تکنولوژی؛ تخریبِ خلاقانۀ دنیا

به گزارش مجله سرگرمی، مفهومِ فناوریِ برهم زننده بیش از هر چیز با تجربۀ ما از سرمایه داری همخوانی دارد. به همۀ آن شرکت ها و محصولاتی فکر کنید که زمانی به نظرمان ابدی می آمدند، لوازمی جدانشدنی از زندگیِ روزمره که به هرتقدیر با گذشت زمان کنارگذاشته شده و ناپدید شدند.

تکنولوژی؛ تخریبِ خلاقانۀ دنیا

در چند سال اخیر، معنای واقعی تکنولوژی را لمس نموده ایم: تا می آییم به یک سخت افزار یا نرم افزار عادت کنیم، محصولی جدید به بازار می آید و همۀ رقبا را از میدان به در می نماید. دودشدن چیز های راسخ هیجان دارد. مثل وقتی که یک سیستمِ جدید نه تن ها بساط شرکتی باسابقه و استخوان دار را درهم می پیچد، بلکه ساختار های قدیمی جهان را زیرورو می نماید.

اما چرخۀ برهم زدن و تخریبِ دستاورد های قبلی تا چه زمانی پابرجا می ماند؟ به عبارت دیگر، تکنولوژی های سیلیکون ولی تا کجا همراه ما خواهند ماند؟

در سیطره ای که صنعتِ فناوری بر تصورِ جمعیِ ما دارد، برخی از اصطلاحاتْ نقشی محوری ایفا می نمایند: این اصطلاحات، به جای اینکه بازتاب دهندۀ تجربۀ ما از یک موضوع باشند، معین می نمایند که اساساً از اول باید آن موضوع را چگونه تجربه کنیم.

آن ها، غبار را از بخش های معینی از وضعِ موجود می زدایند و بخش های دیگرِ آن را به طرز مرموزی دست نخورده باقی می گذارند.

وقتی می بینید که شخصی میلیارد ها دلار در یک سرمایه گذاریِ خطرپذیر دریافت می نماید، اگر این سؤال برایتان پیش بیاید که مگر یک نفر قابلیت ایجاد چند انقلاب را دارد، به طور نامحسوس کاری می نمایند که احساس کنید چقدر از مرحله پرتید. یکی از تأثیرگذارترینِ این اصطلاحات، بدون شک اصطلاح فناوریِ برهم زننده 1 است.

مفهومِ برهم زننده، برای شرکت ها، رسانه ها یا حتی افراد، روشی است برای فکرکردن به سؤالاتی دربارۀ تداوم و عدم تداوم، چیز هایی که دوام می آورند و چیز هایی که نمی آورند، چیز هایی که اساساً جدیدند و چیز هایی که فقط نسخۀ بعدیِ یک چیز قدیمی هستند.

اینکه ما دربارۀ موضوعاتِ این چنینی چگونه فکر می کنیم می تواند خیلی چیز ها را به خطر بیندازد. آیا تحولاتی که صنعتِ فناوری آن را به وجود می آورَد، یا ادعا می نماید که به وجود می آورَد، یک تحول بنیادی در چگونگیِ عملکرد های سرمایه داری است؟ یا تنها افزونه ای است بر عملکردِ همیشگی آن؟

پاسخی که به چنین پرسش هایی می دهیم، معین خواهد نمود که کدام نوع نظارتِ قانونی به نظرمان لازم و مطلوب خواهد بود و اینکه فکر می کنیم دولت و اتحادیه ها باید چه نقشی را در صنایعِ جدیدی مثل صنعتِ فناوری ایفا نمایند. این پاسخ حتی معین می نماید که دربارۀ این صنعت و غول هایش چگونه باید بحث کرد.

وقتی صحبت از فناوریِ برهم زننده است، فکرمان می رود سمت از بین رفتنِ تداوم؛ به نظرمان می آید که تداوم یعنی چیزی که به خوبی جواب می دهد تا اینکه یک جایی می رسد که دیگر جواب نمی دهد.

این تاحدی از ویژگی های مدرنیته است که احساس می کنیم اگر چیزی برای مدتِ طولانی به همان شکل تداوم پیدا کند خطرناک است و ممکن است باعث شود از قافله عقب بمانیم. منظورم از مدرنتیه یک دورۀ خاص تاریخی نیست، بلکه بیشتر منظورم شرایطِ مدرن بودن و زندگی در عصرِ مدرن است.

همان طور که شاعری به نام شارل بودلر در قرن نوزدهم، وقتی جهانی پیرامونش با سرعتی سرسام آور درحال مدرن شدن بود، این گونه نوشت: افسوس، که صورتِ یک شهر، سریع تر از یک قلبِ فانی تغییر می نماید. کافی است همان طوری که زندگی می کنید به زندگی تان ادامه دهید، تا به زودی دریابید که دارید در گذشته زندگی می کنید.

مفهومِ فناوریِ برهم زننده بیش از هر چیز با تجربۀ ما از سرمایه داری همخوانی دارد. به همۀ آن شرکت ها و محصولاتی فکر کنید که زمانی به نظرمان ابدی می آمدند، لوازمی جدانشدنی از زندگیِ روزمره که به هرتقدیر با گذشت زمان کنارگذاشته شده و ناپدید شدند.

اگر سنتان قد بدهد یادتان می آید که روزگاری با انگشتِ کوچکتان نوار کاست را می آوردید اول یا آن شعاری را به یاد می آورید که می گفت مرحمت بفرمایید، فیلم را بیاورید اول 2.

یا آن ها که کمی جوان ترند ممکن است صدای غِژغِژ مودم های دایل آپ یا صدای جویده شدن یک فلاپی دیسک در درایوِ مربوط را یادشان بیاید. داستانِ فناوری های برهم زننده توضیحِ چگونگیِ از رده خارج شدنِ چیز هایی است که زمانی فکر می کردیم تا ابد کنارمان خواهند ماند.

نه آن هایی که دم از تداوم می زنند و نه آن هایی که طرف دار عدمِ تداوم هستند، هیچ کدامشان نسبت به قضیه بی تفاوت نیستند؛ همه به این جور چیز ها دلبستگی دارند.

خودم هم همین طوری ام. اعتراف می کنم برای اینکه ادعای تداوم نداشته باشم خیلی احتیاط می کنم اما، از طرف دیگر، به عنوان یک استاد ادبیات، شغلِ من تاحدزیادی بر این ایده راسخ است که گذشته بسیار مهم است و برخوردِ معنی دار با این رشته مستلزم این است که مدتِ زیادی را صرفِ مطالعۀ آن کنید.

همان طور که وقتی به مندی رایس دیویس گفته شد که لُرد استرِ سیاست مدار انکار نموده که با شما رابطه داشته است، او جواب داد: معلوم است که این را می گوید، مگر نه؟ و من می گویم که هوای گذشته را داشتن مهم تر از لگدمال کردنِ آن است، مگر نه؟

به هرحال، من فکر می کنم که لااقل بخشی از تأثیرگذاریِ کلمۀ برهم زننده برمی شود به تفسیر و ارائۀ اشتباهی که به صورت عمدی از گذشته انجام می دهد. می توانیم نامش را بگذاریم اثرِ برنامه آگهی3. امروزه کمتر شاهد این جور برنامه ها هستیم، اما یک زمانی خیلی رواج داشتند و همه شان هم از یک قالب پیروی می کردند: آیا شما هم متنفرید از اینکه...؟.

این را می پرسیدند و بعد یک مشکل بسیار جزئی را مطرح می کردند که مربوط می شد به یک کارِ پیشِ پاافتاده که اگر می خواستید با خودتان روراست باشید نمی توانستید بگویید که واقعاً تابه حال به آن مشکل برخورده اید یا نه.

در ادامه هم از راه چارهِ انقلابی شان رونمایی می کردند که مسئله ای را حل می کرد که سی ثانیه پیش خودشان اختراعش نموده بودند.

این برنامه آگهی ها، آنچه را که می خواستند متحول نمایند را عمداً اشتباه تفسیر می کردند. یکی از شاهکار های طنزِ جمعی در عصر اینترنت، مربوط می شود به 6 هزار و 69 نظری که در سایت آمازون برای محصولی به نام موزخُردکنِ هاتزلر 571 نوشته شده و هنوز هم دارد به تعدادشان اضافه می شود.

نظراتی که دقیقاً راه چاره های پرسروصدا و دیوانه واری را به سخره گرفته اند که برای یک مشکل ارائه می شود. یکی از کاربران به طنز نوشته: دیگر مجبور نیستم آن همه پول برای میوه های خُردشده هزینه کنم، حالا دیگر لازم نیست اصلاً از خانه خارج شوم.

علتِ اینکه این برنامه آگهی ها از این قالب استفاده می نمایند این است که می خواهند از حسِ ملالی که همه جا را فراگرفته است به نفع خودشادن بهره ببرند.

ما هیجان زده می شویم وقتی می بینیم چیزی وارد می شود تا، با قدرتِ تمام، چیز دیگری را سرِ جایش بنشاند. خوشمان می آید که ببینیم یک سیستم جدید از راه می رسد و بساطِ چیز های قدیمی را درهم می پیچد، اینکه ببینیم جالوت ها می افتند به چنگِ داوودها.

این روایت ها، از یک طرف، بی صبریِ ما نسبت به چیز هایی را نشانه می گیرند که ظاهراً به آن ها عادت و اینرسی داریم و از طرف دیگر، هیجانی که رسانه ها نسبت به بازنده ها، یاغی ها و بیگانه ها دارند.

اگر به پوشش رسانه ایِ ترانوس4 در گذشته نگاه کنیم، می بینیم که، تا قبل از مقالۀ سرنوشت سازِ جان کری رو در وال استریت ژورنال که منجر به سقوط شرکت شد، کمتر روزنامه نگاری به خودش زحمت داده بود تا دنبال جواب این سؤال برود که آیا ترانوس قادر به انجام آنچه ادعا می نماید هست یا نه.

آن ها فقط دنبال پاسخ این سؤال بودند که اگر بتواند چه می شود. فناوری های برهم زننده جنبۀ دراماتیکِ قدرتمندی دارند. اما این ادعا که چیز های مختلف به شکلی که کار می نمایند کار می نمایند، چراکه یک منطق معین برای آن وجود دارد از چنین قدرتی برخوردار نیست.

ایدۀ فناوری های برهم زننده پیشینۀ عجیبی دارد. احتمالاً قدیمی ترین اجدادش کارل مارکس و فردریش انگلس باشند که در مانیفستِ کمونیست اعلام کردند که ویژگیِ جهانی سرمایه داریِ مدرن عبارت است از انقلابِ مداوم در فراوری و اختلالِ بی وقفه در تمام موقعیت های اجتماعی، که به گفتۀ آن ها باعث می شود هرآنچه سخت و راسخ است دود شود و به هوا برود.

درحالی که جهانی پیش ازمدرن، با یک سری قطعیت های ثابت و با رسومی صدهاساله تعریف می شد و تحت حاکمیت عادت های تفکرِ باستانی قرار داشت. اما در مدرنیته، تمام روابطِ مستحکم از هم گسسته می شوند و روابطِ تازه شکل گرفته هم پیش از اینکه مستحکم شوند، از رده خارج خواهند شد.

شما می توانید گیج نماینده بودنِ آن را حس کنید، هرچند که شرایط هایی که به تصویر می کشند هم گمراه نماینده و نهایتاً کابوس وار است. البته خودشان هم دچار سرگیجه اند چراکه احساس می نمایند این چرخۀ پُرشتابِ ساختن و جایگزینیِ مداوم، خاتمه منجر به تخریبِ خودش خواهد شد.

این ایده از مانیفستِ کمونیست به ادبیاتِ کسب وکار راه پیدا کرد، آنجا که جوزف شومپیتر در سال 1942 در یکی از کتاب هایش از اصطلاح تخریب خلاق 5 رونمایی نمود. اگرچه به سختی می توان شومپیتر را یک کمونیست دانست، اما او این اصطلاح را از مارکس اقتباس کرد و آن را به عنوان یک اصطلاحِ توصیفی و نه تصدیقی عنوان کرد.

شومپیتر که در سال 1883 در اتریش به دنیا آمد، هم در اقتصادِ مارکسی عمیق شده بود و هم در کار های اقتصاددان های لیبرالِ کلاسیکی، چون لودویگ فُن میزِس. او به یکی از عظیم ترین تحلیلگران چرخۀ کسب وکار و همچنین تبعاتِ اجتماعیِ آن تبدیل شد.

در سال 1932 هم شد استاد دانشگاه هاروارد. شومپیتر بر این باور بود که سرمایه داریْ رفته رفته منجر خواهد شد به نوعی از سوسیالیسمِ دولتی. واقعیتی که هرچند خوشایندِ او نبود، اما آن را اجتناب ناپذیر می دانست.

گفتنی است که، اجتناب ناپذیر بودنِ سوسیالیسم و ناپایدار بودنِ سرمایه داری، دو ایده ای هستند که امروزه به ندرت در رابطه با فناوری های برهم زننده از آن ها نامی برده می شود. هرچه گفته می شود دربارۀ این است که ظاهراً فناوری های برهم زننده باعث تقویتِ نظام سرمایه داری هستند، یعنی صحبت از تجلیِ بی قیدوبندِ نیرو های بازار است.

اما مهم است که بدانیم که این نظریه در ابتدا در کلامِ مارکس توسعه پیدا کرد، فیلسوفی که سعی می کرد نشان دهد که مدلِ سرمایه داریِ فراوری به گونه ای است که وقوع انقلاب را اجتناب ناپذیر می سازد. شومپیتر در دو موضوع با مارکس هم عقیده بود:

اینکه بهره وریِ روزافزونِ بهره برداری های سرمایه دار لاجرم منجر خواهد شد به کاهش حاشیۀ سود و اینکه کاهش حاشیۀ سود منجر خواهد شد به شکل گیریِ انحصار.

مارکس معتقد بود که کاهش حاشیۀ سود سرمایه داری را مجبور خواهد نمود که باشدتِ هرچه بیشتر اقدام به بهره کشی از نیروی کار نماید (و در نتیجه، زمینه را برای انقلاب فراهم کند). اما شومپیتر، با ارائۀ نظریۀ تخریبِ خلاق، با این بخش از نظرات مارکس به مخالفت پرداخت:

اگر بازار ها با گذشت زمان یک دست می شدند، ممکن بود این گفتۀ مارکس کاملاً درست باشد، اما از قرار معلوم در واقعیت این طور نیست. به نوشتۀ شومپیتر: محرک اصلی که موتور سرمایه داری را برقرار نموده و به حرکت وامی دارد عبارت است از کالا های مصرفیِ جدید، روش های جدید فراوری یا حمل ونقل، بازار های جدید و شکل جدیدی از سازمانِ صنعتی که به دست ساختارِ سرمایه داری ایجاد می شود.

از دیدگاه او، تخریب خلاقی که در سرمایه داری وجود دارد -تمایل سرمایه داری به زیرورو کردن و بازتعریفِ بازارها- چیزی است که در واقعیت برای ادامۀ حیاتِ آن اهمیت دارد. انحصارگرِ دیروز، به ناگهان می شود یکی از خیلِ رقبا و اغلب همین کافی است تا به تمامی به زیر کشیده شود. به این ترتیب، چرخه از نو شروع خواهد شد.

شومپیتر به سادگی ادعا کرد که به این ترتیب، تخریبِ خلاق ضامن بقای سرمایه داری در بلندمدت خواهد بود. اما نکتۀ قابل توجه این است که در عظیم ترین اثرِ او، سرمایه داری، سوسیالیسم و مردم سالاری6، به شکل متضادی با این معنی بحث شده است. بخش دوم کتاب او عنوانش هست: آیا سرمایه داری زنده خواهد ماند؟

و شومپیتر درنهایت جواب می دهد که نه. گذشته از این، هرچند که تخریبِ مداوم ممکن است، از نقطه نظرِ کلی، سازنده باشد، اما درنهایت به ایجاد کوشش هایی برای تعدیل کردنِ سرمایه داری منجر خواهد شد. تخریب خلاق اگرچه ازلحاظ مالی باعث رشد و شکوفایی است، اما تجربۀ آن ازلحاظ سیاسی آن قدر منحرف نماینده است که اجازه نمی دهد سرمایه داری در بلندمدت زنده بماند.

شومپیتر درنهایت به این باور می رسد که تخریب خلاق باعث ناپایداریِ سرمایه داری خواهد شد: رفته رفته و به شکلی صلح آمیز (ازطریق انتخابات و اقدامات قانونی) سرمایه داری جای خودش را به گونه ای از سوسیالیسم خواهد داد.

بیشتر بحث هایی که با موضوع فناوری های برهم زننده انجام می شوند از ایدۀ تخریب خلاق استفاده می نمایند، اما از جهاتِ مهمی این مفهوم را تغییر می دهند. معمولاً به این موضوع اشاره ای نمی شود که تشدیدِ روزافزونِ تخریب خلاق، نهایتاً منجر به یک پایداریِ جدید خواهد شد:

اینکه اَبَرسرمایه داری، تقریباً به شکلی اجتناب ناپذیر، ما را به سمت چیزی فراتر از سرمایه داری سوق خواهد داد. درعوض به نظر می رسد فناوری های برهم زننده می گویند که ناپایداری ای که به همراه سرمایه داری می آید تنها چیزی است که وجود دارد و می تواند وجود داشته باشد و اینکه ما هم احتمالاً کمربندهایمان را بسته ایم و آمادۀ همراهی با آن هستیم.

این چنین است که فناوری های برهم زننده حکمِ یک چیزِ تازه را خواهند داشت برای کسانی که جرئتِ مواجهه با یک تازگیِ اصیل را ندارند و حکم انقلاب را خواهد داشت برای آن هایی که آمادگی بهره بردن از یک انقلاب را ندارند.

در واقع در مفهوم برهم زننده یک تنش عجیب وجود دارد: از یک سو یک بی احترامیِ کامل را نسبت به آنچه قبلاً موجود بوده نشان می دهد و از سوی دیگر در واقعیت اغلب به دنبال این است که فقط آنچه موجود است را بازآرایی نماید. یک فناوری برهم زننده وفاداری عمیقی به آنچه هم اکنون موجود است دارد.

هرچند که به دنبال این است که آن را کارآمدتر، هیجان انگیزتر و هرچیز دیگری تر نماید، اما اصلاً و ابداً قصد این را ندارد که هرآنچه در آن است را نابود کند. برای همین است که همواره ژستِ رادیکال به خودش می گیرد، اما اثراتش درعمل هیچ گاه زیرِ همه چیز نمی زنند:

اوبر ادعایش این است که انقلابی در تجربۀ تاکسی دریافت ایجاد نموده است، اما واقعیت این است که این تجربه تاحدزیادی به همان شکل قبل باقی مانده است. آنچه اوبر توانسته از شر آن خلاص شود عبارت است از شغل های ثابت، اتحادیه ها و اینکه کسِ دیگری هم غیر از اوبر بتواند از این کسب وکار نان بخورد.

واضح ترین تغییری که اکنون در کاربرد عبارت تخریب خلاق رخ داده است این است که این عبارت اکنون یک جنبۀ تبرئه نماینده پیدا نموده است و حتی گاهی مایۀ مباهات هم می شود. هرچند شومپیتر به کلی مرعوب پدیدۀ تخریب خلاق نبود، اما معتقد بود تخریب خلاق همان قدر که یک قانونِ عملکردی در طرز کار سرمایه داری است، به همان اندازه هم یک مشکل برای آن محسوب می شود.

در دهۀ 90، معمولاً وقتی کسب وکاری می خواست از زیر بار قوانین حکومت یا رسواییِ عمومی شانه خالی کند، از اصطلاح تخریب خلاق به عنوان یک کلیدواژۀ تبرئه نماینده استفاده می کرد. افرادی مثل ریچارد نولان و دیوید کراسون، که اساتید کسب وکار و از مبلغانِ کوچک سازیِ سازمان ها و تصاحبِ خصمانه7 بودند، به همین اصطلاح تکیه می کردند.

درحالی که تخریب خلاق یک عبارت عمیقاً دووجهی است، اما واژۀ برهم زننده در بیشتر موارد به وضوح مایۀ مباهات محسوب می شود.

پس وقتی این طور شد، می شود همان چیزی که ارزش آموزش دادن و کوشش کردن دارد. وقتی که دیدگاه شومپیتر نسبت به چرخۀ کسب وکار، از موضعِ بالا به قضیه نگاه می نماید، کلمۀ برهم زننده ما را به دردسر خواهد انداخت و به طور فرضی ما را به جای قهرمان در صندلی ضارب قرار می دهد.

تخریب خلاق، موضع بی طرفی دارد نسبت به اینکه آیا آنچه که خلاقانه تخریبش می نماید سزاوار تخریب شدن بوده است یا خیر، درحالی که فناوری های برهم زننده، آنچه را که برهم میزنند سزاوار ازبین رفتن می دانند.

اما یک تغییر نامحسوس تری هم در کاربرد عبارت تخریب خلاق رخ داده است. شومپیتر تخریب خلاق را به عنوان مفهومی معرفی کرد که در چرخۀ کسب وکار اتفاق می افتاد. شرکت هایی که بازارْ دستشان است، به وسیلۀ شرکت های دیگر به چالش کشیده شده و از دور خارج می شوند.

اما امروزه لفاظی با واژۀ برهم زننده غالباً برای چیز های دیگری به جز شرکت ها به کار می رود. به همین دلیل است که افرادی مثل پیتر تیل تااین حد اصرار دارند ادعانمایند که آموزش عالی، یا مثلاً کلِ سیستم بهداشت و درمان یا دولت، دچار انحصار های چندتایی8 یا حتی انحصار های کامل9 شده اند.

ای کاش شومپیتر بود و می دید که امروز حذفِ تدریجیِ شرکت بلاک باستر به دست نتفلیکس را به عنوان مثالی از تخریب خلاق در کتاب های درسی ذکر می نمایند. نتفلیکس رقیبی بود که بلاک باستر هیچ وقت متوجه آمدنش نشد، وقتی هم که تهدیدش را دید هیچ گاه آن را جدی نگرفت و حتی هنگامی که فرصتش را داشت حاضر به خریدِ آن نشد.

اما آیا همین موضوع برای آژانس مسافرتی، سی دی فروشی و داروخانۀ محلیِ شما هم صادق است؟ برای خدمات پست یا شرکت اتوبوسرانیِ منطقه ای چطور؟ برهم زننده مفهومی است که مبارزان را به گونه ای وارد میدانِ مبارزه می نماید که خودشان هم متوجه نمی شوند که وارد آن شده اند.

لفاظی هایی که با کلمۀ برهم زننده انجام می شود غالباً استحکام، یک دستی و ثباتی را به تصویر می کشد که وجود خارجی ندارند. جناب برهم زننده، حتی صنعتِ بی آزاری، چون کلبه سازی را نیز همچون ستارۀ مرگی نشان می دهد که یاغیانِ شیردل باید به جنگ آن بروند.

سوءبرداشت، بدفهمی یا صرفاً نادیده دریافتِ صنعتی که شخص می خواهد آن را برهم بزند، حتی اگر ضرورتی هم نداشته باشد، دستِ کم مانعی بر سر راهِ برهم زدنِ آن ایجاد نخواهد نمود. جهان آن بیرون است، احمقانه و تحت تأثیر عادت ها و آماده برای برهم خوردن.

فریدریش نیچه درجایی آورده است که: فراموش کاریْ یکی از مؤلفه های هر اقدام است. اگر می توانستیم به وضوح ببینیم که دیگران قبل از ما چه نموده اند و کارشان چه پیامد هایی داشته است، هرگز دست به اقدامی نمی زدیم. نیچه معتقد است برای قاطعانه عمل کردن به لحظه ای خودمحوری احتیاج داریم، به ترسیم افقِ محدودی به دورِ خود و به قدرتِ اَبَرتاریخی بودن.

برهم زدن مبتنی است بر فراموشیِ خلاق و همچنین مبتنی است بر نادیده دریافتِ جزئیات به شکلی که مولد یا لااقل سودآور باشد. آنچه از سرِ دیگرِ این فرایند بیرون می آید گاهی اوقات می شود یک تِسلای مدل سه و گاهی هم می شود یک موزخُردکنِ هاتزلر 571. روشی که امروزه از این مفهوم استفاده می شود به شدت نسبت به هرگونه نیروی پیشرفتِ تجمیعی و تدریجی موضع می گیرد.

این رویکرد برخلاف این واقعیت است که اگرچه داستان های پیشرفتِ تدریجی به اندازۀ داستان هایی که در آن افرادْ زیرِ میزِ بازی می زنند جذاب نیست، اما در اغلب موارد، این داستان ها جهانی که در آن زندگی می کنیم را به خوبی توصیف می نمایند.

برهم زدن، در گرو افرادی است که در چرخۀ کسب وکار مشارکت دارند و اصرار دارند که چنین کاری را انجام نمی دهند و همچنین به گسترش مفاهیمی بستگی دارد که بتوان اصطلاحاتِ انحصار و انحصار چندتایی را در آن به کار برد. آیا در گذشته، حمل ونقلِ آدم ها در دست شرکت های تاکسی رانی و هزاران رانندۀ شخصی ای نبود که با هزار زحمت درآمدِ بخورونمیری به دست می آوردند؟

عبارتِ برهم زدن، باعث ایجاد مجموعۀ یک دستی از ساختار ها و سازمان هایی می شود که قدیمی اند، به صورت طبیعی رشد نموده اند و بنابراین کاملاً پراکنده و غیرمتمرکز هستند. به کیمیاگریِ عجیب وغریبی بیندیشید که در بحث چگونگی برهم زدنِ فضای رسانه ای به دست گوگل وجود دارد:

ناگهان یک شرکت صدمیلیارد دلاری تبدیل می شود به یک بازندۀ تکّه پاره و یک نشریه با چهل کارمند می شود یک انحصارگرِ بدِ عظیم.

آخرین انحرافی که در لفاظی با واژۀ برهم زدن مطرح است، مربوط می شود به زمانی که جامعه و دولت به آن اعتبار می بخشند. از نظر شومپیتر، تخریب خلاق زمانی اتفاق می افتد که بازیگرانِ آن بتوانند به صورت خودبه خود توسعه پیدانمایند یا اینکه زمینِ بازی را تغییر دهند.

اما چه اتفاقی خواهد افتاد اگر برهم زدن رسمیت پیدا کند وتبدیل شود به موضوعی نهادینه شده؟ امروزه آن یاغیانِ شیردل تحت حمایت میلیاردر ها هستند و هرجا لازم باشد می توانند وام های سنگین بگیرند، همچنین از حمایت نهاد های نظارتی ای برخوردارند که از مدت ها قبل به تسخیر مدارسِ کسب وکارِ آن ها درآمده اند و افراد دیگری هم هستند که از تاخت وتاز این گروه حمایت می نمایند، همان کسانی که همواره به دنبال این بوده اند که از شرِ اتحادیه ها و قوانینِ نظارتی خلاص شوند. امروزه به سختی می توان نام این افراد را گذاشت بیگانه.

هرچند دست زدن برای شرکتی مثل بلاک باستر، که جوری رفتار کرد انگار بازارش تا ابد به همان شکل باقی خواهد ماند سخت است، اما درعین حال دیدنِ شرکت هایی مثل اوبر و تشویق کردنِ آن ها هم کار عجیبی است و این به خاطر طرز فکری است که دارند و تصور می نمایند که قانون گذاری های دولتی درنهایت باید به گونه ای تنظیم شود که از مدلِ کسب وکار آن ها پشتیبانی کند.

حد نهایی انگیزۀ اَبَرتاریخیِ این برهم زنندگان این است که توقع پیدا می نمایند که، صرف نظر از اینکه ایدۀ آن ها به نحوی با جهان مطابقت دارد یا خیر، جهان موظف است که جا را برای نبوغِ محضِ آن ها باز نماید.

بعد از علنی شدنِ ادعا ها علیه شرکت ترانوس، وقتی الیزابت هولمز در برنامۀ گفت وگومحوری به نام پولِ دیوانه حاضر شد، یکی از آن جمله های استیو جابزی را تکرار کرد (یک نقل قولِ نفرت انگیز، از همان هایی که وِردِ زبان مردم است و به آدم های مختلفی از ماهاتما گاندی گرفته تا آرتور شوپنهاور نسبتش می دهند):

اول شما را دیوانه می خوانند، سپس با شما می جنگند، سپس این شمایید که جهان را تغییر می دهید. خانم هولمز، وقتی به چالش کشیده شد، عقب نشینی کرد به یک باورِ عامیانه، اما این باورِ عامیانه ظاهراً از آن هایی است که بیشتر در کتاب های انگیزشیِ زیرپله ای یافت می شود. بااین حال، خیلی چیز ها در همین یک جمله نهفته است.

هولمز نگفت که منظورش از آن ها چه کسانی است، اما با توجه به موضوع، ظاهراً منظورش از این بدخواهانْ نهاد های نظارتی است: سازمان غذا و داروی ایالات متحده، مرکز مراقبت های پزشکی و خدمات درمانی و کمیسیون بورس و اوراق بهادار.

پس درواقع حرفِ او این نبود که آن فناوریِ خیالیِ ترانوس قرار است جهان را تغییر دهد؛ بلکه ایشان توقع داشت که جهان فناوریِ خیالیِ ترانوس را برایش به واقعیت تبدیل کند.

او نظارت های قانونی را به خاطر اینکه سر از کار آن ها در آورده بود مقصر می دانست. او کوشش های مزبوحانۀ سازمان غذا و دارو را سرزنش کرد و گفت که فناوری باید آن کاری که شما ادعا می کنید را انجام دهد و درست نیست که به مردم بگوییم بیماری هایی را دارند که در واقع ندارند.

امیدواریِ این خانم آن قدر ها هم که به نظر می رسد بی راه نبود؛ هرچه نباشد این روش در بسیاری از حوزه ها قبلاً جواب داده است. در آن حوزه ها فناوری، به آن اندازه ای که توانسته است هنجار های حاکم را به نفع خودش مصادره کند، قوانین بازی را تغییر نداده است.

در نهایت، احتمالاً عبارت برهم زدن اشاره دارد به برهم زدنِ قضاوت ها و دسته بندی های ما. اما فقط این خودِ برهم زننده است که این حق را برای خودش قائل است. هربار هم که به این برهم زنندگان گفته می شود که شما احتمالاً توقع دارید همۀ جهان خودشان را تغییر دهند تا شما در بازی باقی بمانید، خواهند گفت این نشانۀ ضعفِ شما و مقاومتتان دربرابر تغییر است.

این استانداردِ دوگانه درمورد آن یکی وِردِ سیلیکون وَلی هم صادق است: آیا همواره دلتان می خواسته که بهتر شکست بخورید، آیا دنبال این هستید که سریع تر شکست بخورید؟ بسیار هم عالی، اما اینکه به این خواسته تان برسید و اینکه شکستتان چگونه تفسیر شود، تاحد زیادی بستگی دارد به اینکه شما چه کسی باشید.

اطلاعات کتاب شناختی:

Daub, Adrian. What Tech Calls Thinking: An Inquiry into the Intellectual Bedrock of Silicon Valley. Macmillan, 2020

پی نوشت ها:

این مطلب را آدرین داب نوشته و در تاریخ 24 سپتامبر 2020 با عنوان The disruption con: why big techs favourite buzzword is nonsense در وب سایت گاردین منتشر شده است. وب سایت ترجمان آن را در تاریخ 19 آذر 1399 با عنوان تکنولوژی یک معنا دارد: تخریب خلاقانۀ جهان و ترجمۀ بابک حافظی منتشر شده است.

آدرین داب (Adrian Daub) استاد مطالعات تطبیقی و ادبیات آلمانی دانشگاه استنفورد است. آخرین کتاب او تکنولوژی به چه می گوید تفکر؟ (What Tech Calls Thinking) نام دارد.

این یادداشت برشی است از کتاب تکنولوژی به چه می گوید تفکر: پژوهشی دربارۀ بستر فکری سیلیکون ولی (What Tech Calls Thinking: An Inquiry into the Intellectual Bedrock of Silicon Valley) نوشتۀ آدرین داب.

[1]Disruptive technology: فناوری جدیدی که با برهم زدن قواعد موجود و ایجاد یک تحول اساسی، قوانین بازی را تغییر داده و بازار را متحول می نماید و تغییری که ایجاد می نماید آن قدر عظیم است که نمی توان آن را نسخۀ بهبودیافته ای از یک فناوریِ موجود دانست. در فارسی برای این اصطلاح از معادل هایی، چون فناوریِ برهم زننده، برافکن و ... استفاده می شود. در این متن از معادل فناوری برهم زننده برای آن استفاده شده است [مترجم].

[2]Be kind, please rewind: جملۀ معروفی که در زمان رواج فیلم های وی اچ اس، شعار ویدیوکلوپ ها بود [مترجم].

[3]Infomercial effect: منظور از برنامه آگهی (infomercial) برنامه های بلندِ تلویزیونی است که ظاهراً تبلیغاتی نیستند و در قالب هایی غیر از تبلیغات بازرگانی (مستند، سرگرمی، آموزشی و...) ساخته شده اند، اما درواقع هدفشان تبلیغ یک کالا یا خدمت است و به طور مفصل اطلاعاتی دربارۀ آن محصول یا خدمت ارائه می نمایند، مثل تبلیغ ظروف آشپزخانه در قالب برنامۀ آموزش آشپزی [مترجم].

[4]Theranos: نام یک استارت آپ در سیلیکون ولی است که ادعا کرد کیت های آزمایشگاهیِ قابل حمل این شرکت با فناوریِ پیشرفته ای که در اختیار دارد می تواند با دریافت مقدار کمی خون، آزمایش های مختلف تشخیصی را انجام دهد. این استارت آپ به سرعت در رسانه ها مطرح شد، اما چندسال بعد معین شد که ادعایش صحت ندارد. دراین باره، یادداشت بیل گیتس را در ترجمان با عنوان بیل گیتس از جنجالی ترین استارتاپ سال های اخیر می گوید بخوانید. [مترجم].

[5]creative destruction

[6]Capitalism, Socialism and Democracy

[7]Hostile takeover: تصاحب خصمانه حالتی است که یک شرکت علی رغم مخالفت یک شرکت دیگر می خواهد آن را به تملک خود در آورَد و برای تحقق این هدف از راه کار های قانونی مثل نفوذ در هیئت مدیره یا خرید سهام آن شرکت از مردم به قیمتی بالاتر از قیمت بازار استفاده می نماید [مترجم].

[8]oligopoly

[9]monopoly

نماشو: نماشو، طراحی سایت، سئو، چاپ و طراحی گرافیکی را به ما بسپارید.

دوست بلاگ: دوست بلاگ | وبلاگ سیستم مدیریت محتوای دوست بلاگ

منبع: فرادید
انتشار: 11 شهریور 1400 بروزرسانی: 11 شهریور 1400 گردآورنده: kurdeblog.ir شناسه مطلب: 123476

به "تکنولوژی؛ تخریبِ خلاقانۀ دنیا" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "تکنولوژی؛ تخریبِ خلاقانۀ دنیا"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید