سیتی سنتر زمانه - مجله سرگرمی

سیتی سنتر زمانه

نویسنده:سید جواد عقیلی

مردم اصفهان نه فقط در ایران بلکه در سراسر بلاد آسیا و مشرق زمین به هوش و قریحه صنعتی ممتازند و اصفهان از قدیمیترین زمان به پرورش ارباب هنر و در هر رشته و فراوری صنایع زیبا و ظریف معروف بوده است. نمونه های برجسته و شاهکارهای صنعتی سحرآمیز که سرانگشت معجزنمای هنرمندان اصفهان به وجود آورده نه فقط مایه افتخار و سربلندی اصفهان و ایران بلکه معرف عالیترین درجه هوش و ذکاء و لطف قریحه و بارزترین اثر تمدن شرقی است. در تاریخ صنایع ایران و دیگر ممالک مشرق زمین،اصفهان دارای شیوه و اسلوب خاص است که مابین علمای فن و خاورشناسان به مکتب اصفهان معروف است و زیباترین و عالی ترین صنایع شرقی از معماری و حجاری و کاشی کاری و مقرنس سازی و غیره همه مولود این مکتب اند و به واسطه همین مکتب بود که ایران در مقابل عرب و روم و دیگر ملل عالم استقلال صنعتی و مالی خود را ثابت کرد.

اصفهان در تمام ادوار تاریخی به مرکزیت علم و هنر و فلاحت و تجارت معروف و مشهور بوده و مابین بلاد ایران بلکه سراسر آسیا به این خصیصه امتیاز داشته است که جامع هر دو جنبه علم و هنر می باشد و دانشمند و هنرمند و بازرگان وکشاورز هر چهار طبقه را به عالیترین درجه استادی و مهارت تربیت می نماید و در نتیجه از هر چهار رکن تمدن بشری به سر حد کمال بهره مند است و اگر همه جهات و اطراف را در نظر بگیریم شاید اصفهان در سراسر بلاد و ممالک جهان نظیر و همتا نداشته باشد.

از اصفهان گذشته کدام شهر و دیاری است که آب و هوایش هر سه قوه ادراکه و حساسه و فعاله بشری را با عالی مرتبه کمال پروده و در هر رشته نوابغ بسیار که فخر عالم بشریت اند،به جامعه بشری تقدیم نموده باشد؟در جزو رجال علمی و ادبی و صنعتی ایران به اسامی گروهی از بزرگان برمی خوریم که اصلاً اهل اصفهان نبوده اما در این محیط پرورش یافته اند و نهال استعداد ذاتی ایشان به مدد این آب و خاک بالیده و به ثمر رسیده وآنچه در چند قوه داشته اند.

به منصه ظهور پیوسته است به طوری که اگر تصادف و اتفاق یا مقتضیات دیگر عنان عزیمتشان به این مرز و بوم نمی کشید و از زادگاه اصلی مهاجرت نمی کردند یا در نقطه دیگر اقامت می جستند بذر قابلیتشان در آب و خاک های نامناسب دیگر تباه و عاطل و باطل می شد.

در زمره علما و حکما: شیخ بهایی،محقق کرکی،میرداماد و میرفندرسکی- در خود شعرا: صائب تبریزی،محمد علی حزین شکسته نویس طالقانی و میرزا احمد تبریزی و علیرضا عباسی تبریزی و خواجه غیاث زری باف یزدی و عبداللطیف زرگر منبت کار تبریزی،بعلاوه شیخ الرئیس ابوعلی سینا را که چندین سال متوالی در زمان حکومت علاءالدوله ابوجعفر کاکویه در اصفهان اقامت داشت.

باری اصفهان در تمام ادوار و خاصه در برخی اعصار به ظهور نوابغ بسیار در هر رشته از فنون هنر و صنایع ظریفه و کارهای دستی از قبیل پارچه بافی و حریربافی و زری بافی و فرش های ممتاز ،زیلو و قالی و حجاری و معماری و کاشی کاری و منبت سازی و ملیله دوزی و قلمزنی و زرگری و خط و تذهیب و نقاشی و امثال آن اشتهار داشته و اکنون هم بزرگترین و مهمترین بلاد صنعتی مشرق زمین است.

آلات و ادوات سنگی و فلزی و انواع مسکوکات در سرزمین اصفهان رایج بوده ،نقاشی ها و حجاریها و خطوط میخی کوه فره واشکف سلمان که در مالامیر بختیاری موجود است و سنگهای حجاری شده و مجسمه های سنگی و فلزی و مهرها و مسکوکات و آلات و ادواتی که در خرابه های مالامیرکشف شده عموماً متعلق است به دوره های قبل از اسلام.

قسمتی از ابنیه مخروبه آتشگاه که در باب ابنیه و عمارات قدیمه اصفهان متعلق به قبل از اسلام است. از جمله آثار حجاری عهد ساسانی در اصفهان پایه و سرستون های سنگی است که از خرابه های جی به دست آمده.

از جمله صنایع اصفهان پیش از اسلام قسمت مسکوکات است، که اصفهان ضرابخانه مهم عهد ساسانی بوده و هنرمندان اصفهان هم نقره و طلا استخراج می نموده و هم با هنرمندی سکه می زده اند.

بالجمله از آثار صنعتی اصفهان پیش از اسلام نمونه ها در دست است که معرف وجود هنرهای معماری و بنایی و حجاری و نقاشی و کنده کاری و امثال آنهاست .اما در دوره های بعد از اسلام اصفهان مرکز عمده صنایع ظریفه در هر عهدی بوده است. بنای مساجد و معابد در اصفهان از قرن اول هجری آغاز شد و مهندسان و معماران و بنایان اصفهان هنر خود را در بنای مساجد و معابد مذهبی و بعلاوه قلاع و استحکامات جنگی به کار بردند. در اواسط قرن 2 هجری اساس مسجد جامع را نهادند که با تصرفات و تغییرات بعد هم اکنون برجای است. بزرگترین اثر موجود است که معرف عالیترین درجه استادی و مهارت مردم اصفهان در شعب و فنون صنایع می باشد از قبیل: مهندسی،معماری ،کاشی کاری ،گچ بری، طراحی ،نقاشی، حجاری، کنده کاری، خطاطی ،منبت کاری، معرق سازی و امثال این هنرها که در هر گوشه ای از این بنای شگرف دیده می گردد.

قدیمی ترین مناره موجود ایران مناره برسیان اصفهان است که تاریخ بنای آن سنه 491 هجری و نشانه بزرگترین مرتبه استادی مردم اصفهان در معماری و مهندسی بنایی است. قدیمی ترین کاشی کاری عهد اسلام در قسمت خارج ساختمان ها نیز در اصفهان است در مناره سین که به سال 526 هجری ساخته شده است.قدیمی ترین خط نسخ اسلامی در اصفهان است.در مناره چهل دختران که تاریخ بنای آن 501 هجری است .قدیمی ترین کتبیه نسخ مستطیل مابین آثار اسلامی هم در اصفهان موجود است که ما از هر قسم علت و گواه دیگر مستغنی می سازد. وجود این آثار که توجه جهان را به خود جلب نموده برترین گواه ذوق و هوش سرشار و لطف قریحه و زبردستی مردم اصفهان در انواع هنرهای زیباست. آثار قریحه پابرجا نشان می دهد، مردم اصفهان در هر هنری دارای قوه ابتکار و پیشدستی بوده و در هر رشته گوی سبقت ربوده اند.کدام مردم صاحب بصیرتی است که آثار موجوده اصفهان مثل مسجد جامع عتیق و مسجد شاه و مسجد شیخ لطف الله و مدرسه چهار باغ و پل خواجو و سی و سه پل و چهلستون و عالی قاپو و هنرنماییهای آثار متعلق به امامزاده اسماعیل و درب امام و امثال این نمونه های عالی را ببیند و در پیشگاه هنرمندان معجزه کار اصفهان سر تبزرگ خم نکند؟!

بنیاد کارخانه های ریسندگی و بافندگی، ماشین های اروپایی در این قرن واقع شده و اولین کارخانه تازه(کارخانه وطن)که به تلاش عطاالملک و سرمایه حاج محمد حسین کازرونی در ماه ذی القعده 1344 دایر شد و سپس کارخانه ها یکی بعد از دیگری بنیاد شد و به راه افتاد تا حال حاضر که اصفهان بزرگترین مرکز صنایع ماشینی ایران است.باری صنایع ایران در دوره های تاریخی تحولاتی پیدا نموده است و در همه این تحولات هنرمندان سِحرکار اصفهان یا مبتکر و پیشقدم بوده یا از دیگران پیروی نموده و آنچه را گرفت به سرحد کمال رسانده اند. چه تیم صنعت خود یکی از خصایص بارزه مردم اصفهان است که در هر کاری خوب از عهده تقلید برمی آیند و هرچیزی را به محض یکبار تماشا نظیر و مشابه بلکه بهتر از اصل به وجود می آورند. و از آن گذشته دارای حس تصرف و ابتکارند و در مرحله تقلید صرف نمی مانند بلکه از خود تصرفاتی می نمایند که غالباً نمودار تقلیدشان بهتر از اصل مرجع تقلید در می آید.

آثار و اموال صنعتی اصفهان از قرن 5 تا عصر حاضر

از روی آثار ابنیه و عمارات موجوده اصفهان که تاریخ مصرح دارد باید گفت که اصفهان بعد از اسلام اولین بار نبوغ صنعتی خود را در قرن پنجم هجری بروز داد که دوره سلطنت سلاجقه و اصفهان مرکز این سلسله بود. ابنیه و عماراتی که از این عهد در اصفهان به جای مانده به تشخیص اهل فن زیباترین بناهای دوره اسلامی ایران و برترین معرف نبوغ صنعتی اصفهان است.

از آغاز ظهور اسلام تا مدت چند قرن بنای مساجد و معابد اسلامی شیوه و استیل عربی و رومی داشت .از زمان سلاجقه که مکتب اصفهان آغاز به فعالیت کرد شیوه معابد و مساجد ایرانی از استیل عربی و رومی ممتاز شد و همین اسلوب به تدریج در تمام ممالک اسلامی شیوع یافت و بالنتیجه ایران استقلال صنعتی خود را به جهانیان اعلام و ثابت کرد. ابنیه موجود نشان براعت و تفوق اصفهان در صنعت معماری و بنایی و حجاری و کاشی سازی و خطاطی و طراحی است .قرن هفتم که دوره سوم هجوم مغولان است صنایع اصفهان نه در حالت توقف ماند که رو به زوالی و انحطاط گذارد و از این دوره چندان اثری که قابل ذکر باشد نداریم. در قرن هشتم که دولت مغول استقرار و مملکت پس از بحران انقلاب اندکی آرامش یافته بود. مجدداً مکتب اصفهان خودنمایی کرد و آثاری شگرف از خود بروز داد از قبیل محراب گچ بری شگفت آور مسجد آدینه از آثار عهد سلطان الجایتو و بنای صفه و کتیبه ها و کاشیکاری پیربکران.

در قرن نهم که دوره تیموریان است در نتیجه آمیزش صنایع و شیوه چنین با ایرانی تحولی بزرگ در صنایع ایران وجود گرفت.در قرن دهم،که آغاز عهد پر افتخار صفویه است ،بزرگ ترین ادوار مکتب صنعتی اصفهان آغاز شد.

کاخ عالی قاپو و چهل ستون و مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام و سردرب قیصریه، مدرسه چهارباغ از جمله آیات و مظاهر صنعتی اصفهان در عهد نورانی صفویه و نماینده چندین رشته هنرهای زیبا از قبیل معماری و حجاری و نقاشی و تذهیب و مینیاتورکاری و کاشی سازی و معرق سازی و گچ بری و خطاطی و قطار بندی و زرگری و طلاکوبی و منبت کاری ،ملیله کاری و خاتم سازی،شبکه کاری و امثال این صنایع ظریفه است.غیر از مهندسی عجیب و علم جراثقال که در گنبدها و مابین دو پوست طاقها مخصوصاً طاق چهلستون بکار رفته و از علوم عالیه ریاضی محسوب می گردد، نقاشی های سردرب قیصریه از مجلس جنگ شاه عباس با ازبکها و تصویر شکارگاه ها و بعلاوه چهار مجلس از مجالس نقاشیهای طیفی چهلستون که یکی جنگ شاه عباس با ازبکان و سه مجلس بزم سلطنتی است. از قرن دهم که آغاز عهد صفویه است با افتخارترین ادوار صنعتی اصفهان آغاز شد. سلاطین صفویه یکی بعد از دیگری به خصوص شاه عباس در سال 1006 اصفهان را مرکز قرار داد و آغاز به آبادی شهر کرد. خود در ساختن ابنیه رفیع و ترویج انواع هنرهای زیبا و ایجاد شاهکارهای صنعتی پیشقدم شد و دیگران را نیز تشویق فرمود.

صنعتگران بزرگ از تبریز و قزوین و یزد و کرمان و فارس و دیگر بلاد دور و نزدیک از هر طرف به اصفهان روی آوردند. گروهی از ارامنه را از ارمنستان کوچ داد و در جلفای اصفهان متوطن ساخت و هدف اصلی او در این عمل علاوه بر منظورهای سیاسی جیب هنرمندان این طایفه بود .هرکجا هنرمندی بزرگ سراغ می کرد به انواع تاکید و ابرام و تجلیل و احترام او را به اصفهان می آورد و او را چنان محرز و مرفه می داشت که دیگر هنرمندان با اشتیاق به اصفهان می آمدند.

عهد پرافتخار صفویه به هجوم شوم افاغنه پایان یافت .دوره تجدد صنعتی از نیمه دوم قرن 12 آغاز و اثرش در قرن 13 ظاهر شد و تا اوایل قرن 14 امتدادیافت و سپس رو به انحطاط و زوال نهاد.

قرن 13 از بزرگترین قرون صنعتی مکتب اصفهان است،هنرمندان زبردست به خصوص در قسمت خوشنویسی و تذهیب و نقاشی و قلمدان سازی و ...در اصفهان وفور داشته که وصف و شماره آنها سخت است .در این قرن مرکز ایران از اصفهان و فارس به تهران منتقل شد و بدین علت جماعتی از هنرمندان اصفهان به تهران مهاجرت و ریشه پاره ای از صنایع ظریفه را در آن سرزمین مستقر کردند. از جمله شرف المعالی سید محمد بقا از خوشنویسان نسخ و ثلث و میرزا غلامرضا خوشنویس نستعلیق و ...

دوره تجدد صنعتی اصفهان به عهد ناصرالدین شاه مقتول پایان یافت و از آن پس رو به انحطاط و نیستی رفت و از انقلاب مشروطیت تا انقراض سلطنت قاجار فتوتی عجیب پیش آمد. و در پایان این که اکنون اصفهان باز به وجود هنرمندان گرانمایه نه تنها در ایران که همه بلاد آسیا ممتاز و سرافراز و شاهکارهای مکتب ایشان نظر جهانیان با عجاب و تحسین جلب نموده است .

منبع: ویژه نامه روز اصفهان و کنگره بزرگداشت شیخ بهایی ضمیمه روزنامه اصفهان زیبا / اردیبهشت 89.

iraniro.ir: تور داخلی ایران | گردشگری ایران، سفر به مشهد، اصفهان

italyro.ir: تور ایتالیا ارزان قیمت، تور ایتالیا نوروز 97، تور بهار

itgap.ir: آی تی گپ | مجله فناوری گردشگری، موفقیت،

منبع: راسخون