطه ای واحد چرخاندند؛ اما متکدیان استانبول عادت داشتند که دیگران نادیده شان بگیرند. درست در راستا نگاه مادر و دختر، دختر دیگری در همان سن و سال ها ایستاده بود و مشتش را باز نموده بود و منتظر بود. داشت از یک گدا سارقی می کرد و از دست یکی دیگر از متکدیان فرار می کرد.

خدا را شکر که در همان زمان چراغ سبز شد و ترافیک درست مثل آبی که از شلنگ به بیرون فوران کند به این سو و آن سو پخش شد. همین که پری می خواست پایش را روی پدال گاز بگذارد صدای باز و بسته شدن ناگهانی در عقب اتومبیل را شنید و از آینه کناری دید که کیفش از اتومبیل خارج شد.

پری فریاد زد: سارقها؟! صدایش از شدت هیجان در سینه شکست. یاری کنید، کیفم را سارقیدند. سارقها!

اتومبیل های پشت سری بی خبر از همه جا برای رد کردن بلافاصله چراغ قرمز مثل دیوانه ها مدام بوق می زدند. معلوم بود که هیچ کس تصمیم ندارد به او یاریی بکند. پری یک لحظه و فقط برای یک لحظه، درجا میخکوب شد؛ اما ناگهان فرمان را چرخاند و درست مثل اوستایی ماهر گاز را پر کرد.

مادر چه کار می کنی؟! دیوانه شدی؟

پری جوابی نداد، فرصتی برای تعریف کردن نبود. دیده بود که متکدیان به کجا فرار کردند. حسی در وجودش، شاید حسی حیوانی، می گفت اگر بلافاصله به دنبالشان برود می تواند آن ها را پیدا کند و کیفش را پس بگیرد.

ول کن مادر. یک کیف دم دستی که بیشتر نبود. ضمناً تقلبی هم بود!

داخلش پول و کارت های اعتباری دارم.

دنیز با نگرانی نگاه کرد. دلش نمی خواست توجه همه به آن ها جلب گردد. از رفتار و کردارش پیدا بود که فقط می تواند مادرش را مدیریت کند و بس. سارقها مثل قطره ای شده بودند که در دل دریا فرو رفته باشد. برای همین پری نگاهی به اطراف انداخت. بهتر بود که اطراف را بگردد. بعد گفت: همین جا بنشین، درها را قفل کن و منتظر من بمان. لطفا برای یک بار هم که شده همان کاری را بکن که من به تو می گویم. لطفا!

اما مادر… عقلت را از دست دادی؟

پری گفت: با من درست صحبت کن! و بدون اینکه حتی برای لحظه ای فکر کند از ماشین بیرون پرید. فراموش نموده بود که کفش های پاشنه بلند به پا دارد.

بلافاصله کفش هایش را در آورد و با پای برهنه قدم بر آسفالت گذاشت. در این بین، دنیز با چشم هایی که از شدت تعجب و خجالت گرد شده بودند به او نگاه می کرد و از داخل ماشین با دهانی باز کارهایش را دنبال می کرد.

پری آغاز به دویدن کرد؛ آن هم در برابر چشمان ده ها تن و در حالی که سنگینی سن و سالش را حس می کرد. گونه هایش سرخ شده بودند و در حرارت می سوخت. او مثل زنی تمام عیار که مادر سه بچه است می دوید. متوجه می شد که بالا تنه اش در آن لباس طوسی رنگ بالا و پایین می رود؛ اما چاره دیگری نداشت. تیتری را به خاطر آورد که در روزنامه ای دیده بود: آخرین مدل لباس برای بالا تنه هایی که مدام بالا و پایین می روند! ای کاش از آن محصول معجزه آسا یک عدد خریده بود. بد نبود که او هم یکی برای خودش داشته باشد. به سمت خیابان هایی دوید که ورود به آن ها را برای خودش قدغن نموده بود، با وجود این در میان همهمه مرغان دریایی و نگاه متعجب رانندگان ماشین های دیگر حس آزادی عمیقی داشت. اگر حتی برای یک ثانیه قدم هایش را کندتر می کرد، احتمالا به دلیل کاری که در حال اجرا دادنش بود، تمام وجودش را وحشت در بر می گرفت. به همین دلیل هم سرعتش را کم نکرد. پاهایش بدون دستور او و کاملا مجزا از او رفتار می کردند.

آن قدیم ترها، یعنی وقتی که خیلی جوان تر بود، به دویدن معتاد بود. چقدر دوست داشت که باد را روی بدنش حس کند. دویدن و دور شدن از گذشته اش را دوست داشت. وقتی که در دانشگاه آکسفورد دانشجو بود، بدون اینکه به باران و گل و شل توجهی کند هر روز کیلومترها می دوید. موضوعی که آن را هم مثل خیلی از پیروزی های بی صدا و لذت های مختصر زندگی اش از یاد برده و در گنجه گذاشته بود.

اما حالا، سال ها بعد در استانبول، برای یک کیف دستی تقلبی این طور به دنبال یک سارق می دوید؛ میان این همه آدم و اتومبیل می دوید و می دوید…

سه دختر حوّا

الیف شافاک

مترجم: مریم طباطبائیها

نشر نون

448 صفحه

8sharj.ir: تور رم: گردش در اروپای باستانی

parisro.ir: تور پاریس: دیدار از زیباترین شهر اروپا و کشور فرانسه