مطرح ترین کتاب های ترانه در بازار کتاب - مجله سرگرمی

در هر دهه ای کتاب های ترانه مشتریان خود را داشته، اما در دوره ای که فضای اینترنت رشد زیادی کرد و وبلاگ ها، محلی برای دلنوشته ها و ترانه ها شد، چاپ کتاب های ترانه کمتر شد و علاقه مندان در فضای اینترنت به دنبال ترانه های مورد علاقه خود بودند.

این روزها باز هم کتاب های ترانه در پیشخوان کتابفروشی و بساط دستفروش ها دیده می گردد؛ کتاب هایی که به زعم بعضی کارشناسان و منتقدان به لحاظ کیفیت مسائل اساسی دارند و نمی توان از آنها به عنوان یک کتاب ترانه که دارای استانداردهای ضروری است، نام برد.

آشفتگی و بی دقتی در انتشار

حسین عصاران، نویسنده و پژوهشگر، از منتقدان کتاب های ترانه منتشر شده در بازار کتاب امروز است.

او می گوید: بیشتر و نه همه کتاب هایی که تحت عنوان کتاب ترانه منتشر شده اند، نه تنها به رشد کیفیت ترانه ها یاری ننموده اند، بلکه به خاطر حجم بی دقتی های موجود در آنها، بر حجم آشفتگی های عرصه ترانه هم اضافه نموده اند که به گمان من رفته رفته بر انباشت تصاعدی این بی نظمی ها هم اضافه نموده می گردد.

عصاران در ادامه به نام کتاب ترانه هم اشاره می نماید و اینکه در نگاه اول نام کتاب ترانه قضیه را آشفته تر می نماید؛ چرا که ترانه در ذات معنایی خود به مفهوم کلام آهنگین است.

وی ادامه می دهد: بنابراین محتویات این کتاب ها، کلام ترانه هستند که یا قبلا آهنگی روی آنها قرار گرفته و ترانه شده اند و یا اینکه پیشنهادی برای ترانه شدن هستند.

عصاران از دلایل خود برای عدم استفاده از عبارت شعر برای کتاب ترانه اشاره نموده و اضافه می نماید: کلام بسیاری از ترانه ها، اصولا فاقد ارزش شاعرانگی هستند که اطلاق عنوان شعری ترانه به آنها، بر حجم بی دقتی ها و مخدوش شدگی ها خواهد اضافه نمود.

البته این مسئله هم اصلا مربوط به ترانه های دوران معاصر نیست، چنانچه درصد بیشتری از ترانه های تاریخ ما اصولا فاقد کلام شاعرانه هستند و بیشتر در حد کلام پردازی های موزون براساس اوزان مختلف باقی مانده اند.

در نقطه مقابل هم اکثر قریب به اتفاق کلام پردازی های ترانه سرایانی چون شهیار قنبری و ایرج جنتی عطایی برای ترانه، کاملا ارزش شاعرانه دارند که به درستی باید آنها را شعر ترانه دانست.

بنابراین با داشتن دیدگاه های منتقدانه، نمی توان و نباید همه کلام پردازی های صورت گرفته برای ترانه را ذیل عنوان شعر نامگذاری کرد.

به اعتقاد این پژوهشگر پرداختن سرسری به این مسائل به دلیل نبودِ نقد جدی در عرصه ترانه، بر حجم سوءتفاهمات خواهد اضافه نمود و امیدوارم روزی فرصت نقد، گفت وگو و گفتگو در این موارد اساسی به وجود بیاید.

ترانه، هنر مستقلی نیست

مونا برزویی، ترانه سرا ازجمله افرادی است که کتاب ترانه اش توسط انتشارات نگاه منتشر شده است.

او به همشهری می گوید: در گذشته اعتقادی به چاپ کتاب های ترانه نداشتم؛ چرا که معتقد بودم ترانه شکل شنیداری شعر است و اگر به صورت مکتوب منتشر گردد شاید برای مخاطب جذاب نباشد.

ابتدا فکر می کردم، ترانه هنر مستقلی نیست و وقتی با ملودی عرضه می گردد، حرفه ای تر است.

اما بعدها وقتی کتاب ترانه ام توسط انتشارات نگاه منتشر و عرضه شد، متوجه شدم که اگر کتاب ترانه به شکل صحیح و فرم خودش منتشر گردد مخاطبان از آن استقبال می نمایند.

ناشران حرفه ای؛ منجی کتاب های ترانه

برزویی که تاکنون با احسان خواجه امیری، شادمهر عقیلی، مهدی یراحی، سعید مدرس و علی لهراسبی همکاری داشته به انتشار کتابش اشاره می نماید؛ انتشارات نگاه ازجمله ناشرانی است که در زمینه چاپ ترانه فعالیت جدی دارد و زمانی که مرحوم افشین یداللهی با من تماس گرفتند و از چاپ کتاب های ترانه توسط نگاه گفتند، متوجه شدم این ناشر به صورت جدی به این موضوع می پردازد و بعد از آن برای چاپ کتاب موافقت کردم.

وی ادامه می دهد: اگر ناشری در یک فرم و ساختار استاندارد کتاب های ترانه را منتشر کند علاقه مندان به این نوع کتاب ها از آن استقبال می نمایند و زمانی که به خودم آمدم متوجه شدم که جزئی از این جریان شده ام و از کارم پشیمان نیستم.

بسیاری معتقدند که زبان کلام ترانه به دلیل گفتاری بودن، باعث شده در شکل کتابی نتواند موفقیت زیادی داشته باشد.

عصاران، نویسنده کتاب واروژان شرح می دهد: درهرحال، عموما زبان کلام ترانه، به نحوی از زبان کتابت عبور نموده و به بافت زبان گفتار نزدیک شده و به همین دلیل صرف انتشار آنها در قالب یک کتاب، جز تجمیع آثار یک کارورز عرصه ترانه ارزش اضافه نموده آنچنانی ندارد.

چنانچه اگر دقت کنیم به دلیل همین تفاوت زبان کتابت و زبان گفتار، هنوز در همین قبیل کتاب ها به رسم الخط یکسان و واحدی نرسیده ایم؛ مثلا اینکه رای مفعولی را که در زبان گفتار به اُ تبدیل می گردد، چطور بنویسیم؛ در یک کتاب می نویسند خورشیدو و در دیگریخورشیدُ. اینها هم جزو مواردی است که باید در خصوص آنها دقت کرد.

ارزش اضافه نموده کتاب ترانه برای مخاطبان

عصاران در پاسخ به این سؤال که منظورش از این ارزش اضافه نموده ها چیست؟ می گوید: مهم ترین و البته مقدمات آن جمع آوری و تدوین اطلاعات تاریخ شناسانه مربوط به هر ترانه است که در ساده ترین شکل نام ملودی ساز، تنظیم نماینده، خواننده و سال خلق هر کدام از آنهاست.

این نخستین و ضروری ترین مسئله است. حالا در نگاهی دقیق تر چه بسا که تاریخ خلق کلام ترانه با تاریخ آهنگسازی، اجرا و انتشار آن متفاوت باشد که اشاره به آنها بر ارزش کار خواهد اضافه نمود.

حالا مواردی چون تهیه نماینده، استودیوی ضبط و مؤسسه انتشاراتی و این قبیل موارد هم آن را کامل خواهد نمود.

از همه مهم تر در کتابِ کارورزان جوان این عرصه، به مواردی بر می خوریم که هنوز آهنگی روی آنها ساخته نشده و در واقع در همان حیطه پیشنهاداتی برای ترانه شدن باقی مانده اند اما در متن کتاب هیچ اشاره ای به این مسئله نشده است.

طبیعی است که در مطالعات آینده این کتاب، نتیجه ای جز سردرگمی به وجود نیاید یا با توجه به سنت ترانه سرایی ما، این مسئله که این کلام روی ملودی ترانه پردازش شده و یا اینکه خود به طور مستقل روی کاغذ آمده و بعدا روی آن ملودی ساخته شده است هم تفکیک گردد.

اینها همه مواردی از جنس اطلاعات هستند که می تواند در نگاه های تاریخ شناسانه بعدی مورد نظر قرار بگیرد اما جدا از این موارد، خود مسئله چگونگی شکل گیری و خلق کلام این ترانه ها موردی است که جدا از جذابیت ذاتی برای مخاطب پیگیر، می تواند به ابزاری برای شناخت دنیا فکری خالق آن بدل گردد.

از این منظر اگر به این مسائل توجه کنیم واقعا با مجموعه ای کتاب روبرو می شویم که در حد رونویسی از روی کلام ترانه باقی مانده اند.

هر چند که در این زمینه نکات مثبت و قابل تاملی هم وجود دارد؛ مثلا در کتاب نامه بی تمبر و امضا که به کوشش احسان سلطانیان از آثار زویا زاکاریان شکل گرفته است، به سال ها و یا تفکیک سروده شدن روی ملودی و یا به طور مستقل اشاره شده است.

در کتاب زمزمه های یک شب سی ساله که منتخبی از سروده های ایرج جنتی عطایی است هم در پانویس ها به این مسئله اشاره شده است اما به گمان من کتاب دریا در من که اخیرا زیرنظر خود شهیار قنبری منتشر شده است، با فاصله زیادی از بقیه این قبیل کتاب ها مجموعه ای از این ارزش های اضافه نموده را در خود جا داده است.

جدا از ثبت و جمع آوری اکثر قریب به اتفاق اشعار شهیار قنبری برای ترانه در این کتاب، البته تا سال1374، پانویس های مفصل و خواندنی شهیار قنبری، کتاب را از سطح اولیه جدا نموده و دنیا شاعر و خود شعر را بیش از قبل معرفی می نماید.

ضرورت تاریخ نگاری در کتاب های ترانه

عصاران همچنان همان بهره نبردن از یک تاریخ نگاری دقیق را نقص بزرگ این دسته از کتاب ها می داند و از این زاویه بخش اعظم کتاب های منتشر شده در این باره را نوعی کتاب سازی می شمارد.

وی اضافه می نماید: شاید راهکار دوری از این موارد استفاده از پژوهشگران و یا آشنایان به این عرصه در هنگام تدوین این قبیل کتاب ها باشد که به نسبت دانسته های خود سطح کیفی این کتاب ها را ارتقا بدهند.

ترانه سرایان جویای شهرت

برزویی هم به 2جریان در زمینه چاپ و انتشار ترانه اشاره می نماید: متأسفانه در این میان 2جریان هم وجود دارد؛ از یک سو ترانه سراهای جوانی هستند که برای آنکه دیده شوند حاضر هستند آثار خود را به هر ناشری بسپارند و کتاب ها با کیفیت پایین چاپ می گردد و حتی بعضی ترانه سراها برای چاپ کتابشان به ناشران پول می دهند.

از سوی دیگر، ناشران برای فروش کارهایی انجام می دهند. به طور مثال وقتی کتابی از یک نویسنده چاپ می گردد کسی آن را نمی خرد اما وقتی از یک بازیگر کتابی چاپ می گردد مردم برای برطرف کنجکاوی هم که شده کتاب را می خرند.

درخصوص ترانه هم اینگونه است؛ چون مخاطب ترانه وجود دارد، بعضی ناشران بدون اجازه دست به چاپ کتاب های ترانه می زنند تا فروش داشته باشند و این باعث شده که کیفیت آثار پایین باشد و گاهی حتی غلط های فاحش در آن دیده می گردد.

نبود نگاه نقادانه در انتشار کتاب های ترانه

عصاران نیز که کتاب باران عشق را نوشته درباره فعالیت ناشران، یادآور می گردد: هر ناشر مجاز است هر کتابی را که صلاح می داند، منتشر کند، همچنان که هر کسی هم به ضرورت آزادی بیان، حق دارد برای انتشار هر اثر و هر نوشته ای از خود کوشش کند.

هر مانعی بر سر این راه از نظر من اشتباه است. مشکل اصلی ما نبود دیدگاه های انتقادی است که نسبت به محصولات فرهنگی و هنری اطراف خودمان بی تفاوت هستیم.

چه بسا که درصورت وجود مخاطبانی هوشیار و مطلع که روی اتفاقات فرهنگی و هنری اطراف خود حساس باشند، این حجم از کتاب سازی در این زمینه شکل نمی گرفت و هر کارورزی این جرأت را پیدا نمی کرد که سیاه مشق های خود را هم به عنوان کتاب عرضه کند.

در واقع با بی تفاوتی مخاطبان و در نبود نگاه نقادانه، انتشار کتاب به ساده ترین و نخستین راه دم دستی شناخته شدن تبدیل شده است. حال آنکه به نظر من انتشار این قبیل از مجموعه آثار باید جزو آخرین مراحل تکوین شخصیت یک هنرمند باشد.

وقتی ترانه سرا ممنوع الکار می گردد

با همه کمبودها و خلأهایی که در انتشار کتاب های ترانه وجود دارد، اما بسیاری از ترانه سراها به دلیل ممنوع الفعالیت بودن تمایل به چاپ آثارشان دارند، حتی بعضی از ترانه ها که می شنویم به دلیل همین ممنوع الکاری مقطعی و دائمی نامشان به عنوان امضا پای آثارشان نمی خورد.

برزویی یکی از دلایل موافقت ترانه سراها برای چاپ آثارشان به کتاب با توجه به اینکه کتاب ترانه زبان گفتاری دارد، ممنوع الفعالیت بودن ترانه سراها عنوان می نماید.

این ترانه سرا شرح می دهد: یکی از دلایلی که ترانه سراها با چاپ آثارشان به صورت کتاب و یا درج ترانه ها در فضای مجازی موافقت کردند به خاطر ممنوع الفعالیت بودنشان است که نمی توانند امضای خود را در ترانه هایشان داشته باشند.

*تیتر مطلب برگرفته از شعر آمانج آزرمی است

تصنیف به دست های قدیم

اوایل دهه1320 ش، ترانه سرایی به تدریج رونق گرفت و یکی از مشاغل سازمان های اداری موسیقی در پایتخت شد و از آن به بعد، به جای تصنیف سازی ، ساختن آهنگ و سرودن شعر 2 کار جداگانه شد؛ آهنگ تصنیف را نواساز و شعر آن را ترانه سرا می ساخت و واژه ترانه سرا از همان سال ها رواج یافت و شناخته شد.

ترانه سرایان مطرح و حرفه ای نظیر رحیم معینی کرمانشاهی، اسماعیل نواب صفا، پرویز خطیبی، بیژن ترقی ، تورج نگهبان و رهی معیری از سردمداران اصلی جریان ترانه سازی در سال های 1355- 1325 ش بودند و بعد از انقلاب اسلامی (1357 ش) نیز به طور مقطعی و پراکنده به ترانه سرایی ادامه دادند.

سال ها پیش که دستگاه های ضبط و تکثیر صدا با تنوع امروزی وجود نداشت، مخاطبین رادیو برای اینکه ترانه مورد علاقه را در اختیار داشته باشند تصنیف های چاپ شده خوانندگان را می خریدند.

این تصنیف ها معمولا در 8 صفحه کوچک چاپ می شد که صفحه اول آن اختصاص به عکس خواننده مورد نظر داشت و در هر صفحه یک تصنیف با ذکر نام خواننده، آهنگساز و ترانه سرا چاپ می شد که گاهی اوقات ناشر این تصنیف (غلامعلی شعبانی) آنها را به صورت یک مجموعه ارائه می کرد.

در آن سال ها فقط یک نفر بود که با تمام نیروی خودش مجری انتشار ترانه های آن روزها بود؛ غلامعلی شعبانی. در یکی از سکانس های فیلم سوته دلان (1356) ساخته علی حاتمی، یکی از شخصیت های فیلم(مجید ظروفچی/ بهروز وثوقی) در کوچه تصنیف مریم جان اثر قاسم جبلی را می خواند و تصنیفش را می فروشد.

این سکانس از معدود جلوه های ثبت شده در سینمای ایران از سنت فراموش شده تصنیف فروشی است.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا