فیلم حکایت دریا، بیان سینمایی ندارد؟! - مجله سرگرمی

عباس نصراللهی| پرداختن به جزییات، چه در نگارش فیلم نامه و چه در اجرای جز به جز آن، موضوعی است که می تواند اثری را به سطح یک فیلم سینمایی برساند. اتفاقی که در فیلم آخر بهمن فرمان آرا روی نمی دهد.

علاقه فرمان آرا به نویسندگان و روشننفکران یکی از موتیف های تکراری فیلم هایش است و در دو اثر آخرش او دست روی دو نویسنده سابقا معروف و پرکار که اکنون گوشه گیر شده اند، گذاشته است و روایت سوبژکتیو و نزدیک شدن به ذهن شخصیت اصلی مدنظر او بوده است.

اتفاقی که در دلم می خواد به بیراهه می رود، اما بازهم در حکایت دریا تکرار می گردد. نزدیک شدن به ذهن شخصیت و در حالت ایده آل آن پیاده سازی روایتی سوبژکتیو (با توجه به پرش های فراوان و گستردگی ذهن) باعث می گردد تا پیرنگ در عمق گسترش یابد و در اصطلاح عمیق گردد و حالا در کنار این عمیق شدن پیرنگ، با اضافه شدن خرده پیرنگ ها و شخصیت های جدید و یا ایجاد گره های درست در یک روایت بدون خرده پیرنگ یا شاه پیرنگ، قابلیت عریض شدن پیرنگ نیز اضافه خواهد شد و فیلم در بهترین حالت خود قرار خواهد گرفت؛ و داستان های پهن شده اگر به موقع جمع شوند و ذهنیت گرایی اثر راستا درستی را طی کند، قطعا نتیجه حاصل شده، موفقیت آمیز خواهد بود. با این کلید می توانیم نگاهی به روایت ذهنیت گرای فیلم فرمان آرا بیندازیم.

حکایت دریا با گفتگوی زن و مردی درباره یک خواب و کابوس شروع می گردد. شروعی که معین است در ذهن یکی از آن دو نفر می گذرد (روایت سوبژکتیو). دیری نمی گذرد که ما متوجه می شویم باید با ذهنیت گرایی طاهر (بهمن فرمان آرا) نویسنده معروفی همراه باشیم که حالا در یک بیمارستان روانی بستری است.

همسر او، ژاله (فاطمه معتمدآریا) به بیمارستان می رود تا او را با خود ببرد، اما به دکتر می گوید که می خواهد از طاهر جدا گردد. او بسیار خشمگین و ناراحت است. آن ها با هم به خانه می فرایند و به ناگاه ژاله بسیار مهربان می گردد (تغییری ناگهانی و بی منطق) و طاهر تابلوی عکسی را روی دیوار می بیند، تابلوی عکس یک پسر جوان (صابر ابر) که نواری مشکی دارد و گویا او مرده است.

کمی بعد همان پسر در خانه را می زند، گریم ژاله عوض شده و گویا پسر به دیدن استادش آمده، طبیعی است ما فکر کنیم که طاهر در حال به یاد آوردن چیزی است، اما از دیالوگ های بین طاهر و امیر متوجه می شویم که زمان عوض نشده است و در زمان حال هستیم و در ذهنیات طاهر نیز نیستیم.

مشکل بزرگی در تمام مدت زمان فیلم وجود دارد، اینکه ذهنیت گرایی طاهر به هیچ وجه مرز معینی حتی برای شخصیت خودش درون فیلم ندارد. اگر تنها طاهر بود که امیر را می دید، منطق روایی قصه درست می شد و می توانستیم فکر کنیم که اکنون درون ذهن او هستیم، اما فیلم هیج نشانه ای به ما نمی دهد و اتفاقا نشانه ها را از ما می گیرد.

اگر ژاله امیر را دیده و او را به خانه دعوت نموده، پس امیر واقعی است (فیلم هیچ نشانه ای به ما نمی دهد که ژاله هم شاید در ذهن طاهر باشد، پس این فرضیه هم منتفی است)، اکنون در زمان حال هستیم (یعنی فردای همان روز که طاهر از بیمارستان به خانه آمده) پس تابلوی روی دیوار چه کارکردی دارد.

تابلویی که نه تنها راه را نشان نمی دهد، بلکه به شدت گمراه نماینده است. در یکی از سکانس های فیلم بناست تا گره حضور امیر در فیلم و تابلوی او روی دیوار برداشته گردد. در خانه را می زنند، طاهر در را باز می نماید، هوای بیرون روشن است و در روز به سر می بریم. طاهر، امیر زخمی را به داخل می آورد.

در گیر و دار صحبت های آن ها برای بردن امیر به بیمارستان، مجدد به در می کوبند، دوربین در زاویه ای قرار گرفته است که پنجره خانه را نشان می دهد، هم چنان روز است.

دوربین پان می نماید و طاهر را تا گگرددن در مشایعت می نماید، در باز می گردد و در عین ناباوری شب شده است. باز هم صحبت های بین افراد گره گشاست. حرف ها نشان می دهند که ما وارد ذهن طاهر نشده ایم، دیگران هم امیر را می بینند و با او حرف می زنند و نشانه ای برای عوض شدن زمان نیز وجود ندارد.

از طرفی فیلم هم از ابتدا برای ما عیان ننموده که بنا دارد تا به طور کامل در ذهن طاهر باشد، یعنی از همان صحنه مکالمه ابتدایی و اتفاقات بعد از آن. پس همین یک سکانس کافی است تا بدانیم که فیلم در چه سطحی از پرداخت و اجرا قرار گرفته است.

نه ذهنیت گرایی اش معین است، نه لحظات واقعی آن ملموس هستند (میزانسن در غیر واقعی شدن صحنه ها به شدت تاثیرگذار است، دقت کنید به صحنه های مکالمات بین ژاله وطاهر، زاویه دوربین و اندازه قاب ها که هیچ حسی را منتقل نمی نمایند) از طرفی ضعف بهمن فرمان آرا برای اجرای نقش یک نویسنده متفکر که حالا دغدغه های ذهنی بسیاری دارد، به دوربین این اجازه را نمی دهد که بیش از یک حدی (نهایتا مدیوم شات و تنها چند کلوزآپ کوتاه از او می بینیم) به او نزدیک گردد و در فیلمی که پایه و اساسش بر ذهنیت گرایی است، این فاصله، در حالتی که همه چیز های دیگر درست باشند (که در اینجا نیستند) حتما ضربه بزرگی به اثر خواهد زد.

دقت کنید به صحنه ای که ژاله به طاهر می گوید که دوست قدیمی اش سال هاست که مرده است، فریاد مصنوعی طاهر و اکت بد او، این اجازه را از دوربین می گیرد تا از او کلوزآپی به ما بدهد و در عوض یک لانگ شات را می بینیم، حتی اگر اکت بازیگر درست بود، این دکوپاژ اشتباه اجازه همراهی را از ما می گرفت.

نگاه به تمام اجزای فیلم، از خط اصلی پیرنگ گرفته (نمایش دغدغه های ذهنی طاهر) تا خرده پیرنگ های اثر (حضور امیر و پروانه و دوستان طاهر) این امر را برایمان آشکار می نماید که هیچ هارمونی ای بین روایت ذهنی فیلم و حضور این شخصیت ها و خرده پیرنگ ها برقرار نیست و حالا در این میان تمام اشتباهات کارگردانی و بازی های ضعیف نیز به اشکالات قبلی اضافه خواهند شد.

از این رو بدون توجه به اسامی و پیشینه کسی، چون فرمان آرا، می توان گفت که حکایت دریا فیلمی است که در سطح پایینی از بیان سینمایی قرار گرفته است و حتی نمی توان آن را به عنوان یک اثر شخصی نیز پذیرفت، زیرا هیچ بعدی از ذهن و درونیات شخصیت اصلی را به ما نشان نمی دهد.

بدیهی است که با ذکر نام کسانی، چون شاملو، گلشیری، کیارستمی و… شخصیت پرداخته نخواهد شد و تا دنیا این اشخاص در دنیا شخصیت اصلی فیلم هویدا نباشند، کارکردی در اثر نخواهند داشت؛ و تمام حکایت دریا بر پایه همین حرف های گذرا و روایت های سطحی بنا شده است.

منبع: سینما سینما

parmisfun.ir: مجله پارمیسفان | مجله تفریحی، سرگرمی و مسافرتی

pbmusic.ir: نوای پرنده پارسی | مجله خبری، ورزشی و مسافرتی پارسی

quiz1.ir: مجله آزمون اول، مجله خبری تحلیل صنایع آموزشی و کارگاهی