عکس ، قلعه 2 هزار ساله اصفهان در غبار فراموشی - مجله سرگرمی

به گزارش خبرنگاران قدمت قلعه طرق رود استان اصفهان به دوره اشکانیان می رسد؛ یعنی چیزی بیشتر از 2هزار سال پیش. اما آنچه از کالبد فعلی قلعه هویداست؛ معماری دوره های اولیه اسلامی را نشان می دهد. سیمای قلعه در جوار دریاچه ای که از قنات و چشمه های کوهستان کرکس تغذیه می نماید، راسخ به نظر می رسد و در ورود به قلعه که به هزارتویی حیرت انگیز می ماند؛ اولین سوال این است که چرا چنین قلعه ای در ناحیه مرکزی ایران و استان اصفهان باید تا این مقدار ناآشنا و بی نام و نشان باشد.

بازسازی های نیمه کاره در جانب شرق قلعه نشان می دهد، بازسازی ها با بودجه های قطره چکانی نتوانسته ادامه پیدا کند و در حالی که هیچ تابلویی در ورودی قلعه برای معرفی این اثر، با وجود توریستپذیر بودن طرق رود وجود ندارد، حضور بعضی توریستان برای بازدید این اثر تاریخی که بازسازی و حفاظت چندانی ندارد، به نوعی تهدید محسوب می گردد؛ چرا که هر لحظه ممکن است سقف بخش هایی از اتاق هایی که شمار آنها به بیش از چهارصد باب می رسد، ریزش کند؛ اتفاقی که هم جان توریستان وهم این میراث دو هزارساله را تهدید می نماید.

از سویی بنا به گفته مردم محلی طرق رود تا همین چهل سال پیش، هر طایفه و خانواده ای در قلعه اتاقی داشته که بیشتر برای ذخیره علوفه یا به عنوان انبار استفاده می شده است. در حالی که گفته می گردد اتاق های این قلعه 2 هزار ساله، مهر زنان طرق رود هستند اما باید گفت حالا و با تغییر شرایط زیست و گذر زمان، بعلاوه مرگ صاحبان اصلی و تعدد وراث، قلعه بیشتر از پیش دچار فراموشی و ویرانی شده است.

اما طرق رود کجا قرار گرفته است؟ این شهر از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز است که در دامنه کرکس و در جایی که قله های آن، مهم ترین منبع آب شیرین مرکز اصفهان را تامین می نمایند، قرار گرفته است. چشمه ها و قنات ها در پایین دستِ طرق رود، آنچه از شیره جان کرکس می گیرند به یک دریاچه می سپارند؛ دریاچه ای به همین نام یعنی طرق رود که بر بلندای بستر صخره ای مشرف بر آن، یکی از بی نظیرترین قلعه های استان اصفهان و ناحیه مرکزی ایران قرار گفته است.

پیوند این قلعه با معماری و مهندسی جالب و تامل برانگیز با دریاچه طرق رود بی ارتباط نیست و مانند بسیاری از قلعه های ایران که یکی از معینه های تامین امنیتشان حفر خندق بوده، این دریاچه نیز دست ساخت انسان بوده و به نوعی دسترسی به قلعه را سخت تر می نموده است.

در همین ارتباط باید گفت که بدیهی به نظر می رسد، بخشی از مصالح ساخت قلعه از بستری که حالا تبدیل به دریاچه و آبگیر شده تامین شده باشد. قلعه اما 30 هزار مترمربع وسعت دارد و صخره ای که بر بلندای آن بنا شده هشت تا 12 متر ارتفاع دارد. بنا به گفته کارشناسان میراث فرهنگی هر یک از پلاک ها یا واحدهای این قلعه که شمار آنها به بیش از 400 می رسد در 2 یا سه طبقه و حتی در بعضی موارد تا چهارطبقه از خشت و گل و تیرهای چوبی و دیوار قلعه از سنگ لاشه بنا شده است.

یکسری شواهد باستان شناسی مثل چاه اشکانی ای که در این قلعه وجود دارد، نشان می دهد که قلعه در زمان های گذشته با یک کاربری دیگر هم مورد استفاده بوده است؛ اما این بنا که بر یک بستر صخره ای قرار گرفته دارای اتاق هایی با ابعاد تقریبا 3 در3 و کوچک است که قالبا کاربری مسکونی نداشته و بیشتر کاربرد دفاعی داشته است. در واقع زمانی که تهاجمی صورت می گرفته، مردم تنها برای حفظ جان از این قلعه استفاده می کردند. انباری هم در زیر اتاق ها تعبیه می شده است تا آذوقه ها را برای مدتی نگهداری نمایند. بنابراین هر واحدی دارای زیرزمین دو طبقه بوده که قسمتی از آن به نام کِنده یا همان آغل گوسفندان، سمت فوقانی آن انبار آذوقه و اتاق فوقانی هم که برای سکونت موقت افراد بوده است. در مجموع اما باید گفت فضای معماری اتاق های قلعه طرق رود دو تا چهار طبقه هستند. این گفته های مجید نوری، کارشناس میراث فرهنگی است که معتقد است قلعه ای با چنین ساختار یکپارچه و منظمی باید با دستور حاکم نشینان محلی به همراه مشارکت مردم ساخته شده باشد.

احیا قلعه طرق رود فقط همت می خواهد

یک کارشناس میراث فرهنگی در این پیوند گفت که مردمی که در ساخت این قلعه مشارکت داشته اند، تنها محدود به روستای طرق رود نبوده اند و از روستاها و بخش های اطراف این محدوده هم سهم بوده اند. این قلعه بیشتر از 400 اتاق دارد که گرچه اتاق ها کوچک هستند اما با شیوه مهندسی خاصی در چند طبقه ساخته شده اند که به نظر می رسد تحت راهبری یک حاکم محلی کارِ ساخت آن پیش رفته است.

محمد نوری پدید آمدن دریاچه یا بند آبگیر طرق رود را به طور تقریبی همزمان با ساخت قلعه دانست و گفت: خاک و مصالح قلعه از زمین های اطراف که حالا به شکل دریاچه معروف به بند طرق رود درآمده، تهیه شده است. این دریاچه به نوعی مانع دسترسی مهاجمان به قلعه بوده است. در واقع دریاچه در جوار کوه کرکس با قناتی که از چشمه های این کوهستان سیراب می شوند، پر و به شکل آبگیر درآمده است.

بنا به گفته های این کارشناس میراث فرهنگی دریاچه پدید آمده که آبش را از قنات ته جوبه و چشمه گرداب می گرفته، هم برای مصرف کشاورزی اهالی طرق رود و هم مانع هجوم مهاجمان به قلعه بوده است؛ دریاچه یا بند طرق رود اما تنها دریاچه این محدوده نبوده و نیست؛ بلکه چشمه دیگری هم با نام چارسامون وجود دارد که بنا به گفته اهالی طرق رود پیشتر به یکدیگر وصل بوده اند اما حالا به علت کم آبی از وسعتشان کاسته شده و ارتباطشان قطع شده است.

نوری در ادامه با اشاره به بی نظیر بودن مهندسی و معماری قلعه در نوع خود و بعلاوه شرایط نیمه مخروبه آن گفت: قلعه در زمان حاضر مالکیت خصوصی دارد و مالکان اصلی هم زنان طرق رود هستند. اما قلعه به علت نیمه مخروبه بودن امکان خطر دارد و برای کنترل بیشتر، کلید قلعه در اختیار شهرداری طرق رود است تا بازدید توریستان با محدودیت انجام گردد اما به واقع باید گفت اگر مردم طرق رود همت نمایند، می توان این قلعه را احیا کرد.

این کارشناس میراث فرهنگی در مورد اهمیت این قلعه 2 هزار ساله ادامه داد: این اثر، قلعه ارزشمندی با کالبد تقریبا سالم است که می تواند به عنوان مرکز مطالعاعات قلعه های استان اصفهان معرفی گردد. البته اداره میراث فرهنگی استان اصفهان و شهرستان نطنز به علت ساختار معماری این قلعه و کِنده های پایین دست اتاقک ها، پیگیر راه اندازی پایگاه پژوهشی در آن هستند.

در این پیوند اما رییس اداره میراث فرهنگی، توریستی و صنایع دستی نطنز گفت که در شرایط فعلی قلعه، قابلیت بازدید وجود ندارد چراکه بنا بازسازی نشده است و از همین رو هم تابلویی از سوی میراث فرهنگی در مورد معرفی این اثر در جوار بنا نصب نشده است. همه اینها اما در حالی است که بنا به گفته وی، شهرداری طرق رود درب این قلعه را با بعضی تدابیر برای ورود توریستان باز نموده بود.

حسین یزدانمهر گفت: شهرداری تابلو قلعه تاریخی را در جاده اصلی قرار داده است اما در کل این مکان به علت اینکه بازسازی نشده است، قابلیت بازدید ندارد و هر آن امکان دارد بخش هایی از آن ریزش کند. بعلاوه قسمت هایی از قلعه پر از آوار است و قسمت هایی از آن پرتگاه دارد و ممکن است توریست از آن سقوط کند.

به گفته رییس اداره میراث فرهنگی نطنز، شهرداری طرق رود با توجه به مصوبات ستاد سفر در ایام تعطیلات نوروز، درِِ این قلعه را از ساعت 9 صبح تا 5 عصر برای بازدید توریستان گگردده است.

قلعه برای سرمایه گذار مجذوب کننده است، گره کار اما تعدد مالکیت است

یزدانمهر با بیان اینکه قلعه پیشتر در 3 یا چهار دوره بازسازی شده است، یادآوری کرد: بخش هایی از قلعه در سالهای 86 تا 87 و بعلاوه در سالهای 94 تا 95 به وسیله میراث فرهنگی بازسازی شده است اما به علت مساحت زیاد قلعه، اعتبار بسیار هنگفتی برای بازسازی احتیاج است که با اعتبارات دولتی نمی توان در طول 3 یا چهار سال آن را بازسازی کرد؛ بنابراین تنها راهکار واگذاری قلعه به بخش خصوصی است. مشکل اما این است که بخش خصوصی مالکیت می خواهد و مالکیت قلعه طرق رود هم متعلق به 313 نفر که به وراث آنها (دو تا 3 هزار نفر) رسیده است و این، کار را پیچیده می نماید.

به گفته رییس میراث فرهنگی شهرستان نطنز این قلعه برای سرمایه گذار داخلی و خارجی مجذوب کننده است اما گره کار، بحث مالکیت است: قرار بود شورا و شهرداری طرق رود مالکیت را تجمیع نمایند؛ یعنی اینکه مردم قلعه را به شورا واگذار نمایند و شورا هم با بخش خصوصی وارد مذاکره گردد. این اتفاق تا این لحظه نیفتاده و اگر شورا و شهرداری مالکیت را معین می کردند تا به امروز بازسازی صورت گرفته بود.

با همه این تفاسیر اما یزدانمهر یک خبر خوب می دهد و آن اینکه سال جاری یک میلیارد و دویست میلیون تومان از ستاد سفر رییس جمهوری به قلعه طرق رود اختصاص داده شده است تا بخش هایی از آن همین سال جاری بازسازی گردد. اما در ادامه پیگیری ها، تلاش خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با شهردار طرق رود تا لحظه انتشار این گزارش بی نتیجه بود.

طرق رود شهری از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان و در جوار منطقه حفاظت شده کرکس است. کوه کرکس از رشته کوه های مرکزی ایران است که قنات و دریاچه طرق رود به علت همجواری با آن از آب چشمه های آن سیراب می گردد. همجوار با چشمه یا بند آبگیر طرق رود، قلعه ای به همین نام و با قدمت بیش از دو هزار سال قرار گرفته است که به لحاظ معماری تا حدودی به قلعه ایزدخواست استان فارس شبیه و به لحاظ قدمت هم دوران با ارگ بم است.