آنالیز اثرات تغییر اقلیم ایران در سالی که گذشت - مجله سرگرمی

علاوه بر بلایای ناشی از بروز جنگ ها و منازعات، 41 بلای طبیعی در دنیا شناخته شده است. بر اساس شواهد و اطلاعات تاریخی، حوادث طبیعی در سده های اخیر نشان می دهد ایران یکی از 10 کشور بلاخیز دنیا است، به گونه ای که از 41 نوع بلای طبیعی شناخته شده در دنیا، 31 نوع آن در ایران اتفاق افتاده است، ضمن آنکه 90 درصد جمعیت کشور در معرض خطرات ناشی از حوادث طبیعی قرار دارند.

با این حجم حوادث، ایران از نظر آمار وقوع حوادث طبیعی در مقام ششم دنیا قرار می گیرد.

تهدیدات کشور

جز زمین لرزه، سیل، زمین لغزش و آتشفشان که خطر آن برای ما شناخته شده بود، امروزه با مخاطرات جدی دیگری روبرو هستیم و آن فرونشست زمین است. فرونشست عبارت است از فرو ریزش و یا نشست سطح زمین که به علت های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می گردد. این تعریف پدیده هایی همچون زمین لغزش ها را به دلیل اینکه حرکت آنها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک های دستی که دارای مکانیسم متفاوتی است، شامل نمی گردد.

این پدیده به دلیل خشکسالی های مداوم و کاهش بارندگی ها رخ می دهد. آمارها نشان می دهد متوسط بارندگی در دنیا 850 میلیمتر است، ولی این میزان در ایران در حدود 235 میلیمتر است.

این وضعیت خشکسالی تنها متوجه ایران نیست، بلکه کل دنیا به دلیل تغییرات اقلیمی با آن روبرو هستند، به گونه ای که سازمان ملل متحد هشدار داده است که اگر دنیا به میزان فعلی به مصرف آب ادامه دهد، تا سال 2025 بیش از 2 میلیارد و 700 میلیون نفر با کمبود آب روبرو خواهند شد. همچنین هشدار می دهد که 2 میلیارد و 500 میلیون نفر دیگر نیز در نقاطی زندگی خواهند کرد که یافتن آب شیرین برای رفع کردن نیازهای روزمره با دشواری همراه خواهد بود.

این نشان می دهد در آینده ای نزدیک 31 کشور دنیا با کمبود آب روبرو خواهند شد و از ایران نیز به عنوان یکی از بحرانی ترین کشورهای درگیر کمبود آب در آینده یاد شده است.

مقایسه وضعیت خشکسالی در ایران و دنیا در سال های 2000 تا 2009 و پیش بینی سال های 2030 تا 2039

ارزیابی میانگین بارش در سال 1342 تا 1382 نشان می دهد میانگین بارش در ایران در طی این مدت حدود نیم میلی متر در سال کاهش یافته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی کشور و بر اساس سنجش میزان بارش سالانه بین سال های 1330 تا 1390، فقط در سه استان گیلان، چهار محال و بختیاری و مازندران بارندگی سالیانه بالاتر از 750 میلی متر در سال بوده است. در عوض در 8 استان یزد، سمنان، قم، اصفهان، خراسان جنوبی، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان بارش سالیانه کمتر از 200 میلیمتر در سال بوده و استان یزد با 60 میلی متر در سال کمترین بارش سالیانه را تجربه نموده است.

نگاهی به آمار متوسط بارش در ایران نشان می دهد اگرچه بارندگی متوسط سالیانه در این مدت 60 ساله تغییر قابل ملاحظه ای در ایران ننموده، ولی میانگین بارش به هر حال کم شده است. در عوض ارزیابی میانگین متوسط دمای روزانه در سال های بین 1330 تا 1390 نشان می دهد که حدود 2.5 تا 3 درجه افزایش دما در این مدت برای بیشتر ایستگاه های هواشناسی ایران مشاهده می گردد.

از جمله نمادهایی که نشان دهنده دخالت انسان در تغییرات اقلیمی است را می توان به مواردی چون استفاده نامتعادل از منابع آب، آمایش غلط سرزمین ایران در سال های بعد از جنگ تحمیلی و مساله خشکسالی که تمرکز نامتناسب در مراکز استان ها و در کلانشهرها را موجب شده است، اشاره نمود. این موضوع را می توان به ویژه در تهران و کرج مشاهده کرد.

حفر چاه های مجاز (به تعدادی که بر هم زننده تعادل اکولوژیک مناطق مختلف کشور بوده است) و حفر عمیق غیر مجاز که معمولاً تعدادشان فراتر از (گاه چند برابر) تعداد چاه های مجاز است، الگوی نامتناسب کشت در بسیاری از نواحی که با کمبود آب روبرو هستند، انتقال های آب از حوزه هایی که منابع آب در آنها موجود بوده به اجبار به کلانشهرها (در تعریفی که در ایران به کار می رود: شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر) مانند تهران، تبریز و کرمان و احداث جاده های مطالعه نشده در مناطق ویژه از نظر زیست محیط مانند جنگل ابر و دریاچه ارومیه، نمونه هایی از این توسعه ناپایدار و در جهت تغییرات اقلیمی در ایران هستند. انتقال آب بین حوزه ای علی الاصول کاری اشتباه از نظر تعادل و پایداری اقلیمی است و نمونه آخر آن انتقال آب از حوزه دریای مازندران به استان سمنان است که متأسفانه در دستور کار قرار گرفته است.

بر اساس برآوردهای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی میزان فرونشست زمین در دشت تهران 17 سانتی متر و این میزان در دشت مشهد 25 سانتی متر، دشت زرند کرمان 25 سانتی متر و دشت کرمان 20 سانتی متر گزارش شده است.

وضعیت فرونشست در 10 دشت کشور به این توضیح است:

به دلیل ادامه دار بودن خشکسالی ها، حفر چاه های غیر مجاز و افزایش جمعیت، کشور با مخاطره فرونشست هایی روبرو است که به اعتقاد محققان در کلانشهری مانند تهران با ادامه این پدیده، زیر ساخت های شهری در معرض مخاطره قرار دارند. بر اساس آمارهای اعلام شده، حدود 120 کیلومتر خط راه آهن و 25 کیلومتر از خطوط مترو، حدود 200 کیلومتر اتوبان های بین شهری، حدود 2300 کیلومتر راه ها و معابر شهری و بین شهری اصلی و فرعی در معرض مخاطرات ناشی از فرونشست قرار دارند و باید مواردی چون 21 پل و بیش از 250 هزار ساختمان و حدود 3 میلیون نفر جمعیت در استان تهران را به آن افزود.

مساله فرونشست زمین در ایران، مخاطره ای طبیعی و جدی است؛ به گونه ای است که تعداد دشت های ممنوعه کشور در سال 1347 حدود 15 دشت بوده و در سال 1393 به 319 دشت افزایش یافته و بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی فرونشست در بسیاری از دشت های ایران خسارت های جبران ناپذیری را به زیرساخت ها وارد نموده است.

تغییرات کیفی آب، ایجاد فروچاله و شکاف های بزرگ در دشت ها و ایجاد تهدید برای شهرها و روستا از جمله اثرهای فرونشست زمین است. فرونشست زمین در دشت شهریار و جنوب شهر قدس به حداکثر 35 سانتی متر در سال و در منطقه ورامین و جنوب تهران به حدود حداکثر 25 سانتی متر در سال می رسد. این مساله در استان تهران به ویژه در حدود 37 سال گذشته موجب مسائل جدی زیرساختی شده است.

حدود 25 کیلومتر از طول کمربندی آزادگان، حدود 28 کیلومتر از طول اتوبان قم، حدود 21 کیلومتر از جاده ساوه و بزرگراه بهشت زهرا که همگی این نقاط به عنوان اصلی ترین محورهای جابه جایی کالا و مسافر در استان تهران شناخته می شوند، با پتانسیل فرونشست روبرو هستند.

علاوه بر آن راه آهن تهران-جنوب و تهران- تبریز، شاخه های جنوبی مترو به سمت اسلامشهر و همچنین بخش هایی از جنوب غربی تهران، در این محدوده مخاطره آمیز قرار می گیرد. در کل، حدود 120 کیلومتر خط راه آهن و 25 کیلومتر از خطوط مترو، حدود 200 کیلومتر اتوبان های بین شهری، حدود 2300 کیلومتر راه ها و معابر شهری و بین شهری اصلی و فرعی، 2 انبار مواد نفتی و سوختی و 44 صندلی پمپ بنزین و 15 صندلی پمپ گاز، 7 ایستگاه گاز، 30 کیلومتر طول لوله نفت و نیز بیش از 70 کیلومتر خطوط فشار قوی و بیش از 200 کیلومتر خطوط اصلی گاز در محدوده فرونشست تهران قرار دارند.

در این مناطق، آسفالت خیابان ها ناهموار شده، جداول خیابان ها جابه جا شده و ترک در دیوارها و حتی ساختمان های کج شده دیده می گردد که بعضی از آنها باید تخریب شوند. همچنین شکاف های بزرگ با چندین کیلومتر طول و تا 4 متر عرض و عمق، این ناحیه را به سمت جنوب شرقی تهران شکافته و بعضی از آنها تهدیدی برای واژگونی خطوط انتقال نیرو و خطوط راه آهن هستند.

در حال حاضر سفره های زیرزمینی دشت تهران حدود 30 میلیون مترمکعب، سفره های زیرزمینی شهریار حدود 85 میلیون مترمکعب و سفره های زیرزمینی ورامین حدود 35 میلیون مترمکعب در سال بیلان منفی دارند. این محدوده فرونشست به ویژه در دشت شهریار در کنار گسل های فعال شمال تهران، پردیسان و گسل ماهدشت - جنوب کرج، قرار گرفته است.

3 هزار و 200 حلقه چاه در دشت ورامین وجود دارد. از این تعداد، 1760 حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز هستند که سالانه 30 میلیون مترمکعب آب از همین چاه ها برداشت می گردد. سالانه با یک متر و 30 سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی و 16 سانتی متر فرونشست زمین در سطح دشت های ورامین روبرو هستیم و در بعضی مناطق این دشت، فرونشست ها ناهمگون است؛ ضمن آنکه گسل پیشوا، قرچک و کهریزک در بخش هایی از این ناحیه فرونشست واقع است. این الزاماً به معنی رخداد بلافاصله زلزله نیست، ولی نشان می دهد که زمینه رخداد زمین لرزه در گسل های فعالی که بدون رخداد فرونشست زمین نیز توانایی رخداد زمین لرزه را دارند، ایجاد شده است.

پدیده فرونشست از دشت های اطراف شهرها شروع می گردد و دشت شهریار، جنوب غربی تهران در حوالی اسلام شهر، پالایشگاه نفت تهران، مناطق 16 و 17، منطقه ری و شاه عبدالعظیم و همچنین فرودگاه مهرآباد با مخاطره فرونشست روبرو هستند.

دشت اصفهان

مطالعات اخیر کارگروه ملی زلزله و لغزش لایه های زمین در دشت های اصفهان نشان می دهد در محدوده میانی دشت مهیار و در شمال شرقی اصفهان و در فاصله تقریبی 22 کیلومتری از مرکز شهر و در امتداد بلوار زینبیه که به اراضی اطراف مسکن مهر طلاب حبیب آباد اصفهان منتهی می گردد، به دلیل مصرف بی رحمانه آب های زیر زمینی و افت شدید سطح آب های زیرزمینی فرونشست های مستمر در حال تکوین است.

علاوه بر آن پل های تاریخی قرار گرفته روی بستر رودخانه زاینده رود نزدیک به کوهپایه بنا شده و قرار دریافت قسمتی از آن بر روی لایه های رسی خاک موجب احتمال فرونشست زمین در محدوده پل ها در آینده خواهد شد. همچنین سطح آب های زیر زمینی در اطراف رودخانه زاینده رود به شدت پایین رفته و انتظار این را داریم که پدیده فرونشست در این مناطق به وجود آید.

وقوع 5 مورد فرونشست زمین در استان اصفهان در اراضی جنوب فرودگاه شهید بهشتی، گلشهر، اردستان، روستای پرمه حیدرآباد در بخش چنارود چادگان و شهر دامنه شهرستان فریدن از موارد گزارش شده و مهم فرونشست زمین در این استان است.

سیلاب هایی که شهرها را شست و برد

طبق آمارهای رسمی، بیش از 50 درصد تلفات ناشی از بلایای طبیعی در ایران اختصاص به پدیده سیل دارد. سیلاب علاوه بر آسیب های جانی جبران ناپذیر، خسارت های مالی فراوانی به بار آورده و به شدت بر روی فعالیت های اجتماعی و مالی مناطق تحت پوشش تأثیر می گذارد. در این راستا، بیشترین خسارت به بخش کشاورزی، مسکن و زیرساخت ها وارد می گردد. بنابراین مدیریت این نوع از حوادث طبیعی به منظور کاهش اثرات جانی و مالی آن امری لازم است.

در سال گذشته شاهد وقوع چندین سیل بودیم که از جمله آن شکسته شدن سیل بند روستای مچریه از توابع بخش بستان در شهرستان دشت آزادگان در غرب خوزستان بوده است. افزایش دبی سد کرخه و سد دز باعث جاری شدن سیلاب در بعضی مناطق خوزستان به ویژه مناطق حاشیه ای این 2 رودخانه شده است.

علاوه بر آن، بارندگی جنوب استان کرمان باعث وقوع سیل و آبگرفتگی در شهرستان های ارزوئیه، کهنوج، رودبار جنوب و ریگان شد. بر اثر جاری شدن سیلاب خساراتی به شهر و روستاهای چیل آباد، سالاری، عشایر قاسمی، عشایر منظری، تهمینه، شهرک بندکو و کهنوج وارد شد.

بارندگی و جاری شدن سیل در شهرستان میرجاوه استان سیستان و بلوچستان از دیگر حوادث در سال گذشته بوده است.

بارش شدید باران در لرستان سبب وقوع سیلی بی سابقه در استان شد و خسارات زیادی به 3 شهر پلدختر، نورآباد و خرم آباد وارد و منجر به طغیان رودخانه های کشکان و خرم رود شد.

بر اساس بارندگی ها از روز 20 تا 25 بهمن سال گذشته استان های اصفهان، ایلام، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی، خوزستان، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، کرمان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، لرستان، مازندران، مرکزی، هرمزگان و یزد متأثر از سیل، برف و کولاک شدند.

5656

rugozar.ir: مجله روگذر: مجله اخبار گردشگری

fastnote.ir: یادداشت سریع: گلچین اخبار و مقالات روز