تصویر رابرت اروین از شرق شناسی نقطه مقابل ادوارد سعید است - مجله سرگرمی

در کتاب دانش خطرناک: شرق شناسی و مصائب آن پس از یادداشت مترجم، نویسنده به برخورد تمدن های کهن، بدعت کهن یا کفر جدید، شرق شناسی رنسانس، قداست مطالعات شرقی، روشنگری از لونی دیگر، مطالعات شرقی در عصر بخار و سالوس، دودستگی در میان شرق شناسان، دولت مستعجل شرق شناسی، کاوشی در ماهیت یکی از مجادلات قرن بیستم و دشمنان شرق شناسی پرداخته است. سپس یادداشت ها و نمایه کتاب آمده است.

رابرت اروین

برخی نویسندگان گمان نموده اند ریشه های شرق شناسی را باید در یونان باستان جست وجو کرد. عده ای دیگر بر آن بوده اند که نقطه آغاز شرق شناسی بسیار متاخرتر است و به احکام شورای ویشن در فرانسه مربوط می گردد. برخی هم معتقدند تا پیش از حمله بناپارت به مصر در سال 1798 اصولا چیزی که لایق نام شرق شناسی باشد وجود نداشت. براساس این دیدگاه اخیر، شرق شناسی تقریبا همزمان با عصر بزرگ امپریالیسم اروپا ظهور می نماید. نویسنده بر این باور است که تا پیش از گیوم پوستل هیچ کس نبود که بتوان او را شرق شناس جدی قلمداد کرد و شرق شناسی یا در قرن شانزدهم با او آغاز می گردد یا آغاز آن را نمی توان دیرتر از اوایل قرن هفدهم دانست، یعنی وقتی یاکوب گولیوس و ادوارد پوکاک و نیز دیگر چهره های نه چندان فرهیخته و سختکوش پژوهش های زمینه ساز خود را متتشر کردند.

تا اواخر قرن نوزدهم، شرق شناسی کم تر در قالب ساختارهای نهادین به چشم می آمد و تازه در نیمه دوم قرن بیستم بود که روزهای طلایی شرق شناسی نمادین فرا رسید. موسسات پژوهشی، مخازن کتاب های مرجع، کنفرانس های تخصصی و انجمن های حرفه ای شرق شناسی در همین دوره پدید آمدند. بنابراین دانش خطرناک بیش تر توضیح ماجرای محققان منفرد است که اغلب مردانی تنها و عجیب و غریب بوده اند. متفکران بزرگی چون پوستل، اِرپنیوس و سیلوستر دو ساسی سراسر اروپا را می گشتند تا مخاطبان فاضلی چون خود بیابند که شاید بتوانند در گشایش مسائل غامض پیش رویشان به آن ها یاری نمایند. از آن جا که در شرق شناسی هیچ گفتمان غالب و الزام آوری وجود نداشت، عوامل و سبک های فکری بسیاری در این حوزه با هم در رقابت بودند. از این رو این کتاب تصویری اجمالی از انواع و اقسامشرق شناسان منفرد با ویژگی های مختلف به دست می دهد-متقن، وسواسی، مبلغ، آزاداندیش، دیوانه، شیاد، فضل فروش و رمانتیک-ابدا نمی توان برای شرق شناسی گاهشماری واحدی در چارچوبی واضح و مشخص به دست آورد.

تصویری که اروین از شرق شناسی به دست می دهد، تا حد زیادی نقطه مقابل دیدگاه ادوارد سعید در کتاب مشهور شرق شناسی است که پیش از آنکه به شرق شناسی بپردازد، وقف حمله به مبانی سیاسی و عقیدتی امپریالیسم بریتانیا و آمریکا شده است. موضوع ایدئولوژیک سعید سبب شده که او نقاط ضعف جدی کسانی چون لویی ماسینیون را نبیند و در عوض از بزرگانی چون لین و مارگولیوت و نیکلسون و براون و بسیاری دیگر از شرق شناسان مؤثر و پرکار ایراد بگیرد و نامنصفانه بر آنان بتازد. از طرفی سعید شرق را به عالم اسلام و عالم اسلام را هم عمدتاً به دنیای عرب فروکاسته و هیچ توجهی به این نکته ننموده است که اولا شرق از دیدگاه شرق شناسان فقط شامل دنیا اسلام نمی گردد و ثانیاً دنیا اسلام هم بسیار گسترده تر از آن است که اعراب عمده ترین نماینده آن باشند.

اروین در مقدمه این کتاب، اذعان می نماید که اگر کتاب متقدم ادوارد سعید، یعنی شرق شناسی، که نخستین بار در سال 1978 منتشر شد، در کار نمی بود، این کتاب هم نوشته نمی شد. این کتاب در واقع پاسخی عالمانه و منصفانه به تندروی ها و اشتباهات و مغالطه های سعید در شرق شناسی است. اروین از همان آغاز کار دست خود را صادقانه رو می نماید و به صراحت می گوید که شرق شناسی سعید را حاصل شیادی شریرانه ای می داند که تشخیص خطاهای صادقانۀ آن از سیاه نمایی های عامدانه اش سخت است. او به این نکته هم واقف است که با حمله به مهم ترین کتاب سعید احتمالاً موجب رنجش برخی از دوستانش می گردد و دشمنان قدیمی خود را نیز مسلماً عصبانی می نماید. با این وجود تأکید می نماید که غرض اصلی او از این کار، نه مخالفت با خود ادوارد سعید، بلکه انتقاد از کتاب اوست.

ادوارد سعید

نویسنده در این کتاب، شرق شناسی را دانش خطرناک نامیده است؛ لابد به این دلیل که بسیاری از مستشرقان با سفر به شرق به استقبال خطر می رفتند و برخی از آنها نیز جان بر سر این کار می نهادند. از باب نمونه هیئت نگون بختی که پادشاه دانمارک ـ فردریک پنجم ـ در سال 1761 فرستاد شامل شش تن می شد که فقط یکی از آنها به نام کارستن نیبور از این مأموریت جان به در برد و با رونوشت های مهمی از خطوط هیروکلیف و میخی و نیز با نقشه هایی عالی از دلتای نیل و بخش هایی از عربستان و دریای سرخ به دانمارک بازگشت. اروین در دانش خطرناک همه جریان ها و مکاتب شرق شناسی را با نگاهی انتقادی آنالیز نموده و بخش ها و صفحات مجزایی را نیز به چهره های شاخصی نظیر براون و ماسینیون و نیکلسون اختصاص داده است. دانش خطرناک را از این حیث می توان تاریخ تحلیلی جامعی از شرق شناسی تا آستانه قرن بیست و یکم به شمار آورد.

نکته دیگری که نباید در باب این کتاب مهم ناگفته گذارد این است که اروین توجه ویژه ای هم به ایران و مطالعات ایران شناسی داشته است، هرچند تخصص او عمدتا در حوزه ادبیات عرب است و به نظر می رسد با زبان فارسی آشنایی زیادی داشته باشد زیرا هیچ ارجاع مستقیمی به منابع فارسی در کار او دیده نمی گردد. آنالیز نسبتا دقیق او از غرب زدگی آل احمد نیز نه با مراجعه به اصل فارسی آن، بلکه تماما با استفاده از ترجمه های انگلیسی اثر اجرا شده است. اروین آل احمد را نابغه ای میان دو دنیا خوانده و بخشی از آخرین فصل کتابش را به او اختصاص داده است، چنان که نخستین فصل را هم با بحث از ایرانیان و نمایشنامه پارسیان آیسخولوس آغاز می نماید.

اروین در صفحات مختلف این کتاب، مکرر به سراغ شرق شناسی سعید می رود و به ایرادهای آن اشاره می نماید؛ ولی چون این همه را کافی نمی داند، تمام فصل نهم کتاب را به نقد و آنالیز شرق شناسی و دیگر آثار سعید اختصاص می دهد و در آن از مسائل و خطاهای فاحش کتاب سعید به تفصیل سخن می گوید.

محمد دهقانی، عضو سابق هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران است. وی علاوه بر چاپ مقالات در نشریات معتبر ادبی و هدایت و مشاوره خاتمه نامه های تحصیلی در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی، صاحب تالیفات قابل توجهی است که از آن جمله می توان به وسوسه عاشقی، پیشگامان نقد ادبی در ایران و ترجمه هایی همچون سیر آفاق، گدا نجیب محفوظ، روشنفکران ایران در قرن بیستم، اسطوره، چین و ژاپن و به سوی آزادی از کازانتزاکیس اشاره نمود. دهقانی به دلیل ترجمه آثار نیکوس کازانتزاکیس دیپلم افتخار انجمن ادبی پارناسوس یونان را هم دریافت نموده است. وی همچنین به عنوان استاد مدعو در دانشگاه پکن مشغول تدریس بوده است.

کتاب دانش خطرناک: شرق شناسی و مصائب آن نوشته رابرت اروین با ترجمه محمد دهقانی در 468 صفحه، شمارگان 1500 نسخه و بهای 82 هزار تومان از سوی نشر ماهی منتشر شد.

mastanehtoline.ir: مجله مستانه، وبگاه گفتگو و انجمن بحث و تبادل نظر

kulu.ir: کولو: مجله جاذبه های گردشگری ایران

cicagraphic.ir: مجله گرافیک | همه چیز درباره طراحی بصری و گرافیکی