چاپ اشتراکی کتاب و آمارهای غلط انداز، 7 ناشر و 1 زندگی عزیز! - مجله سرگرمی

یکی از آفت های نگاه کمی محور بروز آمار سازی و کتاب سازی است که به طرق مخلتف شاهد آن هستیم. به عبارت ساده تر، یکی از انواع کتاب سازی، انتشار یک محتوا در چند عنوان و با چند شابک است که حاصل آن، شماره شدن چندباره یک عنوان و افزایش کاذب آمار هاست. به نظر می رسد، یکی از مصادیق این آسیب، انتشار مشارکتی باشد؛ زیرا هستند کتاب هایی که در دوره های مختلف و بعضا هم زمان، با چند شابک و چند ناشر وارد بازار شده اند.

این گزارش، به آن بخش از انتشار مشارکتی اشاره دارد که ناشر با در اختیار دریافت حق مادی و معنوی اثر از مولف یا مترجم، صاحب اثر شناخته می گردد و مجاز است، امتیاز چاپ کتاب را با یک و یا چند ناشر دیگر شریک گردد. در شرایط عادی، انتشار مشارکتی با هدف سرمایه گذاری مشترک و تقسیم فشارهای اقتصادی بین دو یا چند ناشر، در یک قالب و با یک کد شابک واحد صورت می گیرد اما وقتی تعدد ناشران با تعدد کد شابک همراه گردد، نتیجه همان آمارسازی است که مواردی را به عنوان چرایی، به ذهن متبادر می نماید و شاید پرکردن کارنامه و بهره مندی از بعضی تسهیلات و یارانه ها، جزوی از آن ها باشد.

ماجرای زندگی عزیز در نشر ایران

این روزها، به هر کتاب فروشی که مراجعه کنیم، با یک تصویر تکراری روبرو می شویم: عنوان های مشترک (با مترجم و مولف مشترک) با ناشران متفاوت. این مساله به خودی خود می توان موجب سردرگمی مخاطبان گردد؛ خصوصا آن هایی که کتاب خوان حرفه ای نیستند و اطلاعی از سابقه ناشران، مولفان و مترجمان ندارند. در میان این عناوین، کتاب زندگی عزیز نوشته آلیس مونرو با ترجمه منیره ژیان طبسی، نمونه خوبی است که به خوبی شرایط انتشار مشارکتی کتاب در ایران را به نمایش می گذارد.

این کتاب به دلیل نوبلیست شدن نویسنده اش در سال 2013 (مطابق با آزادی ترجمه و انتشار موازی آثار ترجمه ای در ایران) از سوی ناشران مختلفی در بازار عرضه شده است اما ترجمه منیره ژیان در این میان، ماجرای جالب توجهی داشته است. آنالیز در پایگاه کتابخانه ملی نشان می دهد این کتاب از سال 1393 تا سال 1398 از سوی هفت ناشر مختلف منتشر شده که از این تعداد، 6 ناشر به صورت اشتراکی آن را چاپ نموده اند؛ آن هم با شابک های مختلف. در واقع این ترجمه طی 6 سال با هفت شابک مختلف به بازار آمده است.

اکرم السادات میرمرتضوی، مدیر مسئول مهرصفا و اولین ناشری بود که این کتاب را به چاپ رساند. او در این باره می گوید: سال 1393 کتاب زندگی عزیز را به قلم و هزینه خانم ژیان منتشر کردیم اما در همین سال، کپی رایت این کتاب از سوی مترجم به انتشارات آزرمیدخت در قزوین واگذار شد. این مساله را منیره ژیان نیز تایید می نماید؛ آنچنانکه ناشر رسمی ترجمه خود را، آزرمیخت می داند.

آزرمیدخت در مجموع تا سال گذشته(1398) 6 بار زندگی عزیز را تجدید چاپ نموده است اما این تمام ماجرا نیست. همان طور که اشاره شد، این کتاب از سوی 6 ناشر دیگر نیز نشر منتشر شده است. علی ملکی، مدیر اجرایی انتشارات آزرمیدخت درباره انتشار این کتاب می گوید: نخستین بار این کتاب سال 1395 در آزرمیدخت منتشر شد. سال 1396 نیز با توجه به افزایش قیمت مواد اولیه به ویژه کاغذ، حق چاپ این کتاب را با دو نشر آسمان علم و پدیده دانش در قم شریک شدیم.

سیده زهرا طهوری، مدیرمسئول آسمان علم به ایبنا می گوید: با توافق آزرمیدخت که حق مادی و معنوی زندگی عزیز را از مترجم در اختیار داشت و البته با اجازه از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم، سال 1396 هر دو این کتاب را چاپ کردیم. پدیده دانش (با مدیر مسئولی میر هادی طهوری) هم طی اقدامی مشابه و هم زمان، این کتاب را به صورت اشتراکی چاپ نموده است.

کار در ادامه پیچ و تاپ بیشتری به خود می گیرد. انتشارات هلال نقره ای نیز در سال 1396 به چاپ کتاب زندگی عزیز اقدام می نماید. محسن امیدواراشکلک، مدیر مسئول این نشر می گوید: حق انتشار کتاب را از انتشارات پَر دریافت نموده بودم. این در حالی است که مطابق با اطلاعات خانه کتاب، انتشارات پَر، خود این کتاب را در سال 1397 منتشر نموده است.

ماجرای این کتاب، باز هم ادامه داشته و هنارس نیز زندگی عزیز را با ترجمه منیره ژیان در سال 1397 روانه بازار نموده است. آرش میرزایی، مدیرمسئول انتشارات هنارس در پاسخ به ایبنا، انتشار این کتاب را نتیجه توافق با انتشارات پدیده دانش اعلام می نماید؛ در حالی که پدیده دانش، خود این کتاب را براساس توافق با انتشارات آزرمیدخت، چاپ نموده است و در صندلی صاحب امتیاز اثر شناخته نمی گردد. این مساله، در واگذاری حق انتشار از پر به هلال نقره ای و همچنین واگذاری حق انتشار از ناشری جز آذرمیدخت، به انتشارات فانوس دانش ترویج کتابخوانی نیز وجود دارد.

انتشارات فانوس دانش ترویج کتابخوانی این کتاب را سال 1398 منتشر نموده است و سعید حیدری، مدیرمسئول این نشر نیز به انتشار اشتراکی اشاره دارد. او پرسش ایبنا درباره نام ناشری را که حق انتشار را از آن دریافت نموده، بی پاسخ می گذارد اما از آنجایی که مدیرعامل انتشارات آزرمیدخت، تنها از واگذاری حق امتیاز به دو انتشارات آسمان علم و پدیده دانش اشاره دارد، قطعا ناشر واگذار نماینده حق امتیاز به فانوس دانش... آزرمیدخت نیست.

زندگی عزیز و سایر ناشران

چنان که گفته شده، کتاب زندگی عزیز به دلیل نوبلیست شدن نویسنده اش در سال 2013 (مطابق با آزادی ترجمه و انتشار موازی آثار ترجمه ای در ایران) از سوی ناشران مختلفی در بازار عرضه شده است که با احتساب آن ها، باید گفت تا به امروز این کتاب از سوی 12 ناشر به بازار آمده است. البته اطلاعات کتابخانه ملی حاکی از آن است که ترجمه های دیگری نیز فهرست نویسی شده و احتمالا در آینده شاهد انتشار آن ها دربازار کتاب خواهیم بود.

انتشار اشتراکی کتاب از منظر ضوابط

کلید واژه صحبت 6 ناشر کتاب زندگی عزیز این است که حق چاپ این کتاب را در اختیار داشتند. اما قانون درباره این شکل فعالیت ناشران چه رویکردی دارد؟

سید عباس حسینی نیک، مدیرمسئول انتشارات مجد درباره امکان انتشار اشتراکی کتاب به ایبنا می گوید: از منظر قانونی مانعی برای چاپ اشتراکی کتاب وجود ندارد؛ به شرطی که پدید آور ـ در اینجا مترجم ـ در متن قرار داد با ناشر، رضایت خود را صراحتا اعلام نموده و اختیارات کامل را به ناشر داده باشد.

به گفته این حقوق دان، در صورت اخذ رضایت از صاحب اثر، ناشر می تواند کتاب را حتی با 100 ناشر دیگر به صورت اشتراکی منتشر کند؛ اما اگر رضایت را اعلام ننموده باشد اصل براین است که پدید آور فقط با همان ناشر اول توافق نموده است.

علی آل داوود نیز همین نظر را دارد. البته این حقوق دان، بر ضرورت استفاده از شایک مشترک تاکید دارد و معتقد است: با توجه به اینکه همه این ناشران در حقیقت یک عنوان کتاب را منتشر می نمایند، صدور شابک مستقل برای همه آن ها آسیب زا است. او در بیان این نظر، به آسیب آمارسازی اشاره دارد؛ آسیبی که در سطوح مختلف به چرخه نشر صدمه وارد می نماید.

روح الله کریمی، رئیس اداره کتاب اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم که اتفاقا بخش قابل توجهی از ماجرای انتشار زندگی عزیز در آن اتفاق افتاده، درباره حق انتشار اشتراکی کتاب در پاسخ به ایبنا، تعدد واگذاری ها را امری پذیرفته و بدون اشکال می داند. او به اختیارات قانونی اشاره می نماید و می گوید: براساس قانون عمومی، کتاب، جزو اموال شخصی ناشر است(درصورت واگذاری امتیاز از سوی مولف و مترجم) و مجاز است به چندین ناشر دیگر نیز مجوز چاپ بدهد. البته ناشران دیگر باید همه مراحل اخذ مجوز برای چاپ کتاب را بگذراند. این نکته، دقیقا موید انتشار موازی با صدور کد شابک های جدید برای ناشران است. البته در این مورد، بازبینی و ممیزی دوباره و چندباره متن کتاب نیز مساله قابل توجهی است؛ آن چنان که در این رویه، یک متن چند بار ممیزی می گردد و وقت، انرژی و طبیعتا بودجه مضاعفی را به خود اختصاص می دهد.

کریمی حتی معتقد است ناشران شریک، حق دارند کتاب را با طراحی جلد دلخواه خود منتشر نمایند. این مسئول هرچند این شکل چاپ کتاب را قانونی می داند اما از سوی دیگر، معتقد است چاپ اشتراکی کتاب، به آمارسازی و حتی کتاب سازی، دامن می زند. او یکی از اهداف طراحی پنجره سامانه صدور و مجوز چاپ و نشر کتاب در سال 1398 را توقف جریان صدور مجوز چاپ اشتراکی عنوان می نماید؛ هرچند جریان صدور این گونه مجوز ها همچنان ادامه دارد.

فرآیند اشتراکی کتاب، صرفا باید با رضایت پدید آور و اعلام رسمی ناشر صاحب امتیاز کتاب و صدور مجوز از مرجع ذی ربط انجام گردد. منیره ژیان هم درباره انتشار کتابش از سوی چند ناشر به ایبنا می گوید: از این موضوع آگاه هستم و در قرار داد نیز به انتشارات آزرمیدخت اختیار کامل داده ام؛ البته به شرطی که ناشران دیگر در متن کتاب دخل و تصرف ننمایند.

خوب یا بد، قانون با واگذاری حق انتشار به چند ناشر دیگر مسئله ای ندارد اما اگر واگذار نماینده، صاحب اصلی اثر نباشد چه؟ این همان اتفاقی است که برای زندگی عزیز من نیز اتفاق افتاده است. حسینی نیک این اقدام را تخلف می داند و می گوید: اگر ناشران شریک، بخواهند انتشار کتاب را با ناشر یا ناشران دیگری به اشتراک بگذارند، این کار تخلف است.

چاپ اشتراکی کتاب و آمارهای غلط انداز

یکی از گرفتاری های کشور های در حال توسعه که موجب کُند شدن جریان حرکت آن ها در راستا توسعه می گردد، بی توجهی به احصاء آمار دقیق است. در این میان؛ صنعت نشر ایران نیز به همین آسیب دچار است و آمارسازی را باید در کنار کتاب سازی، از معضلات جدی آن قلمداد کرد.

با این اوصاف؛ اگرچه چاپ اشتراکی کتاب از منظر ضوابط و آئین نامه های موجود، بلااشکال تلقی شده است اما باید به این مساله توجه گردد که خروجی چنین پرونده هایی، جز کتاب سازی نیست.

این امیدواری وجود دارد که با یکپارچه سازی مراحل انتشار کتاب در قالب پنجره واحد صدور و مجوز چاپ و نشر کتاب که هدف اصلی اش ساماندهی عرصه نشر در کشور است، ضوابط پیشین که به هردلیل راه را بر بروز آسیب باز گذاشته اند، مورد بازبینی قرار گیرند. الزام به استفاده از این سامانه در سراسر کشور، عامل وحدت رویه در اعمال مراحل نشر خواهد بود و از اعمال نظرها و رویه های متفاوت در بعضی استان ها، جلوگیری خواهد نمود.

حسینی نیک درباره آسیب این شکل فراوری کتاب می گوید: چاپ اشتراکی، نشانه بی توجهی به کیفیت است و توجه به کیفیت، به معنای صرف بودجه برای آنالیز دقیق محتوا و میزان تاثیر گذاری علمی آن است. از نظر این ناشر، نتیجه کمیت گرایی، صدور نزدیک به 18 هزار پروانه نشر بوده است؛ درحالی که شاید از این تعداد، تنها 500 یا 600 ناشر فعال باشند؛ آن هم با فراوری سالانه پنج عنوان کتاب! آمارها از آن حکایت دارد که تنها حدود 50 ناشر با فراوری 100 عنوان کتاب در کشور فعالیت دارند.

وی معتقد است: چاپ اشتراکی یعنی فراوری سالانه 100 هزار عنوان کتاب واقعی نیست؛ چراکه در عمل، تحولی را شاهد نیستیم. کمی گرایی که یکی از مصادیق آن چاپ کتاب اشتراکی است، آفت صنعت نشر محسوب می گردد. این شیوه ها مسئولان سیاست گذار را به اشتباه می اندازد و از سوی دیگر اعتماد عمومی را سلب می نماید.

نا گفته پیداست، نقشه راه برای قرار دریافت در راستا توسعه فرهنگی از جمله در حوزه نشر ، برپایه نظام آماری ساختارمند، یکپارچه و دقیق ترسیم می گردد. این آمار های واقعی اند که سرعت توسعه یافتگی و یا شتاب حرکت در راستا توسعه فرهنگی را نشان می دهند و زمینه ساز برنامه ریزی و توسعه بخشی بیشتر را فراهم می آورند.

bigkurosh.ir: مجله کوروش بزرگ، وبلاگ خبری، تاریخی و تحلیلی

faceraz.ir: فیس راز | گفتگو و همدلی راه حل رفع همه مشکلات

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران