خاموشی طلاست... - مجله سرگرمی

دکتر امیر الهامی، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی در یادداشتی با موضوع سکوت که در اختیار خبرنگاران قرار داده، آورده است: تجلّی سکوت و خموشی در آثار نظم و نثر ادب فارسی از زوایای مختلفی قابل تأمل است. در فرهنگ ما، بزرگان اندیشه و خرد، بیش از همه زوایا، سکوت و خموشی را در برابر پُرگویی ستوده اند و بر مفهوم رایج گر سخن نقره است، خاموشی طلاست، با تعابیر شاعرانه و حکایت های خواندنی، زیور و پیرایه ای بر کلام آویخته اند. هرچند سکوت و خموشی به اسم یک فضیلت دینی در متون ادبی از انعکاس بالایی برخوردار بوده است و به همین سبب، بیشتر پارسی سرایان در این باب سخن گفته اند، اما بدیهی است که پرداختن به این مفهوم تربیتی در کلام شاعران عارف و سرایندگانی که در حوزه ادبیات تعلیمی قلم فرسایی نموده اند، بیشتر است. عطار معتقد است که فقط به فرمان خدا باید سخن بگوید ای برادر گر تو هستی حق طلب/ جز به فرمان خدا مگشای لب. گر خبر داری ز حی لایموت/ بر دهان خود بنه مهر سکوت. ای پسر پند و نصیحت گوش کن/ گر نجاتی بایدت خاموش کن. هرکه را گفتار بسیارش بود/ دل درون سینه بیمارش بود. عاقلان را پیشه خاموشی بود/ پیشه جاهل فراموشی بود. خامشی از کذب و غیبت واجب است/ ابله است آن کو به گفتن راغب است. نمی خواهم از مفهوم تربیتی سخن دور شوم، بنابراین بدون مقدمه باید بگویم که قافله سالار پردازش به مفهوم سکوت، با همان رویکرد تربیتی سعدی است. او از لحاظ کمی و کیفی در ابعاد مختلف سکوت با این زاویه دید سخن گفته است.

در گلستان سعدی -هرچند که به گفته دکتر وحیدیان کامیار، الزاماً صد درصد با داستان های آن باب هم خوانی ندارد- یک باب در فضیلت خاموشی آمده است. سعدی در باب چهارم گلستان، از زوایای مختلف با حکایات زیبا در طریق ستایش خموشی گام برداشته است. گاهی خموشی را دری بر سرای ندانسته ها دانسته است. در جواب پدری که سخن گفتن پسر دانشمندش را خواستار است می گوید ترسم بپرسند از آنچه ندانم و شرمساری برم و گاهی سیاست درهای بسته را به وسیله خموشی دنبال می نماید. دستور بر پنهان کردن مصیبت ورشکسته می دهد تا مردمان زبان طعن بر فرد خسران زده باز نکنند بازرگانی را هزار دینار خسارت افتاد. پسر را گفت نباید این سخن با کسی در میان نهی. گفت: ای پدر! فرمان تو راست؛ نگویم، ولکن خواهم مرا بر فایده این مطلّع گردانی که مصلحت در نهان داشتن چیست؟ گفت: تا مصیبت دو نشود. یکی نقصان مایه و دیگر شماتت همسایه. مگوی انده خویش با دیگران/ که لاحول گویند شادی کنان. سعدی در بوستان هم از زوایای مختلف، سکوت و خموشی را به اسم یک اصل تربیتی آنالیز نموده است و در شروع باب هفتم بوستان، ضمن برشمردن ارزش سکوت و دعوت به سنجیده گویی، نصیحت پذیری را فقط برای خموشان می داند: اگر پای در دامن آری چو کوه/ سرت ز آسمان بگذرد در شکوه. زبان درکش ای مرد بسیاردان/ که فردا قلم نیست بر بی زبان. صدف وار گوهرشناسان راز/ دهان جز به لؤلؤ نکردند باز. فراوان سخن باشد آکنده گوش/ نصیحت مگیرد مگر در خموش. چو خواهی که گویی نفس بر نفس/ حلاوت نیابی و گفتار کس. نباید سخن گفته ناساخته/ نشاید بریدن نینداخته. سعدی در عرصه قصاید و غزلیات هم ستایشگر سکوت و خموشی است: نظر کردم به چشم رای و تدبیر/ ندیدم به ز خاموشی خصالی.

ساحت دیگر سکوت، سکوت عارفانه است. سکوتی است که عارف پس از مقام قرب الهی و ملاقات معشوق در برابر دیگران دارد. سکوتی که ریشه در مفهوم مَن عَرف الله کَلَّ لسانه دارد هر که را اسرار حق آموختند/ مُهر کردند و دهانش سوختند. سکوتی که ریشه در حیرت دارد حیرت آن روی آتشناک مُهر لب شده است/ ورنه صد فریاد دارد هر سپند خال او که البته صائب با رویکردی زمینی تر از این حیرت می گوید اگر صائب از آن آینه رخسار رویابد/ زند مُهر خموشی بر دهن حرف آفرینان را. سنایی می گوید سکوت معنویان چیست عجز و خاموشی/ لباس مدّعیان چیست گفت و گوی دراز. عطار در همین فضا می گوید چون برسی به کوی ما/ خامشی است خوی ما. در ادبیات فارسی گاهی سکوت نشان بی حوصلگی و دل مردگی است. صائب می گوید خموشیم اثر شکر نیست چون صائب/ دماغ شکوه ام از اهل روزگار نماند و یا فاضل نظری که سروده است باز می پرسمت از مسئله دوری و عشق/ و سکوت تو جواب همه مسئله هاست.

banima.ir: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما