چرا کمپانی های غربی و تجار ارمنی وابسته جانشین تجار ایرانی شد؟
به گزارش مجله سرگرمی، به گزارش خبرنگاران، دوره صفوی نه فقط برای تاریخ ایران، بلکه از حیث تاریخ دنیای نیز اهمیت خاص دارد و توجه به آن، می تواند بر بخش هایی از موضوعات سیاسی، اجتماعی و مالی بین المللی نیز روشنی هایی بیفکند. هم از این روست که از گذشته های دور، پژوهشگران تاریخ، آنالیز همه جانبه حکومت سلسله صفوی را بر ایران، موضوع انواع تحقیقات و پژوهش های خود قرار داده اند؛ به ویژه که با کشف و انتشار آثار و اسناد و دیگر یادگارهای آن ادوار در ایران و دنیا، زوایای نویی از موضوع در برابر دیدگان دلبستگان به این گونه مباحث گگردده می گردد.
واقع آن است که با وجود انبوهی از پژوهش های شرقی و غربی در باب صفویان، هنوز جوانب ناشناخته از آن ادوار اندک نیست و به ویژه در موضوعات اجتماعی و مالی، مجال فراخی در برابر پژوهشگران تاریخ واقع شده است و از همین طریق است که می توان ریشه بسیاری از حوادث و رویدادها و تحولات بعدی را در طول این چند قرن و مناسبات ایران با قدرت های عظیم جهانی در آن عهد جست و جو کرد.
این کتاب، نمونه ای از پژوهش در موضوعات اجتماعی و مالی عصر صفوی است و مسلّم است که در ارتقاء مطالعات صفوی سخت مؤثر و سودمند واقع خواهد شد. محور اصلی این تالیف را می توان تلاشی در جهت توصیف تجارت، صنف تجار و اصناف پیشه ور عهد صفویه مطرح نمود. اصناف، به عنوان یکی از کهن ترین نهادهای مدنی در ایران دوره اسلامی، به دلایل گوناگون، از جمله عدم استقلال سیاسی و سلطه همه جانبه حاکمیت های بیگانه، از شروع خلافت بنی امیه تا برآمدن صفویه، کمتر توانستند از عهده تعهدات مالی و اجتماعی خود برآیند.
پرسش اصلی کتاب این است که: با وجود فراهم شدن شرایط نسبی برای تولد و رشد صنف تجّار و اصناف پیشه ور، به عنوان نطفه زایش و بالش طبقه متوسط، چه شد که چنین تحول تاریخ سازی تحقق پیدا نکرد؟ دو شرط اصلی برای زمینه سازی مناسب جهت وقوع آن تحول، عبارت بودند از: تامین امنیت و آرامش بی سابقه و تشکیل سرمایه کافی. در سایه سار کاردانی شاه عباس اول، این دو شرط، به شکل شگفت آوری، جامه عمل پوشیدند. با اعمال شیوه های سخت گیرانه، امنیت شهرها و جاده ها برای تردد تجار ایرانی و بیگانه، به صورتی بی سابقه تامین شد. سرمایه کافی هم به وسیله اعمال سیاست قورق ابریشم و فروش آن به بازرگانان و کمپانی های اروپایی فراهم شد. به این ترتیب، مسکوکات زرین و سیمین که می توانست از آن به عنوان سرمایه ملی استفاده گردد، برای نخستین بار، در حجم قابل توجهی وارد ایران شد.
بنابراین، بخش دیگری از پرسش اصلی این است که چه عواملی مانع تحقق این امر شدند. چرا تجار و کمپانی های غربی پیروز شدند تا با تخریب همان اقتصاد کم رمق ولی خودکفای ایران، خود و تجار ارمنی وابسته را جانشین تجار ایرانی نمایند؟ این کتاب بر آن است که با پاسخ به این پرسش ها، عوامل ضعف تجّار و اصناف پیشه ور بومی و عدم تشکیل طبقه متوسط را آنالیز کند.
درباره این اثر، یادآوری دو نکته ضروری می کند: نخست، توجه به شرایط خوب و بدی که انحصار ابریشم برای تجار و اصناف پیشه ور به وجود آورد و دوم، اینکه با وجود کمبود منابع فارسی، خوشبختانه وجود ده ها سفرنامه اروپایی به مولف این امکان را داد تا برای نخستین بار، درباره تجارت و اصناف عهد صفوی، به عنوان عظیمترین بخش تاریخ اجتماعی این دوره، کتاب مستقلی به نگارش درآورد.
کتاب بازرگانی و اصناف پیشه ور در عهد صفوی شامل دو دفتر است. دفتر اول در پنج بخش تنظیم شده است. بخش اول به مقدمه بر فلسفه ای از تاریخ ایران، موقعیت ساختار های پنجگانه تاریخ ایران در عهد صفویه و نقش ایلات قزلباش در اداره ایران عهد صفویه پرداخته است. در بخش دوم دیباچه ای بر تاریخ مالی ایران قبل از صفویان، رشد طبقه متوسط و نقش آنان در گسترش شهر و شهرنشینی در اروپا، نگاهی به تاریخ شهرنشینی از شروع تا خاتمه صفویان و درباره شهرهای عظیم ایران در عهد صفویه آمده است. بخش سوم به موانع شکل گیری طبقه متوسط در عهد صفویه، انحصار ابریشم، دخالت شاهان صفوی در تجارت داخلی و خارجی، شرایط و صندلی تجار بومی بازرگانان ارمنی، تجار و دلالان هندی و تجار یهودی و کسبه زرتشتی در تجارت داخلی پرداخته است.
دیباچه ای بر حضور کمپانی های اروپایی در اقتصاد ایران عهد صفوی، پرتغالی ها و اشغال هرمز، کمپانی هند شرقی انگلیس در ایران، کمپانی هند شرقی هلند در ایران، تجار و کارگزاران تجاری تزاران روس در ایران و مقدمه ای بر مناسبات ایران و عثمانی در عهد صفویه در بخش چهارم کتاب آمده است. بخش پنجم نیز به دیباچه ای بر امکانات و خدمات تجارت داخلی، راه های کاروان رو، کاروانسرا و آب انبارها و امنیت راه ها، پول و مسکوکات، گمرکات و عوارض و صادرات و واردات پرداخته است.
مطالب دفتر دوم نیز در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول اصناف پیشه ور از شروع تا صفویه، پیشینه اصناف پیشه ور و تاجر در سرزمین های مسلمانان و پیشینه اصناف اروپایی آمده است. بخش دوم نیز به در معنی صنف و تعداد اصناف عهد صفویه، تشکیلات اصناف پیشه ور، کارگزاران دولتی و نیمه دولتی اصناف و تشکیلات درون صنفی پیشه وران و هنرمندان پرداخته است. در بخش سوم اصناف و مالیات، نظارت بر قیمت ها، محدودیت ها و انحصارات، دادگاه های صنفی و وظایف آن، مسئولیّت های اجتماعی اصناف و فعالیت های سیاسی اصناف پیشه ور آمده است. اصناف شاهی، صنف نسّاجان، اصناف حاشیه ای و معرکه گیران و پیشه وران و هنرمندان غیرمسلمان سرفصل های بخش چهارم کتاب است.
کتاب بازرگانی و اصناف پیشه ور در عهد صفوی تألیف دکتر مهدی کیوانی در 704 صفحه و بهای 285 هزار تومان، توسط انتشارات مرکز دائره المعارف عظیم اسلامی با شمارگان 500 نسخه به چاپ رسیده است.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایرانmahsanblog.ir: مهسان بلاگ | سیستم مدیریت محتوای مهسان