چه عواملی در تاریخ موجب تعطیلی حج شد؟ - مجله سرگرمی

به گزارش ایکنا، با نزول آیه 97 سوره آل عمران که خداوند فرمودند: فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ؛ در آن نشانه هایى [از جمله]مقام ابراهیم است و هر که در آن درآید در امان است و براى خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر]کسى که بتواند به سوى آن راه یابد و هر که کفر ورزد یقیناً خداوند از دنیایان بى احتیاج است از سال دهم هجری حج بر مسلمانان واجب شد.

در اهمیت و وجوب حج آیات و احادیث بسیاری نقل و حتی بیان شده است که اگر مردم توان حضور در سرزمین وحی را نداشته باشند حاکم اسلامی برای اینکه خانه خدا خالی نماند باید از بیت المال هزینه سفر مردم را تأمین کند، اما در طول تاریخ عوامل بسیاری موجب تعطیلی حج شده است. یکی از عواملی که طی قرون متمادی موجب تعطیلی و یا کاهش زائران بیت الله الحرام شده، مسئله شیوع بیماری های واگیردار بوده است.

در این میان شیوع وبا یکی از تأثیرگذارترین بیماری هایی بود که موجب فوت تعداد زیادی از حجاج در سرزمین وحی شده است، اما این بیماری و نه هیچ بیماری دیگری تا به امروز موجبات تعطیلی کامل حج را فراهم ننموده است.

در سال 1235 به سبب شیوع وبا حاجیان فراوانی در مکه فوت کردند. این بیماری در سال های 1890، 1892، 1893، 1895 و 1902 میلادی در میان حجاج شیوع پیدا کرد، اما نکته جالب اینکه موجب تعطیلی حج نشد، اما موجب فوت حجاج و کاهش تعداد زائران حج تمتع شد. رواج بیماری آنفولانزای مرغی در دنیا و احتمال سرایت آن به حاجیان در سال 2010 میلادی نیز موجب کاهش تعداد حجاج بسیاری از کشور ها شد و بعضی کشور ها نیز به صورت داوطلبانه حج را برای زائران خود تعطیل کردند.

حمله راهزنان به کاروان ها و تعطیلی حج

از دیگر عواملی که در طول تاریخ موجب تعطیلی حج برای مردم بعضی از مناطق شده می توان به ضعف حکومت ها در تأمین امنیت راه ها و جاده های منتهی به شهر مکه، اشاره نمود. در سال های پایانی قرن چهارم هجری قمری با ضعف دولت آل بویه، تعداد قبایل راهزن عرب که به کاروان های حج حمله می کردند افزایش یافت، این امر موجب شد در بعضی از سال ها هیچ کاروانی نتواند راهی مکه گردد. در همین قرن (چهارم هجری) بود که راهزنی حتی موجب شد برای 30 سال سفر به سرزمین وحی ممکن نباشد. در دوران حکومت ابوالفتوح (403 تا 410) بر مکه نیز به دلیل درگیری ها، شورش و راهزنی بعضی از قبایل بادیه نشین در بسیاری از سال ها زائران نمی توانستند خود را به مکه برسانند و فقط مردم منطقه مکه و حجاز توفیق برگزاری حج را داشتند.

علاوه بر راهزنان معروفی که در راستا کاروان های حجاج اقدام به دزدی می کردند، بعضی از شیوخ محلی نیز در این راستا اقدام به باج گیری می کردند که امیر جبل یکی از معروف ترین این باج خواستار بود. همین مسائل و ناامنی ها طی سالیان متمادی حتی موجب شد علمای شیعه سفر حج (در آن سال های به خصوص) و بعضی از راستا های این سفر از جمله سفر دریایی را تحریم نمایند.

کهن ترین دلیل تعطیلی حج؛ درگیری در حرم شریف

درگیری نظامی و سیاسی در حرم شریف از دیگر دلایلی است که موجب شده حج در بعضی از سال ها تعطیل گردد. شاید کهن ترین دلیل تعطیلی حج به همین سبب باشد. زمانی که عبدالله بن زبیر بر مکه مسلط و طی سال های 66 تا 72 قمری به نام خود خطبه خواند، عبدالملک مروان که خود را خلیفه می دانست مانع رفتن مردم به حج شد. حمله قرامطه به مکه نیز در سال 317 موجب شد حج تعطیل گردد.

درگیری پادشاهان محلی با یکدیگر

جنگ های داخلی ممالک اسلامی نیز از دیگر دلایل تعطیلی حج در طول تاریخ است. درگیری و اختلاف های مصر و عراق در سال 372 (و به نقلی 380) موجب تعطیلی حج از راستا عراق شد. در این میان تعطیلی حج ایرانیان نیز بیشتر به دلیل درگیری پادشاهان محلی با یکدیگر بوده است. اختلاف های خاندان آل بویه در شهر های مرکزی و شرقی ایران، کشورگشایی محمود غزنوی به هند و دست اندازی به سرزمین های آل بویه در شرق از رخداد هایی بود که به تعطیلی حج انجامید. حمله مغول به ایران نه تنها حج ایرانیان را در سال های 633 تعطیل کرد، بلکه منجر به توقف حج مردم عراق نیز شد.

اختلاف های سیاسی و مذهبی میان ایران و عثمانی از دوره صفویه در تعطیلی حج اثرگذار بوده است. در دوران صفویه راستا حج ایرانیان از کشور عثمانی می گذشت و سفر ایرانیان به کشور متخاصم به ویژه هنگام نبرد دو دولت، با موانع و مسائلی همراه بود. حتی در سال 1042به دلیل تصرف بغداد به دست ایرانیان، دولت عثمانی مانع سفر حجاج ایرانی شد و در سال 1047 به فرمان سلطان سلیم عثمانی ایرانی ها از مکه اخراج شدند.

شاه عباس صفوی نیز حج گزاری ایرانیان را مایه سرازیر شدن اموال فراوان به کشور دشمن می دانست و با این بهانه که اهمال مباشران در ورود و خروج، ایجاد تأخیر در حرکت کاروان ها و ایجاد وقفه در سفر حاجیان از سوی اعراب در میانه راه موجب از دست رفتن فرصت حج و عدم درک وقوف در عرفه و مشعر می گردد، سفر حج را برای چند سال ممنوع نمود.

شیعه کشی در مکه و تعطیلی حج

مخالفت دولت عثمانی و دانشمندان متعصب سنی با حاجیان ایرانی و دانشوران شیعه مقیم حرمین شریفین از دوره صفویه به بعد به بدرفتاری با ایرانیان شیعه و قتل دانشورانی مانند استرآبادی، معصوم بیک صفوی و میرزا زین العابدین کاشانی منجر شد. بر اثر این دشمنی ها در سال 1047 حاجیان ایرانی از سرزمین وحی اخراج شدند و به آنان اعلام شد که از سال بعد اجازه حضور در مراسم حج را ندارند. در سال های بعد نیز این بدرفتاری ادامه داشت. در سال 1088 نیز به بهانه اینکه شیعیان پرده کعبه را نجس نموده اند در این شهر شیعه کشی به راه افتاد و دانشمندی به نام سیدمحمد مؤمن رضوی را پشت مقام ابراهیم کشتند. اختلافات دولت ها در دوره افشاریه سخت تر و مسائل حضور حجاج ایرانی در سرزمین وحی نیز بسیار بیشتر شد. این مسائل در دوره قاجاریه نیز ادامه داشت و در سال های آغازین این حکومت موجب تعطیلی حج شد.

ظهور وهابیت و تعطیلی حج

ظهور وهابیت و درگیری های دامنه دار آنان برای تسلط بر حرمین به طور متناوب موجب تعطیلی حج مناطق گوناگون شده است. تصرف شهر های طائف، مکه و مدینه در سال 1217 در دوره اول آل سعود موجب مخالفت و واکنش کشور های اسلامی از جمله ایران و تعطیلی حج شد. حمله وهابیان به مکه در سال 1219 نیز مانع عزیمت بسیاری از افراد به حج شد.

همچنین رفتار نامناسب آل سعود با حاجیان در چند نوبت موجب تعطیلی حج مردم ایران شد. در سال 1322 شمسی پس از آنکه ابوطالب یزدی در مکه به اتهام آلوده کردن خانه خدا اعدام شد، دولت ایران روابط خود را با عربستان قطع کرد و سه سال حج ایرانیان تعطیل شد. همچنین پس از کشتار حج گزاران در مراسم برائت از مشرکین در سال 1366 شمسی در شهر مکه به دست رژیم آل سعود، روابط ایران و عربستان قطع و تا سه سال حج ایرانیان برگزار نشد.

پیشگیری استعمارگران از برگزاری حج کشور های مستعمره

پیشگیری استعمارگران از حج گزاری مسلمانان در کشور های تحت استعمار نیز بار ها در تاریخ اتفاق افتاده است. در اواخر قرن 19 با گسترش تفکر اسلامی کشور های غربی از جمله انگلستان و روسیه که مستعمرات فراوان در سرزمین اسلامی داشتند به بهانه های مختلف مانع سفر حج زائران این کشور ها شدند. از جمله در پی قیام سال 1903 در فرغانه دولت روسیه حج ترکستانی ها را ممنوع نمود تا مانع انتشار گزارش های این قیام گردد.

تعطیلی حج در پی قحطی و نبود آب

قحطی و نبود آب نیز از دیگر عوامل تعطیلی حج بوده است. این رخداد بیشتر در قرون چهارم و پنجم اتفاق افتاده است. در سال 815 (قرن نهم) نیز قحطی بزرگی در مکه گزارش شده است که بر حج تأثیرگذار بوده است.

در نهایت باید گفت در امسال شیوع یک بیماری واگیردار در دنیا موجب شد فقط زائرانی که در کشور عربستان حضور دارند اجازه برگزار مراسم حج را داشته باشند و حج برای همه کشور های دنیا به دلیل شیوع کرونا تعطیل گردد.

gardeshia.ir: گردشیا: مجله سفر و گردشگری

picoro.ir: پیکورو: وبلاگ ماشین و خودرو