همسایگی ادیان در خیابان ملل - مجله سرگرمی

خبرنگاران- فاطمه عسگری نیا: صحبت هایمان پیرامون کتاب سرگذشت یک خیابان با مریم میرزایی از 4 سال کوشش بی وقفه او برای کشف قصه های ناگفته این خیابان آغاز شد و از ماجراهای جذابی که او شنید و هر روز بر انگیزه اش برای تکمیل محتوای این کتاب اضافه کرد. میرزایی می گوید: عمر این خیابان 150 سال است و تولدش به اواسط دوره ناصرالدین شاه بر می گردد، همان دورانی که او با تخریب حصارها، دروازه ها و برج وباروهای شهر عزمش را برای توسعه تهران جزم کرد. در سایه این تخریب ها محله جدیدی در تهران به نام محله دولت پا می گیرد. شکل گیری محله دولت همان و خیابان کشی های جدید در آن همان. خیابان سی تیر یکی از خیابان های متولدشده در محله دولت آن سال هاست. (128 قمری ـ 1246 شمسی) مریم میرزایی در فصل نخست کتابش که شامل صد صفحه اول آن می گردد، به سیر شکل گیری و تکامل این خیابان در طول 4 دوره تاریخی از زمان قاجار تا انقلاب اسلامی پرداخته است.

• همسایگی ادیان در خیابان سی تیر

به گفته نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان، طول خیابان سی تیر از ابتدای آن در تقاطع امام خمینی(ره) تا پایانیش که به نوفل لوشاتو و سفارت روسیه ختم می گردد 1280 متر است. در این متراژ چشمگیر شما می توانید شاهد همسایگی و همزیستی پیروان ادیان چهارگانه اسلام، مسیحیت، یهود و زرتشت باشید. همین ویژگی باعث شده تا این خیابان به عنوان محور ادیان هم مشهور گردد.

این پژوهشگر معماری می گوید: وجود نیایشگاه هایی اعم از 3 مسجد، 3 کلیسا، یک کنیسه و یک آتشکده در فواصل 350 متری از هم دیگر در هیچ جای جهان تکرار نشده است. به همین خاطر است که می گویند سی تیر در جهان نمونه ندارد. حتی هند با آن همه تنوع مذاهب نتوانسته در هیچ معبر و خیابانی شاهد این پیوستگی ادیان و همسایگی نیایشگاه ها باشد. تنوع نیایشگاه ها در خیابان سی تیر باعث می گردد تا میرزایی ارتباط خوبی با متخصصان این ادیان برقرار کند و سرگذشتشان در این خیابان را از زبان این متخصصان روایت کند. او می گوید: ارامنه ساکن در این خیابان می گویند نخستین گروه از پیروان مذاهبی هستند که سال 1880 میلادی پایشان به سی تیر باز شده است. این گروه بعد از توسعه شهر تهران از محله ها ارامنه نشین جنوب تهران راهی محله دولت می شوند، هرچند برای آنها دل کندن از کلیسای گئورک مقدس سخت بوده است. وقتی روز به روز به جمعیت ارامنه ساکن در خیابان اضافه می گردد چاره ای نمی ماند جز ساخت کلیسای جدید و نیز مدرسه برای فرزندانشان در قطعه شاقتصادی سی تیر (تقاطع جمهوری و میرزاکوچک خان)، اما از آنجا که ساخت مدرسه و کلیسا احتیاجمند تأمین بودجه مناسب از محل یاری های مردمی بود، ساخت مدرسه هایکازیان در محله ارامنه اولویت آنها می گردد و بعد کم کم کلیسا ساخته می گردد. هنوز هم بعد از گذشت سال ها این بلوک شاقتصادی در دست خلیفه گری ارامنه است.

روبه روی کلیسای مریم مقدس می ایستیم. اینجا نخستین کلیسای ارامنه بعد از سکونت در محله دولت است. ساخت این نیایشگاه طبق سنت ارامنه 7 سال طول کشید و در محوطه اش مجسمه و مقبره 3 تن از ارامنه مشهور یعنی یپرم خان، هُوْهانِس خان ماسحیان و هاراطون داویدیان، بنیانگذار علم روانپزشکی در ایران، واقع شده است.

البته غیر از این، 2 کلیسای دیگر هم در خیابان سی تیر وجود دارد که یکی از آنها در کوچه های فرعی این خیابان است و به کلیسای انجیلی مشهور است. قصه ساخت این کلیسا هم به سال 1302 قمری برمی گردد که میسیونرهای آمریکایی تبار مبلغ دین پروتستان برای تبلیغ این دین راهی ایران می شوند و اراضی گسترده ای را پشت کوچه نوبهار کنونی در سی تیر خریداری و به ساخت یک کلیسا و 2 مدرسه در آن اقدام می نمایند. این 2 مدرسه از زمان رضاخان در اختیار دولت ایران قرار می گیرد.

• بلوک غربی سی تیر شاقتصادی در دست زرتشتیان

نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان در ادامه قصه زندگی زرتشی های سی تیر را برایمان روایت می نماید و می گوید: سی تیر نخستین محله زرتشتی های تهران هم بوده است. در واقع زرتشتی ها بعد از سکونت در این محله در محور غربی سی تیر شاقتصادی کم کم آغاز به ساخت آتشکده و مدرسه می نمایند. بنای مدرسه فیروز بهرام را در همان نبش سی تیر شاقتصادی مقابل بلوک خلیفه گری ارامنه می گذارند؛ مدرسه ای که کلنگش به دستور ارباب کیخسرو شاهرخ در سال 1293 به زمین می خورد و در سال 1296 مورد بهره برداری قرار می گیرد. این طور که تحقیقات میرزایی خبر می دهد بزرگانی چون احمد شاملو، محمد نوری، دکتر عزت الله نگهبان، ایرج افشار و سید حسین نصر در این مدرسه تحصیل نموده اند. بعد از ساختمان مدرسه به آتشکده ادوریان، مقابل کلیسای مریم مقدس، می رسیم. این بنا هم به دستور ارباب کیخسرو شاهرخ بر اساس طرح تهیه شده توسط پارسیان هند ساخته می گردد. معماری زیبای این آتشکده الهام گرفته از الگوی چهارطاقی هاست و تمام نکات اصلی یک آتشکده در آن رعایت شده است؛ از قرار دریافت مدرسه در همجواری اش گرفته تا کتابخانه و یشم گاه مخصوص.

پیاده راه غربی سی تیر شاقتصادی را که طی می کنیم، به انجمن زرتشتیان نبش کوچه زرتشتیان می رسیم؛ کوچه ای نام آشنا برای پیروان این دین، چراکه همه مراسم شادی و غمشان در مجموعه تالار پذیرایی زرتشتیان واقع در همین کوچه برگزار می گردد.

ناگفته نماند که تردد زنان و جوانان زرتشتی هم در این کوچه زیاد است، چراکه انجمن زنان زرتشتی و دانشجویان زرتشتی هم در طبقه فوقانی همین تالار واقع است. هرچند هنوز جمعیت قابل توجهی از پیروان این 2 مذهب در سی تیر شاقتصادی سکونت دارند، اما به گفته مریم میرزایی جریان توسعه شهر تهران به محله های دیگر نقل مکان کردند.

• تنها کنیسه یهودیان در کوچه سیمی

از وجود 3 مسجد مسلمانان در خیابان سی تیر که بگذریم، سهم یهودیان ساکن در محله هم با وجود کنیسه حییم محفوظ است. با مریم میرزایی برای دیدن این بنای قدیمی و ارزشمند راهی کوچه سیمی در تقاطع شاطری می شویم. بر خلاف نیایشگاه های دیگر به رسم یهودیان این نیایشگاه هیچ معینه خاصی ندارد جز نوشته ای که روی در آبی رنگ آن خبر از کنیسه یا کنیسا بودن آن می دهد. میرزایی می گوید: کنیسای حییم نخستین کنیسای یهودیان تهران خارج از محدوده شهری قدیم است و هر روز شنبه ها پذیرای پیروان دین یهود است.

• موزه ایران باستان و دعوت از شهروندان

همین طور که با نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان، در پیاده راه سی تیر قدم می زنیم، او قصه بناهای تاریخی ارزشمند موجود در جداره این خیابان را برایمان بازگو می نماید. او این قصه را از آغوش باز موزه ایران باستان برای پذیرایی گردشگران و گردشگر ها در سی تیر آغاز می نماید و می گوید: موزه ایران باستان در جنوبی ترین قسمت خیابان سی تیر با طاق کسرایی زیبا و معماری منحصربه فرد چشم هر بیننده ای را نوازش می دهد و هر رهگذری را برای دیدن دعوت می نماید. تولد این موزه به سال 1312 برمی گردد. هرچند در سال 1316 کار ساختش کامل می گردد، اما جنگ جهانی اجازه تجهیز و افتتاح آن را نمی دهد و بعد از جنگ جهانی است که مردم شاهد گشایش آن می شوند. درست است طرح موزه ایران باستان برگرفته از معماری دوران ساسانی است، اما معمارش آندره گدار فرانسوی است که این بنا را در 2 طبقه طراحی می نماید تا محلی باشد برای نمایش آثار دوران قبل و بعد از اسلام. پشت ساختمان موزه ایران باستان کتابخانه ملی سابق واقع شده است. وقتی کتابخانه ملی به اراضی عباس آباد منتقل شد، این ساختمان 10 سال بلااستفاده ماند تا اینکه وزارت علوم و فن آوری آن را برای راه اندازی موزه علوم و فن آوری اجاره کرد.

• نخستین مریضخانه دولتی در خیابان سی تیر

در ضلع غربی جنوب خیابان سی تیر بیمارستان سینا واقع شده است که قدیمی های تهران آن را با نام مریضخانه دولتی می شناسند. این بیمارستان یکی از نخستین بناهایی است که با ساخت محله دولت در طرح توسعه تهران در این نقطه شکل گرفت و هنوز که هنوز است پذیرای بیماران پایتخت است.

میرزایی می گوید: مریضخانه دولتی تا دوران پهلوی به این نام خوانده می شد، اما بعد از اینکه زیر نظر دانشکده علوم پزشکی نهاده شد، به احترام ابوعلی سینا در سال 1319 به نام سینا خوانده شد تا در طول زمان شاهد بستری شدن افراد تاریخ سازی چون مدرس در برهه های حساس تاریخ ایران بعد از ترورهای خونین زمان مشروطه گردد. یکی از نکات جالبی که نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان در حاشیه بازدید از سی تیر برایمان می گوید سابقه صد ساله درمان رایگان بیماران در بیمارستان سیناست. او می گوید: این بیمارستان شاهد همه نخستین های بخش درمان کشور بوده است. از نخستین اورژانس گرفته تا نخستین بخش سوانح و سوختگی و... آنچه امروز مردم به عنوان بیمارستان سینا می شناسند، ساختمانی 14 طبقه با نمای کامپوزیت سفید و قرمز است که بعد از انقلاب به مجموعه قدیمی بیمارستان اضافه شد. وجود املاک معارض در ابتدا اجازه استفاده از این بنا در بخش درمان را نداد، اما بعد از تملک املاک معارض و اجرای طرح توسعه بیمارستان، این ساختمان عریض و طویل به مجموعه اصلی بیمارستان سینا تبدیل می گردد.

• نخستین هنرستان فنی کشور

بعد از ساختمان بیمارستان سینا نخستین هنرستان فنی کشور واقع شده است که به هنرستان صنعتی ماندگار مشهور است. میرزایی می گوید این مدرسه نخستین مدرسه ایران و آلمان بوده است که آغاز جنگ جهانی باعث می گردد تا دولت آلمان حمایت های اقتصادی خود را از آن قطع کند. رضا خان هم با تصویب بودجه ای برای مدرسه بعد از جنگ جهانی شرط آموزش دروس عمومی و فنی و حرفه ای را در کنار آموزش زبان آلمانی می گذارد. همین مسئله بستر تبدیل این مدرسه به هنرستان صنعت را در بهمن 1303 برای ارائه تعلیمات حرفه ای و تربیت تکنسین در مقطع متوسطه فراهم می نماید. دولت آلمان هم به رسم رفاقت ماشین آلاتی را به این مجموعه هدیه می نماید. او با اشاره به ساختمان کناری هنرستان می گوید: نخستین گروه فارغ التحصیلان مدرسه در سال 1307 مدرک می گیرند و دوره عالی فنی را در ساختمان همجوار سپری می نمایند. این ساختمان در واقع به مادر دانشکده علم و صنعت مشهور است.

• نام بزرگان در خیابان می درخشد

محور غربی خیابان را به سمت شمال طی می کنیم و به خانه زیبای قدیمی نبش کوچه صالح می رسیم؛ کوچه ای که میرزایی می گوید نام سابقش کوچه ایرج بوده است. چون خانه ایرج میرزا شاعر نامدار اینجا بوده است. نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان، از خانه قدیمی نبش کوچه صالح به نام خانه ترانه یلدا معمار مشهور تهرانی یاد می نماید و می گوید یلدا به اتفاق همسرش هم اکنون در این خانه زندگی می نمایند. همین طور که طول کوچه صالح را قدم می زنیم میرزایی قصه نامگذاری کوچه پسکوچه های سی تیر را برایمان روایت می نماید: از زمان قدیم مرسوم بوده نام محله ها و کوچه و خیابان ها بر اساس سابقه سکونت آدم های مشهور در آن انتخاب می شده و کوچه های ارباب کیخسرو شاهرخ، کوچه شیبانی، کوچه شیروانی و کوچه میرشکار همگی مصداق این سخن است.

به گفته او نام اولیه سی تیر هم قوام السلطنه بوده است. چون ملک قوام، نخست وزیر ایران در دوران قاجار و پهلوی، در این خیابان قرار داشته است. در میانه کوچه صالح بیمارستان شرکت نفت واقع شده است و روبه روی این بیمارستان خانه ای زیبا و قدیمی دیده می گردد که این روزها در تملک شهرداری است، اما نوع کاربری آن معین نیست. میرزایی می گوید این خانه هم منتسب به ایرج میرزاست و بعد از او اشوب یوسفیان، نخستین واردنماینده محصولات استدلر به ایران، مدتی در آن زندگی می نموده است. از کوچه صالح وارد کوچه شاطری می شویم، همانجا که این روزها یکی از زیباترین خانه های قدیمی اش در اختیار سرای محله و شورایاری محله فردوسی واقع شده است.

به گفته میرزایی روبه روی این بنا نخستین واحد تولیدنماینده چوب بیلیارد ایران تا چندی پیش فعالیت داشته است. برای اینکه به سی تیر برگردیم باید کوچه سیمی را تا پایان طی کنیم. یکی از بناهایی که به محض ورود به سی تیر توجهمان را به خود جلب می نماید، ساختمان باریک با نمایی کاشیکاری شده است که میرزایی درباره آن می گوید: این بنا محل فعالیت انجمن کتب مقدس است و کاشیکاری آن کار دست حاج نگار مقدم است؛ هنرمند چیره دستی که سردر باغ ملی، بانک ملی و برج آب را هم کاشیکاری نموده است.

• علت حفظ بافت مسکونی

خیابان سی تیر یک خیابان محلی است. با اینکه به موازات آن خیابان های حافظ، فردوسی و لاله زار قرار دارند که هر 3 به مرکز فعالیت اصناف مختلف تبدیل شده اند، این اتفاق در خصوص سی تیر نیفتاده است. دلیل اصلی این اتفاق این است که در ضلع غرب این خیابان محوطه بزرگی است که بیمارستان در آن واقع شده است و از این بیمارستان تا مدرسه صنعتی که نخستین مدرسه ایران و آلمان بوده است این محوطه اشغال شده و ریزدانه نیست که تبدیل به مغازه گردد. در قسمت شرق هم اراضی بزرگی قرار داشته که ابتدا میدان مشق بوده و بعد باغ ملی شده و سپس هم به سفارتخانه تبدیل می گردد. اینها همه باعث شده از سی تیر تا خیابان سرهنگ سخایی اصلاً امکان ایجاد کاربری تجاری وجود نداشته باشد.

• هویت سی تیر نباید نابود گردد

خیابانی که در گذشته به خیابان ادیان و خیابان ملل ایران شهرت داشت، این روزها به خیابان شکم، خیابان خوشمزه ها و خیابان غذا مشهور شده است. آن هم به دلیل استقرار کانکس های غذافروشی که در ضلع غربی سی تیر جنوبی تا اواسط آن پشت سر هم ردیف شده اند. نویسنده کتاب سرگذشت یک خیابان از این ویژگی به عنوان یکی از آسیب های جدی خیابان سی تیر یاد می نماید و می گوید: با استقرار این کانکس ها از پیاده راه اصلی خیابان چیزی باقی نمانده است و روغن های ریخته روی زمین که حاصل پخت وپز غذاست و قرار دریافت مواد غذایی مورد احتیاج کانکس ها، نه تنها سیمای شهری را به هم ریخته، بلکه باعث آلودگی های بسیار و جولان موش ها در همسایگی بیمارستان سینا شده است. ضمن این که تردد خودروها و جمعیت مراجعه نماینده برای صرف غذا آسایش و آرامش را از بیماران بستری در بیمارستان سینا ربوده است. در محور شرقی پیاده راه نیز قرار دریافت گلدان ها، چترها و میز و جایگاه ها راه را برای پیاده روی گردشگران بسته است.

tafreh.ir: طفره: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای طفره

fixfun.ir: مجله تفریحی: وبلاگ شاد و سرگرم کننده