جهله نوازی برند موسیقی هرمزگان - مجله سرگرمی

در استان هرمزگان و در مناطقی چون میناب، بندرعباس، بندر خمیر از قدیم کوزه هایی از جنس سفال سفید به نام جهله رایج بوده است.

سال هاست بعضی گروه های اجرانمایندهٔ موسیقی در هرمزگان به ویژه در میناب و بندرعباس از این نوع کوزه به عنوان ساز خود صدا استفاده می نمایند. ظاهراً جهله در قدیم به عنوان ساز خود صدا متداول بوده و مدتی فراموش شده و در سال های اخیر دوباره احیا شده است.

تاریخچه جهله

طی آنالیز و پژوهش های باستان شناسی در هرمزگان، پیشینه ساخت و وجود کوره هایی برای پخت سفال منطقه به هزاره سوم پ.م (5 هزار سال قبل) می رسد (سرلک،1386، ص 6)، طی دو فصل آنالیز و شناسایی باستان شناسی در شهرستان میناب و یک فصل کاوش باستان شناسی در این شهرستان همچنین شهرستان رودان، آثار به دست آمده در این منطقه، ابزار و ادوات این رشته، چرخ سفالگری که با دست به حرکت درمی آید و... بیانگر قدمت سفالگری این خطه است.

در شش هزار سال پیش از میلاد مسیح، نخستین نشانه های استفاده از کوره در صنعت سفالگری دیده می گردد و باز یافته ها حاکی است در سه هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح، چرخ سفالگری ساده ای که با دست حرکت می کرده و هم اینک نیز استفاده از آن در روستاهای شهوار (از توابع میناب) و کلپورگان (از توابع سراوان) رایج است به خدمت سفالگران درآمده و تحول بزرگی در این صنعت به وجود آورده است. (حسن بیگی، 1365، ص 50)

جهله یا همان کوزه آبخوری با قائده کروی و غیر ایستا، در حال حاضر تنها در شهوار میناب فراوری می گردد. نمونه هایی از این فرم خاص در کشورهای واقع در شرق آفریقا مشاهده شده است.

این کوزه با توجه به ویژگی، فرم خاص و سایر مواد افزودنی موجود در گل سفال (خاکستر)، در خنک نگه داشتن آب کارایی خارق العاده ای دارد.

جهله قرن ها فرم باستانی خود را حفظ کرده و همیشه موردتوجه و علاقه یونسکو نیز بوده است.

امروز دیگر این ظرف کاربری خود را از دست داده است و فراوری این ظرف زیبا و کم نظیر که زمانی در بیشتر مناطق هرمزگان انجام می شد از بین رفته و تنها توسط استاد عبدالله رحیمی شهواری در روستای شهوار میناب انجام می گردد.

طریقه نواختن جهله

برای به صدا درآوردن جهله با کف یکی از دست ها به طور عمودی بر دهانهٔ آن و با دست دیگر بر بدنه آن می کوبند.

نتیجهٔ صوتی این دو شیوهٔ نواختن کاملاً باهم متفاوت اند. صدای ایجاد شده در دهانه جهله بسیار گرفته و نسبتاً بم و صدای حاصل از قسمت شکم آن زیر و نسبتاً خشک است.

تلفیق این دو جنس صدا باعث صدادهی جالبی می گردد. جهله را هم به صورت منفرد و هم به صورت گروهی می نوازند و هر نوازنده بیش از یک ساز استفاده نمی کند.

در داخل جهلهٔ هرمزگان هنگام نواختن آب نمی ریزند و از این رو نیازی به تغییر کوک آن با افزایش یا کاهش آب داخل کوزه نیست.

در قدیم در بندرلنگه و بندرکنگ از خمرهٔ سفالی همراه با هاون برنجی به عنوان سازهای خود صدا در مجالس عروسی استفاده می شد و خمره را با زدن ضربهٔ کف دست بر دهانهٔ آن به صدا درمی آورند.

موفقیت در عرصه بین المللی

در حال حاضر از جهله در کنار ادوات موسیقی و سازهای دیگر در بعضی گروه های موسیقی استفاده می گردد.

موسی کمالی نامی آشنا در وادی هنر هرمزگان به ویژه موسیقی است، کسی که این ظرف سفالی را به یکی از ادوات موسیقی تبدیل کرده است. او در سال 1374 با گروه موسیقی جهله فعالیت خود را شروع کرد و توانست موفقیت های چشم گیری را در عرصه بین المللی کسب نمایند.

جهله یکی از صنایع دستی محلی و ارزشمند هرمزگان است که رفته رفته ساخت آن منسوخ می گردد بنابراین استفاده از آن به عنوان یک وسیله موسیقی می تواند به حفظ و فراوری بیشتر آن یاری کند.

صدای جهله به عنوان یک برند نه تنها در هرمزگان بلکه در دنیا برای دوستداران موسیقی خاطره انگیز است و خواهد بود و امیدواریم به عنوان یک ساز اصیل و بومی که بار فرهنگی برای مردم منطقه دارد بیش از پیش به آن توجه گردد.

* گزارش از بهاره جوشعار کارشناس میراث فرهنگی

foroshgahak.ir: فروشگاه کوچک | مجله آموزشی سیستم های مدیریت فروش