علائم بیماری سل، علل و روش های درمان آن

به گزارش خبرنگاران به نقل از چطور سل بیماری ای عفونی است که معمولا روی ریه ها اثر می گذارد. این بیماری درمقایسه با سایر بیماری های عفونی، دومین بیماری مرگ بار در سراسر دنیا است. فقط در سال 2015، حدود 1.8 میلیون نفر از مردم دنیا به دلیلِ ابتلا به بیماری سل جان باختند و 10.4 میلیون نفر نیز به آن مبتلا شدند. با توجه به اهمیت این بیماری، در این مطلب تصمیم گرفته ایم علائم، روش های پیشگیری و درمان بیماری سل را آنالیز کنیم. همراه ما باشید.

در قرن هجدهم و نوزدهم، یک اپیدمی سل در سراسر اروپا و آمریکای شمالی شیوع یافت. در آن موقع هنوز کخ ریشه میکروبی سل را کشف نکرده بود. به دنبال کشف کخ، فراوری واکسن ها و درمان داروییِ سل، کم کم دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این بیماری ریشه کن شده است. سازمان ملل متحد پیش بینی کرد که می توان تا سال 2025 این بیماری را در سراسر دنیا ازبین برد. بااین حال، در اواسط دهه 1980 تعداد بیشتری از مردم در سراسر دنیا به بیماری سل مبتلا شدند تا جایی که در سال 1993 سازمان بهداشت دنیای بیان کرد، سل در مرحله فوریت دنیای قرار گرفته است. این اولین بار بود که این سازمان بیماری ای را با این عنوان برچسب گذاری می کرد.

حقایقی درباره سل

سازمان بهداشت دنیای برآورد می نماید که سالیانه 9 میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می شوند و البته حدود 3 میلیون نفر از این افراد اصلا در سامانه های بهداشتی ثبت نشده اند. سل یکی از سه دلیل مرگ ومیر زنان در رده سنی 15 تا 44 سال است. علائم سل که شامل سرفه، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و نظایر آن هستند، ممکن است تا ماه ها خفیف باشند. هر فرد بیمار در تماسِ نزدیک با دیگران می تواند 10 تا 15 نفر در یک سال را آلوده کند. سل یک پاتوژن هوابرد است؛ یعنی باکتری هایی که عامل این بیماری هستند می توانند ازطریق هوا از یک فرد به دیگری منتقل شوند.

انواع سل

دو نوع عفونت بیماری سل وجود دارد: پنهان و فعال.

سل پنهان: در این حالت باکتری در بدن به شکل غیرفعال باقی می ماند. این نوع سل هیچ نشانه ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل گردد. سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه های سل در بیمار مشاهده می گردد. این نوع سل به دیگران سرایت می نماید.

به نظر می رسد حدود یک سوم از جمعیت دنیا مبتلا به سل پنهان باشند. 10 درصد از موارد سل پنهان به نوع فعال آن تبدیل می شوند. اما خطر ابتلا به آن در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا افراد دارای سوتغذیه یا افراد سیگاری) بیشتر است.

بیماری سل حدومرز خاصی نمی شناسد و هر کس در هر رده سنی و در هر نقطه ای از دنیا که باشد ممکن است به این بیماری مبتلا گردد. بااین حال، جوانان و مردمی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می نمایند، بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند. در سال 2012، 80% از موارد ابتلا به سل فقط از 22 کشور در دنیا گزارش شده است.

تشخیص بیماری سل

پزشک برای تشخیص بیماری سل با استروسکوپ به صدای ریه ها گوش می دهد و گره های لنفاوی را معاینه می نماید تا ببیند متورم شده اند یا خیر. همچنین از بیمار درباره علائم بیماری، سابقه پزشکی و عوامل خطرآفرین ابتلا به سل سؤال خواهد نمود.

متداول ترین آزمون تشخیص بیماری سل آزمایشی پوستی است که در آن مقدار بسیار کمی از توبرکولین PPD (عصاره باکتری سل) را به قسمت داخلی بازو تزریق می نمایند.

پزشک پس از 2 تا 3 روز ناحیه تزریق را آنالیز می نماید. اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت به اندازه مشخصی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بیماری سل وجود دارد.

متأسفانه آزمون پوستی سل 100% دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را به اشتباه نشان دهد.

بااین حال، برای تشخیص سل آزمون های دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به آزمایش خون، رادیوگرافی از قفسه سینه و آزمایش خلط اشاره نمود. این آزمایش ها برای تشخیص وجود باکتری سل به کار می فرایند و هم زمان می توان تست پوست را نیز انجام داد.

تشخیص سل مقاوم (MDR) از سل معمولی دشوارتر است. همچنین تشخیص سل در بچه ها دشوارتر از عظیم سالان است.

درمان سل؛ آیا بیماری سل درمان دارد؟

در بسیاری از موارد ابتلا به سل، می توان این بیماری را با داروی مناسب و روش صحیح استفاده از آن درمان کرد. تشخیص دقیق نوع آنتی بیوتیک و طول درمان با آن به سن بیمار، سلامت عمومی، مقاومت احتمالی فرد نسبت به دارو، نوع سل (فعال یا پنهان) و محل عفونت (ریه ها، مغز، کلیه) بستگی دارد.

افراد مبتلا به سل پنهان ممکن است فقط به یک نوع آنتی بیوتیک سل احتیاج داشته باشند؛ درحالی که افراد مبتلا به نوع فعال آن (به ویژه نوع مقاوم سل) معمولا به چند نوع دارو احتیاج خواهند داشت.

بیماران مبتلا به سل معمولا مدتی طولانی باید از آنتی بیوتیک ها استفاده نمایند. طول درمان استاندارد برای یک دوره مصرف آنتی بیوتیک حدود 6 ماه است.

داروهایی که برای درمان سل به کار می فرایند ممکن است به کبد آسیب برسانند. با اینکه عوارض جانبی این داروها نادر است، اما درصورتی که رخ بدهند، نباید آنها را نادیده گرفت. عوارض جانبی احتمالی داروهای سل که حتما باید آنها را به پزشک تان اطلاع دهید، شامل موارد زیر هستند:

تیرگی ادرار تب زردی (یرقان) بی اشتهایی حالت تهوع و استفراغ

کامل کردن دوره درمان از اهمیت زیادی برخوردار است. حتی اگر علائم بالینی سل ازبین رفته باشند، باز هم باید درمان را ادامه بدهید. هر باکتری که در طول دوره درمان سالم باقی بماند، در برابر داروهای تجویزشده مقاوم می گردد و در آینده به سل مقاوم منجر خواهد شد.

پزشکان معمولا برای اطمینان از درمان سل، روش درمان با نظارت مستقیم (DOT) را توصیه می نمایند. در این روش، مراقبان بهداشتی به طور مرتب بر بیمار نظارت می نمایند تا دوره درمان کامل گردد.

علل بیماری سل؛ آیا بیماری سل واگیردار است؟

علت اصلی سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. فرد مبتلا به سل با سرفه کردن، عطسه زدن، آب دهان انداختن و حتی خندیدن و صحبت کردن می تواند این باکتری را در هوا منتشر کند.

درست است که سل بیماری ای واگیردار است، اما این طور نیست که به آسانی به هر کسی منتقل گردد. معمولا افرادی که با فرد بیمار زندگی می نمایند یا با او در یک محیط کار می نمایند، بسیار بیشتر از سایرین درمعرض خطر قرار دارند. بسیاری از بیمارانی که حداقل دو هفته تحت درمان مناسب قرار می گیرند، دیگر ناقل بیماری نیستند.

از همان ابتدای آغاز مصرف آنتی بیوتیک ها بعضی از عضلات نسبت به داروها مقاومت نشان می دهند. بیماری سل مقاوم که در آن بدن بیمار در برابر چند دارو مقاومت می نماید، هنگامی رخ می دهد که یک آنتی بیوتیک قادر به کشتن همه باکتری ها نباشد و باکتری های باقی مانده هم زمان در برابر آنتی بیوتیک و داروهای دیگر مقاومت نشان دهند.

سل مقاوم فقط با استفاده از نوع خاصی از داروهای ضد سل درمان پذیر است که اغلب به آسانی دردسترس نیستند. در سال 2012، حدود 450,000 نفر به سل مقاوم مبتلا شدند.

پیشگیری از بیماری سل

فقط چند روش برای جلوگیری از انتشار سل فعال وجود دارد. برای پیشگیری از ابتلا به سل یا به حداقل رساندن خطر ابتلا به این بیماری بهتر است افراد مبتلا در محل کار یا مدرسه حضور پیدا ننمایند و افراد سالم از خوابیدن در اتاق مشترک با فرد بیمار خودداری نمایند. یکی از روش های مناسب استفاده از ماسک برای پوشاندن کامل دهان است. برای جلوگیری از گسترش باکتری استفاده از سیستم تهویه مناسب بسیار مؤثر است.

واکسن سل

در بعضی کشورها، تزریق ب.ث.ژ به بچه ها از ابتلای آنها به سل یاری می نماید. این واکسن در آمریکا برای مصرف عمومی توصیه نمی گردد؛ چراکه در عظیم سالان تأثیری ندارد و حتی می تواند بر نتایج آزمایش پوستی تأثیر بگذارد.

مهم ترین کاری که برای درمان سل باید انجام دهید، کامل کردن دوره درمان است. باکتری سل مقاوم، مرگ بارتر از باکتری سل معمولی است. بعضی از موارد سل مقاوم، به دوره های شیمی درمانی نیز احتیاج دارند که هم گران تمام می گردد و هم ممکن است بیماران نسبت به داروها واکنش های منفی شدید نشان دهند.

عوامل خطرآفرین

افرادی که سیستم ایمنی بدن شان ضعیف است، بیشتر از سایرین درمعرض خطر سل فعال قرار دارند. به عنوان مثال، بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را تضعیف می نماید؛ بنابراین بدن توانایی کنترل باکتری های سل را نخواهد داشت. افرادی که هم به ایدز و هم به سل مبتلا هستند، 20 تا 30 درصد بیشتر از افرادی که ایدز ندارند، درمعرض خطر ابتلا به سل فعال قرار دارند.

مصرف تنباکو نیز خطر ابتلا به سل را افزایش می دهد. حدود 8 درصد از موارد سل در دنیا با مصرف دخانیات ارتباط دارد.

افراد مبتلا به بیماری های زیر بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند:

دیابت بعضی از انواع سرطان سوءتغذیه بیماری های کلیوی

افراد تحت درمان سرطان، افراد بسیار جوان یا بسیار پیر (به دلیل ضعیف تر بودن سیستم ایمنی) و معتادان به مواد مخدر نیز درمعرض خطر ابتلا به سل قرار دارند.

یکی دیگر از عوامل خطرآفرین، مسافرت به کشورهایی است که سل در آنجا بسیار شایع است.

کشورهایی که بیشترین آمار بیماران مبتلا به سل را دارند:

آفریقا، به ویژه آفریقای غربی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا؛ افغانستان؛ جنوب شرقی آسیا شامل پاکستان، هندوستان، بنگلادش و اندونزی؛ چین؛ روسیه؛ آمریکای شمالی؛ کشورهای غرب اقیانوس آرام ازجمله فیلیپین، کامبوج و ویتنام.

عوارض بیماری سل

اگر بیماری سل درمان نگردد، می تواند مرگ بار باشد. اگرچه این بیماری بیشتر روی ریه ها تأثیر می گذارد، اما می تواند ازطریق انتشار در جریان خون به عوارض خطرناک دیگری هم منجر گردد. ازجمله این عوارض می توان به موارد زیر اشاره نمود:

مننژیت یا تورم غشای پوشش دهنده مغز؛ درد در ستون فقرات؛ آسیب به مفاصل؛ آسیب به کبد یا کلیه ها؛ مسائل قلبی که البته بسیار نادر است.

خوشبختانه با درمان مناسب می توان تعداد زیادی از بیماران مبتلا به سل را درمان کرد. موارد سل در آمریکا از سال 1993 تا به امروز بسیار کاهش یافته است، اما هنوز هم نگرانی هایی درباره آن وجود دارد. زیرا اگر درمان مناسب و به موقع صورت نگیرد، بیش از دوسوم بیماران حتما جان خود را ازدست خواهند داد.

علائم سل

سل پنهان هیچ گونه علائمی ندارد، اما علائم سل فعال به توضیح زیر است:

سرفه، گاهی اوقات همراه با مخاط یا خون؛ تب و لرز؛ خستگی؛ کاهش وزن؛ ازدست دادن اشتها؛ تعریق شبانه.

سل معمولا بر ریه ها اثر می گذارد اما می تواند بخش های دیگری از بدن را نیز درگیر کند. علائم سل با توجه به ناحیه درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نگردد، جریان خون بیماری را به سایر قسمت های بدن انتقال خواهد داد:

عفونت سل می تواند استخوان ها را درگیر کند که به درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل می انجامد. اگر عفونت سل به کبد و کلیه ها آسیب برساند، در عملکرد سم زدایی آنها اختلال ایجاد می نماید که در نتیجه آن، خون در ادرار مشاهده می گردد. اگر سل قلب را درگیر کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کاهش می یابد و منجر به بیماری مرگ باری به نام تامپوناد قلبی می گردد. در این بیماری مایع در پریکارد قلب جمع می گردد و به دلیل کاهش توانایی خون رسانی خون به همه قسمت های قلب نمی رسد.

منبع: جام جم آنلاین