مصاحبه، کارشناس مسائل آسیای مرکزی: رفتار ترکمنستان در سیل گلستان، جای گله مندی ندارد - مجله سرگرمی

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، در هفته ­های گذشته که مناطق مختلف ایران دچار سیل و آبگرفتگی شد، بسیاری از کشورها و نمایندگان خارجی با دولت ایران و آسیب دیدگاه این حوادث اظهار همدردی کردند و حتی بعضی از آنان ارسال یاری­ های انسان­ محبت آمیز را در دستور کار خود قرار دادند. یکی از مناطق سیل زده که انعکاس بسیاری هم در رسانه ­های داخلی و خارجی داشت، استان گلستان و منطقه ترکمن­ نشین ایران بود. به دنبال سیل این منطقه، بعضی از صاحب­ نظران و فعالان سیاسی و اجتماعی این منطقه، در عین تقدیر از پیغام های همدردی دولت­ ها و نهادهای خارجی، از انفعال کشور همسایه و هم­ مرز با استان گلستان، یعنی ترکمنستان انتقاد نموده و از صادر نشدن و یا دیرهنگام بودن همدردی ­های این کشور ابراز ناخشنودی می ­کردند. از آنجا که در این نقدها، ابعاد بین ­المللی یک پدیده اجتماعی داخلی برجسته شده و به­ طور مشخص، کشور ترکمنستان هدف این اظهارنظرهای انتقادی بوده است، به سراغ دکتر بهروز قزل، تحلیل­گر مسائل آسیای مرکزی رفتیم تا با وی درباره ابعاد و ماهیت سیاسی، اجتماعی و سیاست خارجی این مسئله مصاحبه کنیم.

خبرنگاران: در ابتدا بفرمائید، نظر شما درباره نقدهای که در حوادث اخیر از جانب فعالان و نویسندگان استان گلستان، به ­ویژه ایرانیان ترکمن به ترکمنستان اظهار شده است چیست؟

قزل:در ابتدا و قبل از هر پاسخی، باید مرور کنیم که اصل ماجرای این نقدها چه بوده است. آیا این اظهارنظرها حقوقی و موجه بوده است و یا اینکه نقدهای از جنس احساسات و هیجان. پس از آن است که می توانیم درباره ماهیت و پیغامدهای واقعی آن صحبت کنیم. باید توجه داشته باشیم که در سیاست بین­ الملل و روابط بین کشورها، نمی ­توان از دولت دیگری به این دلیل که حسن نیت خود را به کشور ما ابراز ننموده و یا دیر ابراز نموده گله مند بود. یعنی اساسا چنین چیزی در روابط رسمی و حقوقی بین دولت ­ها موجه نیست. البته، در ابعاد غیررسمی، هر دولتی ممکن است از سایر دولت­ ها که روابط حسنه ­ای با آن­ها دارد، انتظاراتی داشته باشد که همدردی در حوادث بزرگ و اعلام آمادگی برای یاری­ رسانی در مقاطع بحرانی، از جمله آن­ها است. همچنین در چارچوب حسن همجواری، غالبا دولت­ ها از همسایگان خود انتظارات بیشتری دارند. با وجود این، صرفا به این دلیل که دولتی دیگر یا یکی از همسایگان ما در حد انتظارات غیررسمی ما ظاهر نشده است، نمی ­توان رسما از آنان گله کرد.

در قضیه سیل گلستان و حوزه ترکمنی هم، آنچه به ­عنوان انتقاد اظهار شده، بیش از آنکه ابعاد سیاسی یا سیاست خارجی داشته باشد، ماهیتی اجتماعی دارد. اگر اشتباه نکنم، وزارت امور خارجه ترکمنستان چند روز پس از اوج گیری سیل پیغام همدردی نیز به وزارت امور خارجه کشورمان ارسال کرد. اما در لایه ­های اجتماعی حوزه ترکمنی، بحث بر سر این بود که اولا چنین پیغامی چرا با تأخیر و دیرتر از بسیاری از کشورها و نهادهای دیگر صادر شده است و چرا در آن پیغام، هیچ اشاره­ای به مناطق ترکمن نشین ایران نشده است؟ همچنین به­ نظر می­رسد ترکمن­های ساکن در استان گلستان انتظار ویژه ­تری از دولت ترکمنستان برای یاری­ رسانی داشته ­اند. اما همانطور که بیان کردم، اینها، مسائلی اجتماعی بوده و مربوط به سیاست خارجی نیستند و الزاما ارتباطی به روابط ایران و ترکمنستان ندارند. ترکمنستان دولتی مستقل است که هر زمان که بخواهد می ­تواند با مردم کشوری دیگر ابراز همدردی کند و یا نکند و ایران هم دولتی مستقل است که مسائل آن وابسته به حسن نیت ترکمنستان و هیچ کشور دیگری نیست.

خبرنگاران: در پاسخ خود، به ابعاد اجتماعی این پدیده اشاره کردید، می ­توانید بفرمائید دقیقا منظورتان چیست؟ و چرا بعضی از لایه ­های اجتماعی در مناطق ترکمن نشین چنین انتظاری از دولت ترکمنستان داشته ­اند؟

قزل: بله، به­ نظرم اصل قضیه هم همین است. نیازی به تصریح نیست که ایرانیان ترکمن از نظر قومیت، زبان، فرهنگ و مذهب با مردم ترکمنستان همانند هستند. در بسیاری از مقاطع قبلی، بعضی از رسانه­ های محلی حوزه ترکمنی با آب و تاب مسائل و تحولات ترکمنستان را منعکس نموده­ اند. پیشرفت­ ها و تحولات مثبت ترکمنستان به ­ویژه در حوزه عمرانی، ورزشی و مانند آن، به تکرار در فضای رسانه­ ای و فضای مجازی منطقه ترکمن­ نشین ایران منعکس شده است. موج فزاینده ­ای هم در بازنشر تولیدات فرهنگی رسمی و غیررسمی ترکمنستان در فضای مجازی منطقه وجود داشته است. در بسیاری از عرصه­ های فرهنگی و ادبی، هم­اکنون هم نام ترکمنستان در کنار حوزه ترکمنی ایران می ­آید و این البته ذاتا پدیده ناپسندی هم نیست. همه این همانندی ­ها و روابط رسمی و غیررسمی، به­ نظرم برای بعضی از فعالان استان گلستان این شائبه را ایجاد نموده است که عرصه سیاسی و سیاست خارجی هم مانند عرصه فرهنگی و ادبی است و چون اخبار و مسائل ترکمنستان در حوزه ترکمنی ایران توسط بعضی رسانه­ ها و افراد انعکس دارد، ترکمنستان هم باید در سطح دولت و سیاست خارجی خود، رفتاری مشابه را نشان بدهد و نسبت به مسائل منطقه ترکمن­نشین ایران حساس و پیگیر باشد. اما به ­نظر می­ رسد که این انتظاری نابه­ جا است. در مقاطع مختلفی ترکمنستان نشان داده است که در تصمیم ­گیری ­های سیاسی و سیاست خارجی کاملا مستقل عمل می ­کند و چون ایرانیان ترکمن، ه م­قوم و هم­زبان آنان هستند، الزاما در تصمیم­ گیری و رفتار آنان تأثیر مثبت و همگرایانه ­ای ندارد.

در چنین شرایطی، به هر حال، هیجاناتی هم بروز می نماید و بعضی افراد که هنوز در فضای غیرواقع گرایانه سیاست سیر می نمایند و درک مناسبی از ماهیت روابط بین دولت ها ندارند، ممکن است تحت تأثیر قرار گرفته و چنین اظهاراتی هم بنمایند. این اظهار نظرها، اشکالی به ترکمنستان و دولت آن وارد نمی نماید و ایراد واقعی آن، متوجه انتظاراتی است که بعضی افراد حوزه ترکمنی از یک دولت مستقل خارجی داشته اند. ترکمنستان، یک کشور دوست، همسایه ای امن و باثبات، و دارای اشتراکات فراوانی با فرهنگ و تاریخ ایران است. حضور قومیت ترکمن در مجاورت مرزهای آن نیز برای دولت ایران یک فرصت است. همچنین فرصتی برای خود ایرانیان ترکمن است تا از اشتراکات خود در جهت گسترش مراودات مالی و مانند آن بهره ببرند. اما هیچ یک از این مزیت ها، گله مندی فعالان اجتماعی حوزه ترکمنی از دولت ترکمنستان را توجیه نمی نماید. این افراد باید به یاد داشته باشند که در یک فضای واقعی و متشکل از دولت-های مستقل زندگی می نمایند و این دولت ها الزاما منافع یکسانی هم باهم ندارند. قرار نیست رفتار دولت ترکمنستان را خوشامد یا گله مندی حوزه ترکمنی ایران مشخص کند و این دولت، مانند هر دولت دیگری، در راستای منافع ملی و اهداف امنیتی خود عمل می نماید و تصمیم می گیرد.

خبرنگاران: با این حال، همان طور که خودتان هم اشاره کردید، در لایه های اجتماعی یا در سطح سیاسی، چنین انتظاراتی از دولت ترکمنستان وجود داشته است. نظر شما برای فرصت های موجود در این انتظارات چیست؟ به نظرتان حوادث چگونه باید رقم می خورد تا چنین نقدهای ابراز نگردد؟

قزل: ببینید، همان طور که بیان شد، تصمیمات دولت ها برآمده از منافع آن ها است. یا بهتر بگویم، برآمده از تصوری است که دولت ها از منافع خود دارند. نمی توان به هیچ دولت یا بازیگر مستقل در عرصه بین المللی گفت که چگونه فکر کند و یا چگونه رفتار کند؟ نمی توان تصوری را که یک دولت از منافع و روش های تأمین امنیت خود دارد، به صورت سفارشی تغییر داد. تغییر انتظارات در لایه های اجتماعی به مراتب آسان تر است. به بیان ساده تر، برای اینکه شاهد چنین نقدهای نباشیم، می بایست انتظار بعضی از فعالان اجتماعی و قومی از دولت ترکمنستان تعدیل گردد. ترکمن ها خود مثل معروفی دارند با این عبارت که هانتاماچیلیق قوریسین. این مثل یادآوری می نماید که نباید انتظار نابه جا از کسی داشته باشیم. در یک محله هم که افراد با هم زندگی می نمایند، نمی توانند انتظار داشته باشند که چون یکی از آنان از چیزی خوشش می آید یا برایش ناخوشایند است، همسایه او هم الزاما از آن چیز خوشش بیاید یا بدش بیاید.

اما در قالب برآورده کردن انتظار لایه های اجتماعی، نمایندگی ترکمنستان در ایران اگر برای اظهار همدردی به این مناطق سفر می کرد، همان طور که کنسول قزاقستان در گرگان چنین کاری کرد، یا اگر اظهار همدری خود را زودتر ارسال می کرد یا اشاره ای به وضعیت حوزه ترکمنی می کرد، همانند بعضی از کشورهای پیرامون، احتمالا چنین اظهارنظرهایی هم مطرح نمی شد. این حرکت ها، در عرف بین المللی هم رفتاری پذیرفته شده هستند و چیز عجیب و جدیدی هم نیست. در ابعاد اجتماعی، نه در ابعاد سیاسی یا سیاست خارجی، دولت ترکمنستان می توانست فعال تر باشد. به عنوان یک همسایه و به عنوان کشوری که حادثه سیل در کنار مرزهای آن واقع شده بود و دور هم نبود. سفیر ترکمنستان هم، هرچند الزامی در این کار نداشته و ندارد، می توانست حداقل مانند کنسول قزاقستان رفتار کند و با ایرانیان ترکمن همدردی کند.

خبرنگاران: بابت پاسخ های کاملتان متشکرم. در انتها اگر مطلب تکمیلی دارید، بفرمانید.

قزل: من هم از خبرنگاران متشکرم که چنین دغدغه ای را مطرح و پیگیری می نماید. در انتها باید یادآوری کنیم که سیل های اخیر بسیار گسترده بود و نزدیک به نیمی از جغرافیای ایران را در بر گرفت. استان گلستان هم نزدیک به چهار هفته است که با سیل و آبگرفتگی گسترده درگیر است. نهادهای ایرانی، برای مهار سیل اساسا نیازی به یاری یا همدردی دولت یا نهادی خارجی ندارد. مهار سیل با این حجم و گستردگی، کار یک یا چند روز نیست و طبیعی است که مدتی به طول بیانجامد. اما دولت ایران و نهادهای ایرانی که برای مدیریت این حوادث در کوشش هستند، از نظر منابع و امکانات محدودیتی ندارند. یا اگر دارند، کاستی های احتمالی آنان با همدردی یا یاری این دولت یا آن دولت رفع نمی گردد. بنابراین، تنها کافی است آن بخش از لایه های اجتماعی حوزه ترکمنی که بعضی انتظارات را مطرح نموده اند، واقع گرایانه تر به مسائل ایران و همسایگان آن بیاندیشند.

powersetshop.ir: وبلاگ پاورست: نقد و بررسی کالاهای دیجیتالی و کاربردی

taverna.ir: تاورنا: مجله گردشگری و مسافرتی