شعر طنز مازندرانی جدی گرفته نشد - مجله سرگرمی

با این که طی 2 دهه اخیر جریان هایی در شعر تبری شروع شده و سروده های متفاوتی از شعرهای کلاسیک مازندرانی، اینجا و آنجا به چشم می خورد، هنوز شعر طنز و فکاهی در ادبیات مازندرانی صندلی خود را پیدا ننموده؛ این در حالی است که طنز در روابط اجتماعی و در محاوره مازندرانی ها صندلی خاصی دارد. داوود کیاقاسمی شاعر مازندرانی که در زمینه موسیقی و خواندن آواز مازندرانی هم فعال است، طی سال های اخیر سعی نموده با بازسازی برخی اشعار فولک و بیرون کشیدن برخی آیین ها و رسوم از پستوی خاطره ها و پیوند زدن آنها به طنز، زبانی متفاوت و جدید در شعر و موسیقی مازندران ارائه کند.

او دکترای حقوق دارد و عضو هیات علمی دانشگاه شمال آمل است، اما بیشتر از آن که به عنوان چهره ای دانشگاهی شناخته گردد، شخصیتی فرهنگی و هنری است که در کارنامه اش از فیلمسازی و نویسندگی رمان و انتشار مجموعه شعر فارسی گرفته تا خوانندگی و سرودن شعر برای آلبوم های موسیقی مازندرانی و سرایش منظومه های مازندرانی دیده می گردد. کیاقاسمی به چند پرسش خبرنگاران درباره شعر فکاهی تبری پاسخ داد که در ادامه می خوانید.

• کسی در مازندران ترانه فکاهی نمی گوید. چطور شد که به این سبک رسیدید؟

من با بزرگان موسیقی مازندران از ابتدای جوانی مصاحبت و مجالست داشتم. با استاد محسن پور و برخی دیگر از بزرگان موسیقی مازندران مدت ها در ارتباط بودم. در دهه 60 و اوایل دهه 70 که آلبوم های اِفتاب تِه و اِسّاره سو، بِهار مونا، شوار و بهارانه منتشر شدند، خیلی خوب بودند، اما موسیقی سنتی مازندران کم کم به تکرار افتاد. شاعران ما نیز به همین سمت پیش رفتند. تمام مضامین و حرف ها تکراری شدند. به همین دلیل مخاطب رفته رفته به چند ترانه قدیمی پاپ مازندرانی رجوع کرد و بعد هم سراغ موسیقی های جدید پاپ مازندرانی رفت. بنابراین سعی کردم در کنار خلق آثار سنتی که دوستان می خواستند، آثار جدیدتری هم ارائه کنم. گرایش من به سمت ترانه های طنز هم از این احتیاج درونی به تجربه فضاهای متفاوت حاصل شد.

• برای فکاهی سرودن به زبان مازندرانی الگویی هم داشتید؟

ریشه طنز در موسیقی ایرانی بسیار طولانی است؛ از موسیقی مطربی و تخت حوضی و ضربی گرفته تا موسیقی کافه ای و فیلم فارسی جهتی را طی کرد، اما در مازندرانی موسیقی طنز نداشتیم، جز موسیقی کوچه بازاری که گاهی خوانده و شنیده می شد. موزیک های فولک متعددی داشتیم که روی آنها تحقیق زیادی کردم، مثلا در عروسی های مازندران زنان برای عروس شعری را با گوشواره ایشالاره می خواندند که بار طنز داشت و در آن با بیان ابیات عامیانه با عروس شوخی می کردند. همان قطعه را بازسازی و بازسرایی کردم که با تنظیم و اجرای دوستانم آقایان حنیف شهمیرزادی و علی اصغر رستمی در یک کنسرت اجرا شد و مورد استقبال هم نهاده شد. این قطعه از دل فرهنگ فولک در حال مرگ بیرون کشیده شد و الان از سوی برخی گروه ها با همخوانی بانوان اجرا می گردد.

• در موسیقی فولک مازندران نمونه های دیگری هم داریم؟

بله؛ در فولک می توانیم رگه هایی از شعر و موسیقی طنز را پیدا کنیم، اما چندان نمونه های خوب و ارزشمندی نیستند. سرایندگان بیشتر این آثار قصدشان طنزسرایی نبود یا تواناییشان در این حد بود یا قصدشان این بود که مخاطب ترغیب به خریدن و شنیدن آثارشان گردد یا اصلا قصد داشتند حرف جدی بزنند و امروز حرفشان حالت طنز پیدا نموده، مثلا ما امروز با قطعه باریکلا شعبون کدخِدا می خندیم؛ در حالی که این قطعه طنز نیست. آنها زندگی روزمره آن موقع را با واژه های دم دستی بیان می کردند، اما برای نسل امروز خنده دار به نظر می رسند.

فکر می کنم اگر قرار باشد با اندکی تخفیف و آسان گیری، از ترانه طنز در موسیقی مازندرانی نام ببریم، باید به 2 اثر معروف از زنده یاد حسین حسین زاده اشاره کنیم؛ یکی، ترانه سید خانم جان است که می توان گفت نوعی Dislove مازندرانی است و شاید از اولین های آن هم باشد. به نظر من به هر نیتی که سروده شده، تا اندازه زیادی طنز است. من این ترانه را بر اساس همین وزن بازسازی کردم که باز هم در کنسرتی با تنظیم و اجرای حنیف شهمیرزادی و علی اصغر رستمی اجرا شد. دیگری، ترانه اُمِّ لَیلا است که در آن هر بار با شوخ طبعی می خواند: اُمِّ لَیلا بَوِّه مِه فِدا (ام لیلا فدای من بگردد)، نمی گوید: اَمِّ لیلا بَوِم تِه فِدا (ام لیلا فدای تو بشوم)! این هم تا حد زیادی طنز است و معلوم است که خواننده با شیطنت، قصد خنداندن مخاطبان را دارد. این ها همگی ناگهانی و مقطعی بودند و به جریانی مستمر و فکرشده تبدیل نشدند.

• شاید هم چون شاعران آن موقع شعر طنز مازندرانی نمی سرودند، ادامه پیدا نمی کرد.

درست است. من همواره جای خالی طنز را در شعر و موسیقی مازندرانی حس می کردم. حدود 15 سال پیش همین موسیقی های طنز مانند سید خانم جان را در ماشینم گوش می دادم. آن موقع برخی اطرافیان می گفتند گوش دادن به این موسیقی ها در شأن شما نیست. در حالی که من دنبال رگه های طنز در موسیقی مازندران بودم. دیگران این قطعه ها را سطحی و کوچه بازاری می دانستند و من حسی را می شنیدم که در آثار جدی موسیقی مازندران مفقود بود. همین منع کردن ها مرا بیشتر تشویق می کرد که برای اثبات مدعایم به سمت بازسازی اشعار طنز مازندرانی بروم و کم کم به سرودن اشعار طنز با ملودی های مستقل روی بیاورم.

• بازخورد مخاطبان چطور بود؟

استقبال خوبی شد. برای مثال ترانه مازندرانی طنز قوقولی قو در فضای مجازی مورد توجه نهاده شد و در برخی محافل نیز خوانده می گردد. این ترانه نقد سرمایه داری پلشت است. در این ترانه که با زبان میانه فارسی و مازندرانی سرودم، برخی سوءرفتارهای مالی و شخص محورانه جامعه مورد انتقاد نهاده شده است: مردِمِ نون رِ خوردِم / مالِ وِشون رِ بردِم / شِه آبرو رِ دادم / نون رِ به دست آوردِم / راستی راستی غَوغا کردِم / قوقولی قو قوقولی قو... این نقد سرمایه داری انحصارطلب و تک خور جامعه است که به نقد رفتارهای خودمحورانه اقشار مختلف جامعه نیز ارتباط پیدا می نماید یا ترانه مازندرانی مِرغونِ زِبون (زبان مرغان) که نقد مدیریت کلان است و با زبانی طنز مفاهیمی جدی را بیان می نماید. در این ترانه از یک متل در فولک مازندران و از یکی از قطعات مثنوی مولوی الهام گرفتم؛ ای سلیمان در میان زاغ و باز/ حلم حق شو، با همه مرغان بساز البته تا حدی هم ریشه در ذهن حقوق عمومی من دارد.

• نکته اینجاست که این ظرفیت طنز و طنازی را در زبان مازندرانی داشتیم، اما به طور جدی وارد ادبیات ما نشد. شعرهای ما عموما به طبیعت و عشق و کارآواها ربط داشت. دلیلش چیست؟

درست است. موسیقی ما به نسبت غنی بوده، اما بیش از اندازه جدی است و مثلا در قیاس با موسیقی هم تباران گیلانی مان، درونمایه های حزن و اندوه بیشتری دارد؛ درواقع وجه طرب انگیز و شاد موسیقی گیلان بیشتر است به همین دلیل بیشتر مورد توجه جامعه ایرانی نهاده شده است. موسیقی مازندران با وجود گستردگی بیشتر، بخش عمده اش غم و مویه است. انواع گوشه های آوازی ما از صنم و امیری و طالبا گرفته تا نجما و کتولی و هرایی و نیز لالایی ها (موسیقی گَهره سری) و کیجاجان ها، ظرفیت بسیار بالایی دارند. فقط باید از این ظرفیت ها با فرم و محتوای جدید نیز بهره برد و موسیقی و شعر مازندران را از پوسته ای که در آن مانده است، بیرون کشید و دایره آن را گسترده تر از پیش کرد. گامی که در شعر طی یکی، دو دهه اخیر با قالب هایی مانند اساشعر برداشته شد و من نیز به سهم خود کوشش می کنم در فضایی جدید و به روز، آن را کاربردی تر و جذاب تر کنم.

• این فرایند ادامه خواهد داشت؟

100 درصد. این یک روند مستمر است. قصد نداشتم که با یکی، 2 اثر ذائقه طنز و نگاه اجتماعی ام را در شعر مازندرانی محک بزنم و ثبت کنم. یک آلبوم طنز دارم که منتشر نشده است. اتفاقا بازخورد جامعه نشان می دهد که این جهت باید ادامه پیدا کند.

بارازعلی: بارازعلی | مجله گردشگری و مسافرتی جاذبه های ایران

باتسک: باتسک | مجله گردشگری، موفقیت، پزشکی، سلامت، مد و لباس

صبح مهریز: صبح مهریز | مجله فروش و راهکارهای بازاریابی مدرن و دیجیتالی