ابن خوّام؛ ریاضیدان نیکوکار - مجله سرگرمی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگارانـ بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

عبدالله بن محمدبغدادی، ریاضی دان و پزشک قرن هفتم هجری است.

وی در 643ق به جهان آمد. شهرت او بیشتر در زمینه ریاضیات است اما او را طبیب، فیلسوف و ادیب نیز خوانده اند. وی به تحصیل در علم طب و حساب پرداخت و پس از سرانجام تحصیلاتش در محضر درس خواجه نصیرالدین طوسی شرکت کرد.

ابن خوّام رئیس مدرسه طب بغداد بود و در دارالذهب نیز تدریس می کرد. وی شاگردان بسیاری را در فنون هزل و جد آموزش داد. شرف الدین هارون، پسر وزیر و پسران علاءالدین صاحب دیوان از شاگردان وی بودند و او به آنها علم حساب می آموخت. عزالدین اریلی و کمال الدین حسن فارسی نیز از دیگر شاگردان او بودند.

ابن خوّام شافعی مذهب بود. او با حکمرانان و بزرگان مراوده و ارتباط بسیار داشت، به همین سبب توانست ثروت فراوانی کسب کند. بخشی از ثروتش را برای ساختن مدرسه ای صرف کرد و مدیر و معلمی هم برای آن مشخص کرد. سپس 10 نفر یتیم را در آنجا ثبت نام کرد و سرپرستی اقتصادی آنها را نیز به عهده گرفت.

ابن خوّام از دوستان و نزدیکان خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بود و وی را برای تفسیری که نوشته بود، بسیار مدح و ستایش کرد. همین امر باعث شد که پس از به قتل رسیدن همدانی که در آن موقع وزیر بود، سراغ ابن خوّام بروند و علیه او شهادت دهند. ابن خوّام هم برای نجات جانش به قاضی القضاة قطب الدین پناه برد و مقداری زر به او داد تا نجاتش دهد. قاضی هم پذیرفت و عده ای را جمع کرد و از ابن خوّام خواست تا به مسلمانی اقرار کند و به این ترتیب از مهلکه جان سالم به در برد.

وی در 724ق درگذشت. پیکر او را در خانه اش در بغداد به خاک سپردند. بعضی تاریخ مرگ او را 14 محرم 736 آورده اند اما این تاریخ زمان استنساخ یکی از کتب است.

معروف ترین اثر ابن خوام کتابی است به نام القواعد البهائیة فی القواعد الحسابیة، که درباره حساب ذهنی است.

او نگارش این کتاب را در 675ق در اصفهان به سرانجام رساند و آن را به خواجه بهاءالدین محمد بن شمس الدین صاحب دیوان جوینی تقدیم کرد. کتاب دارای مقدمه، پنج مقاله و انتها است. مقدمه کتاب به حقیقت علم حساب، عدد و خواص آن اختصاص دارد.

مقاله اول در 24 فصل به بحث درباره اعداد کسری می پردازد؛ مقاله دوم در یازده فصل و در خصوص معاملات و قوانین داد و ستد است؛ مقاله سوم درباره انواع مساحت هاست که یک باب آن در خصوص وزن زمین است و سه شکل در آن آورده شده؛ مقاله چهارم درباره جبر و مقابله است.

به نظر می رسد ابن خوّام در نوشتن این کتاب از میزان الحکمة، تألیف منصور خازنی دانشمند مشهور و شاگرد حکیم عمر خیام استفاده نموده و بخش هایی از آن را اقتباس نموده باشد. کتاب ابن خوّام شهرت و اهمیت بسیار یافت و توضیح هایی بر آن نوشته شد که از آن جمله می توان به اساس القواعد فی اصول فوائد، تألیف کمال الدین حسن فارسی، و ایضاح المفاصد القرائد الفوائد، نوشته یحیی بن احمد کاشی اشاره نمود.

اثر دیگر ابن خوّام رسالة الفراسة است که حسین علی محفوظ آن را در 1954 در تهران به چاپ رساند. آثار دیگری را نیز با نام های الرسالة فی فهم المقالة العاشرة المتعلقة من کتاب اقلیدس و مقدمة فی الطب به او نسبت داده اند.

4104/

لیتن: لیتن | مجله گردشگری، سفر به دور دنیا در 80 روز

گردشیا: گردشیا | مجله گردشگری و مسافرتی، سفر به دور دنیا

مسافرت رو: مسافرت رو | مجله گردشگری و مسافرتی به همه جای دنیا