فلسفه در دنیا جدید، از بنتام تا رورتی - مجله سرگرمی

کنی در مقدمه ای بر این کتاب نوشته است: این آخرین جلد از چهارجلدیِ تاریخ فلسفه غرب است که از شروع فلسفه تا همین اواخر را روایت می نماید. جلد اول سال 2004 چاپ شد و فلسفه باستان را روایت کرد. جلد دوم سال 2005 چاپ شد و حکمت مَدرَسی را از زمان قدیس آگوستین تا رنسانس مرور کرد. جلد سوم با عنوان پیدایش فلسفه جدید، فلاسفه عظیم قرن شانزدهم، هفدهم و هجدهم را بحث کرد و با مرگ هگل در اوایل قرن نوزدهم به انتها رسید. جلد حاضر هم این روایت را تا سال های انتهایِ قرن بیستم پی می گیرد.

خواندن تاریخ فلسفه دو دلیل متفاوت دارد. بعضی از خوانندگان از فلاسفه گذشته درباره مسائل فلسفی باب روز، کمک و شرح می خواهند. دیگران هم بیشتر علاقه مند به مردم و جوامع گذشته دور یا اخیرند و دوست دارند درباره فضای فکری آن ها چیزی یاد بگیرند. من این جلد و جلدهای قبلی را طوری طراحی کردم که احتیاجهای هر دو گروه را برآورده کند. مجلد حاضر با سه فصل فشرده شروع می گردد که هر سه فصل تابع وقایع تاریخی اند؛ بعد از این سه فصل، نُه فصل دیگر آمده اند که هر فصل با یک حوزه خاص فلسفی سر و کار دارد، از منطق تا الهیات طبیعی. کسانی که تاریخ برایشان اولویت دارد، می توانند بر آنالیز تاریخی متمرکز شوند و اگر خواستند برای شرح بیشتر به بخش موضوعی مراجعه نمایند. کسانی هم که فلسفه برایشان اولویت بیشتر دارد، بیشتر بر فصل های جلوتر متمرکز می شوند و برای قرار دادن مباحث خاص در موقعیت هایشان، به بخش وقایه نگاری رجوع می نمایند.

در این چهار جلد، مبحث های مختلف، هر کدام یک فصل به خود اختصاص داده اند: معرفت شناسی، مابعدالطبیعه، فلسفه ذهن، اخلاق و فلسفه دین. اهمیت سایر مباحث در هر قرنی متفاوت بوده است و الگوی فصل های موضوعی هم بر همین اساس تغییر نموده است. در دو جلد اول، بخش موضوعی با فصلی درباره منطق و زبان شروع شدند اما در جلد سوم چنین فصلی در کار نبود، چون منطق در عصر رنسانس به خواب زمستانی رفت. در دوره ای که در مجلد حاضر آنالیز می کنیم، منطق صوری و فلسفه زبان، از همان موقعیت محوری برخوردار است که سایر موضوع هایی دارند که سزاوار اختصاص یک فصل بوده اند. در جلدهای قبل، فصلی به فیزیک اختصاص داده شده بود و شاخه ای را آنالیز می کرد که فلسفه طبیعی نام داشت؛ ولی از نیوتن به بعد فیزیک به یک علم بالغ تبدیل شد که احتیاجی به حمایت فلسفه نداشت و به همین خاطر در جلد حاضر درباره فیزیک فصلی نداریم. جلد سوم، اولین جلدی بود که فصل فلسفه سیاسی داشت، چون نهادهای سیاسی اروپا قبل از مور و ماکیاولی خیلی با نهادهایی که امروز در سایه آن ها زندگی می کنیم، فرق داشتند تا بینش های فلاسفه سیاسی با بحث های باب روز مربوط باشند. مجلد حاضر هم، اولین جلدی است که فصل زیبایی شناسی دارد: فصل مذکور هم پوشانی اندکی با جلد قبلی دارد، چون این موضوع در قرن هجدهم به عنوان یک شاخه مجزا شروع به ظهور کرد.

فصل های مقدماتیِ مجلد حاضر، بر خلاف جلدهای قبلی، از یک ترتیب زمانی واحد پیروی نمی نمایند. فصل اول یک خط سیر مستقیم از بنتام تا نیچه را دنبال می نماید اما به خاطر شکافی که در قرن بیستم فلسفه انگیسی زبانان را از فلسفه قاره جدا کرد، روایت آن ها هم به فصل دوم و سوم منشعب شده است. فصل دوم با پیرس که پدر فلسفه آمریکایی است و با فرگه که عموما بنیانگذار سنت فلسفه تحلیلی دانسته می گردد، شروع می گردد. فصل سوم عده ای از فلاسفه تاثیرگذار قاره را بحث می نماید و از مردی شروع می گردد که بیزار بود فیلسوف دانسته گردد، یعنی زیگموند فروید.

تصمیم گیری درباره اینکه تاریخ فلسفه ام کی و چطور تمام گردد، برایم آسان نیست. بسکمک از کسانی که در نیمه دومِ قرن بیستم فلسفه ورزی نموده اند، کسانی هستند که با آن ها آشنایی شخصی داشته ام و تعدادی از آن ها هم، دوست و همکار نزدیکم بوده اند. همین نکته باعث می گردد قضاوت بی طرفانه درباره اهمیت آن ها نسبت به فلاسفه ای که در جلدهای قبل و در صفحات اولیه کتاب حاضر آمد ه اند، سخت گردد. شک نیست که انتخاب من درباره کسانی که باید بیایند و کسانی که باید حذف شوند، از جانب کسانی که به اندازه خودم صلاحیت قضاوت دارند، دلبخواهی دانسته خواهد شد.

در 1998 کتابی با عنوان تاریخچه فلسفه غرب منتشر کردم. برای آن کتاب تصمیم گرفتم از فلاسفه ای که هنوز زنده اند، نام نبرم. یعنی خیلی راحت توانستم ماجرا را به ویتگنشتاین ختم کنم که او را مهم ترین فیلسوف قرن بیستم می دانم و می دانند. ولی متاسفانه از 1998 به بعد، چند فیلسوف از دنیا رفتند که همه انتظار دارند در تاریخ فلسفه عصر جدید جا داشته باشند- مثلا کواین، آنسکوم، دیویدسون، استراوسون، رالز و دیگران. بنابراین باید راه دیگر برای مشخص آخرین تاریخ انتخاب می کردم. از آنجا که داشتم به هفتاد و هفتمین سالروز تولدم نزدیک می شدم، به ذهنم رسید که نویسنده های جوان تر از خودم را ندید بگیرم. ولی دیدم راه خودبینانه ای است. تا اینکه انتها قانون سی سال را ترجیح دادم و آثاری را که پس از 1975 نوشته شده بودند، نادیده گرفتم.

باید از مخاطب بخواهم در ذهن داشته باشد که این مجلد آخرین جلد از تاریخ فلسفه ای است که از طالس شروع شده است و به همین خاطر با تاریخ فلسفه ای که مستقلا تاریخ فلسفه معاصر را آنالیز کند، فرق دارد. مثلا من از نومَدرَسیان قرن بیستم یا نوکانتی ها حرفی نزده ام و خیلی کم درباره نسل های متعدد نوهگلی ها حرف زده ام. کنار گذاشتن این مکتب ها از کتابی که مختص فلسفه دو قرن اخیر است، به جا گذاشتن نقصان عظیمی در تاریخ فلسفه است. اما اهمیت این مکاتب به خاطر این است که اهمیت فلاسفه عظیم گذشته را به دوران جدید یادآوری می نمایند. تاریخ فلسفه ای که قبلا صفحات زیادی را به آکویناس، کانت و هگل اختصاص داده است، احتیاجی به تکرار این یادآورنده ها ندارد.

در نوشتن این جلد هم مثل جلدهای قبلی، مخاطبان سال دوم یا سوم دوره کارشناسی را پیش چشم داشته ام. از آنجا که بسکمک از دانشجویان دوره کارشناسی که به تاریخ فلسفه علاقه دارند، دانشجوی رشته فلسفه نیستند، سعی نموده ام فرض کنم مخاطبم با اسلوب ها و اصطلاحات فلسفی اصلا آشنایی ندارد. به همین نحو، در کتاب شناسی فقط کتاب هایی آمده اند که به زبان انگلیسی اند، البته بجز متون اصلی نویسنده هایی که زبان دیگری داشته اند. چون افراد بسکمک فلسفه را نه با اهدافی درسی بلکه به خاطر سرگرمی و آموزندگی خود می خوانند، سعی نموده ام به زبان فنی ننویسم و بجز سختی هایی که خود موضوع، پیش پای خواننده می گذارد، سختی دیگری سر راهش قرار ندهم. اما هر چقدر هم کسی سخت کوش باشد، محال است بتواند کاری کند که وظیفه خواندن فلسفه از دوش دیگران برداشته گردد. به قول معروف، فلسفه، جای کم عمق ندارد.

یعقوبی هم درباره ترجمه این اثر در مقدمه ای نوشته است: خواننده در این مجلد با آخرین فلاسفه عظیم غرب آشنا خواهد شد و علاوه بر فلاسفه تحلیلی پس از ویتگنشتاین، مکتب فرانکفورت، ریچارد رورتی، یورگن هابرماس، آلوین پلاتینگا و.. را نیز خواهد شناخت که تا به امروز در تاریخ فلسفه ای به این جامعیت به آن ها پرداخته نشده است. کنی بجز این کتاب چهار جلدی، کتاب مختصر دیگری هم دارد با عنوان تاریخچه مصور فلسفه غرب که ویراست جدید آن در سال 2019 منتشر شده و حاوی اضافاتی است که در این جلد چهارم نیامده بود اما به حکم اینکه آن مجلد رونوشت چکیده و فشرده همین چهار جلد است، ترجمه آن تکرار مکررات است و تنها حُسن اش همین است که ویراست تازه ای پیدا نموده و فلاسفه تازه تری در آن گنجانده شده است. ما هم فصل های مربوط به آن فلاسفه تازه تر را از آن کتاب ترجمه کردیم و در پیوست همین جلد گنجاندیم تا کتاب به نهایت کمال خود برسد و از ترجمه نشدن آن مجلدِ کوچک، خللی پیش نیاید. باشد که مقبول طبع مردم صاحب نظر گردد.

مولف در مقدمه جلد اول، هم از تاریخ فلسفه گفت و هم از چیستی و چرایی فلسفه و به دلیل بالا بودن تب بعضی فلسفه های خاص در ایران باید این نکته را هم اضافه کنم که تاریخ فلسفه، مراجعه مدام و دائم به بنیان هاست. بازاندیشی بنیان هاست و برخلاف رشته های دیگر مثل علوم طبیعی همواره به گذشته خود احتیاج دارد و اتکای انکارناپذیری به تاریخ خود دارد. این نگرش نقطه مقابل نگرش افرادی است که تاریخ فلسفه را تاریخ شکست و گسست و مرگ اندیشه های پیشین می دانند و با این ترفند، فلسفه دلخواه خود را آخرین مرحله تکامل فلسفی می دانند و می کوشند آن فلسفه را مرحله ای از فکر تلقی نمایند که محصول تاریخ است و غیر از آن راهی به دهی نیست. روشن است که این گونه اندیشه ها منجر به توقف و فلج فکری مردمان می شوند و توهم تکامل گرایی موجود در آن ها راه را بر اندیشه ورزی می بندد. ما در مقاله ای با عنوان فلسفه و تاریخ نگاری فلسفه کوشیدیم زهر غلبه این گونه نگرش را بگیریم و تالی های فاسد آن را بر اهل اندیشه نمایان کنیم. برای اطلاع از نگرش مولف کتاب به تاریخ فلسفه به مقدمه جلد اول این کتاب و نیز مقاله مذکور مراجعه فرمایید.

در عنوان دو مجلد آخر این کتاب از واژه modern استفاده شده و ما در هر دو عنوان آن را جدید ترجمه کردیم و از آوردن معادل انگلیسی آن پرهیز کردیم. به این دلیل که مدرن(جدید) همواره به معنای مدرنیسم نیست و اینجا صرفا اشاره به دوره زمانی آنالیز شده دارد نه یک مکتب فکری و نگرش خاص. در این موقعیت، ترجمه modern به نحوی که حاکی از مدرنیسم باشد، معنای عکس می رساند، چون دوره جدید حاوی فلسفه های سنت گرا و ضد مدرنیته و ضد مدرنیسم هم هست و در عنوان این دو جلد، اشاره صرفا به دوره زمانی است نه چیز دیگری.

با بیان چند نکته درباره ترجمه این جلد، گفتار حاضر را به انتها می بریم. ترجمه رایج state of affairs شرایط امور است اما واژه شرایط به تنهایی همین معنا را دارد و امور اضافه است. شرایط، همواره شرایط چیزی است و امور هم در معنا آن قدر اعم است که هر شرایطی بی شک شرایط امور است. به این ترکیب ها نگاه کنید: شرایط زنبورها، شرایط جوامع، شرایط طبیعت. هر چه در این ترکیب ها بیاوریم، در نهایت به معنای شرایط آن امور است و جالب اینجاست که مترجمان محترم می توانند ترجمه این اصطلاح به شرایط را در فرهنگ های رایج بیابند و بر مدعای ما صحه بگذارند. این نکته در نظریه تصویری معنای ویتگنشتاین وضوح بیشتری می یابد. چون طبق این نظریه، گزاره ها نمایان گر شکل منطقی دنیا اند و از شرایط ها(state of affairs) حکایت می نمایند.

دیگر معادلی که باید درباره آن شرح دهم، ترجمه principle of verification به اصل اثبات است. در حالی که سابق بر این به اصل تحقیق پذیری ترجمه می شد. این اصطلاح یکی از پرکاربردترین اصطلاح های حلقه وین است. اعضای حلقه وین که موسس مکتب پوزیتویسم منطقی اند، معتقدند که هر گزاره ای در نهایت باید توسط تجربه اثبات(verify) گردد. اگر تجربه، آن را تایید نکند، گزاره بی معنا می گردد. شاید دلیل اصلی مترجمان اولیه این اصطلاح برای ترجمه آن به تحقیق، این بوده است که ربطی بین تایید تجربی و تحقق می دیده اند و اصطلاح تحقیق پذیری را از این رو برگرفته اند که گمان نموده اند گزاره ها باید محقق شوند. غافل از اینکه گزاره ها همواره محقق اند چون گزاره اند و در گزاره بودنشان شکی نیست. مسئله بر سر این است که آیا تجربه آن ها را اثبات می نماید تا واجد معنا دانسته شوند یا نه؟ پس ترجمه درست این اصطلاح اصل اثبات است و verificable را هم باید اثبات پذیر ترجمه کرد نه تحقیق پذیر.

از مولف کتاب، جناب سِر آنتونی کنی متشکرم که کتبا اجازه ترجمه این کتاب را به من داد و پس از دریافت نسخه ای از کتاب، به کمک دوستان فارسی زبانش، ترجمه حاضر را با ترجمه معکوس آنالیز کرد و بر آن مهر تایید گذاشت و مقدمه ای هم بر آن نگاشت.

جلد چهارم تاریخ فلسفه غرب با عنوان فرعی فلسفه در دنیا جدید نوشته آنتونی کنی به ترجمه رضا یعقوبی با شمارگان هزار و 100 نسخه به بهای 99500 تومان از سوی بنگاه نشر و ترجمه پارسه منتشر شده است.

cruisero.ir: کشتی کروز: سفری لوکس و در عین حال مقرون به صرفه به اقیانوس ها

ecods.ir: کد الکترونیک: مجله فناوری و گجت های هوشمند