توهم عدالت آموزشی را کنار بگذاریم، ضعف کتب آموزشی و مدیریت بازنشسته ها نقطه شروع ضعف نظام آموزشی - مجله سرگرمی

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری خبرنگاران، نوشته بود وقتی تلفن همراه جایی در مدارس ندارد، مدارس هم جایی در تلفن همراه و در خانه دانش آموزان ندارند. این جمله شاید اولین واکنشی که ایجاد می کند، لبخند و در بهترین حالت خنده ای از سر طنازانه بودن آن است اما وقتی شرایط دانش آموزان در روزهای کرونایی و تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی را می بینیم؛ واقعیت هم همین است. یعنی دانش آموزان هم نشان داده اند به هر طریق با این سطح از تدریس ها و با این سطح از مطالب و محتوای آموزشی موجود در کتب درسی میلی به آموزش از پای تلفن همراه یا گیرنده های تلویزیونی خود ندارند.

البته در تحلیل شرایط پیش آمده و وضع موجود می توان ساعت ها گفت و روزها نوشت اما به اقتضای محدودیت های رسانه ای بد نیست به چند مساله اصلی و محوری در نقد و توضیح آنچه در ایام تعطیلات کرونایی بر نظام آموزشی کشور گذشت، بپردازیم. اتفاقاتی که بعضی آن را گامی در راستای تحقق عدالت آموزشی خواندند و بعضی دیگر هم آن را جام زهری دانستند که برای عبور از شرایط اضطرار کرونایی محکوم به نوشیدن آن بودیم. اما سوای این نگاه های صفر و صدی باید تحلیل های دقیق تر و البته واقع بینانه تری نسبت به شرایط پیش آمده داشت؛ شرایطی که قربانیان آن باز هم دانش آموزان مدارس دولتی بودند که نه دسترسی و نه توان اقتصادی استفاده از بسته های آموزشی موسسات گران قیمت آموزشی را داشتند و چه مدارس باز باشند و چه بسته باشند که از پای تلویزیون مجبور به تحصیل باشند، توفیری در میزان محتوای آموزشی آنها نخواهد کرد.

توهم عدالت آموزشی را کنار بگذاریم

نکته اولی که باید در ارتباط با آموزش های تلویزیونی به آن اشاره نمود مساله گفتمان عدالت آموزشی است که حالا و بعد از شرایط جبری پس از کرونا آموزش هایی که به وسیله صداوسیما پخش می گردد توسط گروهی تحت عنوان گسترش عدالت آموزشی از آن یاد می گردد. شاید استفاده از ابزارهای نوین، استفاده از رسانه ملی، تلفن همراه و سایر آلات این چنینی یاری دهنده در راستا رسیدن به عدالت آموزشی باشد، اما تا وقتی کیفیت مطلوب آموزش فقط در آکادمی های خاص و گران قیمت و معین رتبه های برتر کنکوری در موسسات خاص و پولی کنکوری صورت گیرد چشم امید دوختن به آموزش های نصفه و نیمه و البته مبحث محور در رسانه ملی خیلی امیدی برای تحقق عدالت آموزشی نمی آفریند، خصوصا وقتی سطح سوالات امتحانات نهایی و آزمون سراسری اندک قرابتی با آنچه در کلاس های درس مدارس دولتی و آموزش تلویزیونی تدریس می گردد، ندارد.

پس در اول قدم بهتر این است به جای توجه به فرم ایجادشده آن هم از سر جبر شرایط کرونایی، به محتوای موجود دقت کنیم. نکته دیگری هم که در بحث عدالت آموزشی باید به آن اشاره کنیم جفایی است که به بعضی مدارس خصوصا در مناطق دورافتاده از نظر سطح توان معلمان آنها در تدریس می گردد. دانش آموزانی که در بسیاری از مناطق کم برخوردار کشور درحال تحصیل هستند حالا وقتی به یکباره با آموزش های واحد و تلویزیونی از سوی بعضی معلمان کاربلد آموزش و پرورش روبرو می شوند، در مقام قیاس با معلمی که خودشان دارند، دچار نوعی دوگانگی در تدریس می شوند که این مساله هم خود باعث فهم وجود شکاف آموزشی در کشور توسط این دانش آموزان خواهد شد. پس حرکت در راستا عدالت آموزشی ملزوماتی دارد که بدون توجه به آنها نه تنها یاریی به بسط عدالت آموزشی نمی گردد بلکه به شکاف موجود بیش از پیش دامن زده خواهد شد.

محتوای کتب درسی، نقد همیشگی و کسل نماینده

مساله دیگری که باید به آن اشاره نمود محتوای کتب درسی است؛ محتوایی که متاسفانه هرساله یا در نهایت با فاصله زمانی اندکی دچار تغییر و تحولاتی می گردد و همین مساله باعث ایجاد شکاف عمیق بین فارغ التحصیلان هر دوره آموزشی با دوره قبلی و بعد از آن می گردد. از این مساله که عبور کنیم محتوای نسبتا ضعیفی که از سوی تیم تالیف شناخته نشده و اغلب تازه کار (به اذعان کارشناسان این حوزه) تهیه و فراوری می گردد؛ باعث شده است در اول قدم اصلا محتوای مطلوب و جذابی برای آموزش وجود نداشته باشد که حالا در قدم های بعدی ما نگران نوع ارائه این محتوا توسط دبیران باشیم. پس چالش نظام آموزشی کشور در ارائه آموزش از راه دور فقط محدود و معطوف به یک یا دو مساله معین نیست که با صرف ارائه جداول پخش تلویزیونی برنامه ها بتوان از آنها عبور کرد و به خوبی و خوشی گفت که ما بر چالش آموزش در شرایط کرونایی فائق آمده ایم.

اتفاقا این نوع از آموزش خود مصائب جدیدی را به مسائل قبلی اضافه نموده است و گویا نظام آموزشی به دلیل آمادگی برای پوشش این خلأها نتوانسته آنطور که باید حتی دانش آموزان را از رختخواب خود بلند کند که نیم نگاهی به آموزش های ارائه شده توسط رسانه ملی داشته باشند.

ضعف کتب آموزشی و مدیریت بازنشسته ها نقطه شروع ضعف نظام آموزشی

با این همه گفت وگویی با هامون سبطی، دبیر افتخاری کارگروه آموزش دیده بان شفافیت و عدالت و از معلمان و نویسندگان با سابقه آموزشی کشور داشتیم تا به توضیح و نقد آنچه در ایام کرونایی بر نظام آموزشی ما گذشت، بپردازد.

او در این باره ابتدا با نقد محتوای کتب آموزشی به فرهیختگان گفت: اگر واقعا قصد ما تبدیل تهدیدات به فرصت باشد و هدف این باشد که در نگاه کلان برای کشور زیرساخت های آموزشی درستی ترتیب داده گردد، باید تعارفات را کنار بگذاریم. در طول این چندین سال که از فراوری کتاب های نظام جدید آموزشی می گذرد، از سوی من و بسیاری از کسانی که خاک تخته خورده، معلمی نموده اند و دستی بر قلم دارند و کتاب ها نوشته اند، نقد های جدی به کتاب های نونگاشت دفتر تالیف وارد شده است. مهم ترین نقدی که وجود داشت، این بود که چرا وزارت آموزش و پرورش به مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش عمل نمی کند. این مصوبه به مدت 10سال است که اجرانشده باقی مانده و برخلاف این قانون در این 10 سال و در تالیف کتاب های نونگاشت از توانمندی های بخش غیردولتی بهره گرفته نشده است. اصلا برنامه تفصیلی تالیف کتاب های درسی که باید بر پایه برنامه درسی ملی تهیه می شد و نقشه راه گروه های تالیف در دفتر و خارج از آن قرار می گرفت، کجاست؟ دلیل این کاستی ها، بسته بودن حلقه روابط در سیستم دولتی است.

ما با فضایی روبه رو هستیم که خیلی بسته و محدود است، با مدیرانی که علی رغم بازنشسته شدن حاضر نیستند از مناصب کلیدی در وزارت آموزش و پرورش دل بنمایند. اگر مدیریت این بزرگواران ـ که نیت آنها خیر است ـ واقعا کارساز بود، نباید الان با این همه مشکل راهبردی و محتوایی در کتاب های درسی روبرو می بودیم. این امر باعث شده آموزش و پرورش دچار روزمرگی و کم کوشی گردد و در برابر دگرگونی های تدریجی جامعه و جوانان نیز همگامی نشان ندهد، چه رسد به پدیده های پیش بینی نشده و پرتلاطمی چون بحران کرونا. کتاب های درسی برخلاف آموزش زنده، حالت پویا ندارند، یعنی همانند نقاشی یک صحنه هستند که به هرحال با چندین بار لکه گیری و دستکاری و استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری می توان اثری نسبتا قابل قبول را ارائه داد اما آموزش زنده همانند بازی در یک فیلم است نه ارائه یک نقاشی قاب شده و روتوش شده؛ اینجا کاستی ها و ایرادات سیستماتیک بیشتر خود را نشان می دهند. روشن بود که اگر در حلقه بسته سازمان پژوهش و برنامه ریزی گشایشی رخ ندهد و نویسندگانی که بعضی نه براساس شایستگی که براساس روابط وارد این حوزه شدند؛ برقرار بمانند، دیر یا زود اتفاقات نامبارک تری از اشتباهات در کتاب های درسی رخ می کند و کرونا که آمد پرده برافتاد و ناکارآمدی ها پدیدارتر شد.

خارج شدن سلطه هرزآموزان در صداوسیما با اقدام اخیر وزارت آموزش و پرورش

سبطی شرایط کرونا را فرصت غیرمنتظره ای دانست که علی رغم تمام کاستی ها دستاوردهایی را هم برای نظام آموزشی کشور به همراه داشت. او در این باره گفت: فرصت نامنتظره ای که کرونا در حوزه آموزش ایجاد نموده است، باید شروع عدالت آموزشی و تغییر ذائقه معلمان و دانش آموزان نسبت به امر یاددهی-یادگیری باشد. تهدیدی که باید به یک فرصت تبدیل گردد. این روشن بود که بعضی مولفان یا دستیاران تالیف کتاب های نونگاشت -که اصولا باید از پیروز ترین معلمان کشور باشند و دارای سبک و نبوغ آموزشی- اگر بخواهند در گود آموزش حضوری کتاب های خود حاضر شوند، گوی توفیق و سربلندی را از این میدان نخواهند ربود، چون آموزش حضوری پویاست و امکان دستکاری و روتوش ندارد و این ناتوانی ها روی آنتن رفت و خیلی ها را به نقد و گلایه واداشت، ازجمله نمایندگان مجلس را. اما در این راستا، تصمیماتی گرفته شده که جای سپاسگزاری نیز دارد و موجب شده خوشبختانه کار به دست هرزآموزانی که در بعضی برنامه های مشارکتی صداوسیما در این پنج سال آموزش کشور را به مسخرگی و تباهی کشانده اند، نیفتد. واقعا بیم آن می رفت که این افراد بخواهند داعیه دار آموزش ملی نیز بشوند و گویا این ماجرا هم کلید خورده بود اما با تیزبینی ستاد مقابله با کرونای تهران جلوی این نفوذ گرفته شد و کار به دست صاحب آن افتاد که همان آموزش و پرورش و مولفان یا نزدیکان به مولفان دفتر پژوهش باشد تا دست کم، شبه علم به جای علم به خورد فرزندان مملکت داده نگردد.

خوشبختانه تا اینجا، در این آموزش ها گزاره های نادرست و تکنیک های دروغین ارائه نشده است؛ فقط گهگاه اشتباهاتی وجود دارد که البته از یک مولف کتاب درسی قابل پذیرش نیست ولی حداقل این است که آنها سهوی است. در برنامه های مشارکتی صداوسیما اشتباهات عمدی می بینیم. معلم نماها به عمد و دانسته موضوعات را غلط تدریس می نمایند و می گویند با همین شیوه غلط رفتار کنید و به حرف های درست معلمان تان کاری نداشته باشید! عدم حضور معلم نماها در آموزش تکمیلی صدا و سیما جنبه خوب قضیه بود و جنبه بد قضیه اینکه چرا افرادی که فراوری خوراک فکری و فرهنگی 13میلیون فرزند ایران به آنها سپرده شده است، در امر آموزش کم توان ظاهر شده اند؟ و چرا کار تالیف کتاب های درسی را که سند ملی به شمار می آید، بر عهده دارند؟ البته یک توجیه این است که درس دادن جلوی دوربین سخت است.

نقدی بر نحوه ارائه آموزش های تلویزیونی و ریشه کاستی های موجود

این نویسنده با سابقه کتب آموزشی در ادامه با تشریح توجیهات نویسندگان کتب آموزشی که حالا مسئولیت آموزش آنها را در رسانه ملی برعهده دارند، اظهار داشت: خب، ما دو بحث در ماجرای آموزش تلویزیونی داریم: یکی محتوای آموزش و دوم شیوه آموزش. اگر شیوه آموزش خیلی جذاب نباشد و با لکنت هایی همراه باشد می تواند به این ربط داشته باشد که هر معلم لزوما هنرپیشه خوبی در برابر مخاطب مجازی نیست؛ اما محتوای آموزشی ارائه شده در بعضی از این برنامه ها، حدودا روخوانی کتاب درسی است. یعنی خط فکری و هنر آموزشی در آن دیده نمی گردد و بیشتر شبیه برطرف تکلیف است.

اینها در واقع پیغامد همان معطل ماندن مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش است که برخلاف دستور موکد آن، متاسفانه در عمل از توانمندی های یک جامعه 80میلیونی که در آن اندیشمندان، دانشمندان، افراد هنرمند و صاحب خلاقیت بسیار است، استفاده نشده و افرادی وارد دفتر تالیف می شوند که معین نیست براساس چه شایسته سنجی هایی گزیده شده اند. در تالیف کتاب های درسی هیچ فراخوانی داده نمی گردد! حتی هنگامی که در جلساتی رسمی از نمایندگان انجمن فرهنگی ناشران آموزشی دعوت می گردد که در اجرای مصوبه معطل مانده 828 به دفتر تالیف یاری برسانند، درنهایت به مولفان و معلمان معرفی شده از سوی همین نهاد رسمی اجازه نمی دهند که حتی در ویراستاری و برطرف کاستی های کتب درسی نقش داشته باشند، چه رسد به نگارش آنها که تکلیف قانونی آنهاست. حالا به این موضوع دقت کنید که چرا صفحه های اول بعضی کتب درسی تبدیل به قطار اسامی شده است؟! یعنی اگر زمانی نام جلال آل احمد یا نام زنده یاد احمد آرام زینت بخش صفحه اول کتاب های درسی بود و درواقع نام شان اعتبار می بخشید به کتاب های درسی، ما امروز با وارون آن پدیده رو به رو هستیم، یعنی افرادی به هر نحوی می کوشند نام خود را بین مولفان کتاب درسی بگنجانند.

کتاب هایی داریم که در آن نام بیش از 20 مولف و ناظر علمی و برنامه ریز و... آمده است و معین می کند صفحه شناسنامه کتب درسی نردبانی شده است تا کسانی خود را به مراتب بالاتر برسانند، درحالی که کتاب درسی جایگاه کسانی بود که آنقدر مراتب بالایی داشتند که لطف می کردند و کتاب درسی را می نگاشتند. وقتی اسم کسانی در کتاب درسی می آید که از فردای انتشار آن، با در دست دریافت این سند ملی، خود را در بخش خصوصی نویسنده کتاب درسی معرفی می نمایند و از این راه کسب اعتبار و درآمد می نمایند و صفحه شناسنامه کتاب درسی را پله ترقی خود می پندارند، روشن است که در گزینش بعضی از این مولفان شایسته سالاری و توان علمی و ذهنی ملاک قرار نگرفته است، پس جای شگفتی نیست که ایشان از اینکه در عرصه آموزش همگانی فرصت تدریس در صدا و سیما را به یک اتفاق ماندگار تبدیل نمایند و رضایت عمومی را برای مجموعه دولت به ارمغان آورند، ناتوان باشند.

آموزش و پرورش از نگاه بسته سازمانی خود خارج گردد

سبطی با مفید خواندن فرصت ایجادشده پس از بحران کرونا در بهبود شرایط آموزشی کشور ادامه داد: امکانی که کرونا در حوزه آموزش دولتی و همگانی ایجاد نموده است، می تواند درمانی موثر باشد برای زهری که در طول این پنج سال، هرزآموزان به وسیله رسانه های مختلف به ویژه رسانه ملی در مغز دانش آموزان بی گناه کشور تزریق نموده اند و آنها را در روز روشن و در برابر چشمان بسته مسئولان فریب داده اند که بدون حل مساله می توان به جواب آن رسید و حتی بدون خواندن صورت مساله هم می توان به جواب مساله رسید! و این یعنی بستن در علم و خرد در این کشور. اما اکنون فرصتی دست داده و ما به وسیله این برنامه ها در صداوسیما می توانیم ذهن دانش آموزان مان را سم زدایی کنیم و بچه ها را با فرهنگ و علم واقعی و شیرینی یاددهی و یادگیری آشنا سازیم.

بازخوردهایی که من از شاگردانم دارم و آنچه از دیگران شنیده ام و آنچه تا به امروز خود دیده ام این است که این توانایی در مدرسان این درس ها به طور عام دیده نشده است. البته می شناسم مدرسی در درس ریاضی که در این برنامه ها از جان و دل ریاضی می آموزد، اما به طور عام اینطور نبوده و این فرصت تا اینجا از دست رفته، ولی اگر همین حالا هم اولیای آموزش و پرورش از آن اینرسی سازمانی خارج شوند و واقعیت های موجود در کشور را ببینند و برنامه ریزی هوشمندانه ای نمایند تا از توانمندی های ایرانیان خارج از حلقه بسته ستاد آموزش و پرورش بهره ببرند، امکان تبدیل تهدید کرونا به فرصت در حوزه آموزش باقی است.

بیایند یکبار هم به مدرسانی که صاحب سبک و تالیف هستند و دارای مدرک معتبر دانشگاهی و شریف و خوشنام و باسابقه اند اما به ستاد آموزش و پرورش متصل نیستند، فرصت خدمت بدهند تا در کنار این معلمان عزیز و محترمی که از دفتر تالیف به صداوسیما آمده اند، مباحث را با رنگ و بویی دیگر برای بچه های کشور بیان نمایند و اگر باز هم نه، می توان گفت این فرصت سوخته و گرچه از آن سوءاستفاده نشده اما خوب هم استفاده نشده است.

ماجرای حذف کنکور

دبیر افتخاری کارگروه آموزش دیده بان شفافیت و عدالت در انتها به مساله نخ نمای حذف کنکور در کشور که اخیرا و پس از تعطیلی مدارس در جریان بحران کرونا دوباره بر سر زبان ها افتاد، اشاره نمود و گفت: من این را بارها گفته ام که خوب نبودن یک پدیده دلیل بر این نیست که نبودن آن خوب است و البته درک این موضوع احتیاج به درنگ دارد. مثلا اینکه اتوبوسی بین دو شهر رفت وآمد می کند و هوا را آلوده می سازد، خوب نیست اما اگر همین یک اتوبوس آلاینده را هم منهدم کنیم، بدتر است.

بگذارید مثالی بزنم: فرض کنید ما یک شهر A داریم با یک میلیون و دویست هزار نفر جمعیت که اصلا از شرایط شهر خود راضی نیستند و قصد کوچیدن به شهر B را دارند اما گنجایش شهر B فقط30هزار نفر است. جاده ای این دو شهر را به هم متصل می کند و یک اتوبوس هر روز تعدادی اندکی از مردم شهر A را به شهر B می برد؛ پس به ناچار صف های طولانی در خروجی شهر A ایجاد می گردد که شدیدا مشکل ساز و آزاردهنده است. افراد سودجویی هم در این صف ها مسائلی برای مردم ایجاد می نمایند. حالا فرض کنید کسی که تصمیمات کلان کشور برعهده اوست برای حل این معضل، به این نتیجه برسد که آن اتوبوس را منهدم کند تا دیگر کسی در خروجی شهر A صف نکشد! خب نتیجه این می گردد که همان سازوکار نامناسب هم از میان می رود و همه آن یک میلیون و دویست هزار نفر ساکن شهر A به سمت شهر B راه می افتند و شهر B را هم خراب می نمایند. راه چاره خبرنگاراننی که بر طبل حذف کنکور می کوبند در همین حد غیرواقعی است. اگر کنکور مشکل زاست و از آن سوءاستفاده می گردد، مشکل از خود کنکور نیست.

کنکور همان اتوبوس میان این دو شهر است که نظمی حداقلی به وجود می آورد و امنیتی در آن برقرار است. اگر کنکور را حذف کنیم، مثل این است که آن اتوبوس را منهدم نموده باشیم. تعداد جایگاه های دانشگاه دولتی که از جوانان کشور شهریه نمی خواهند، اندک است و از میان همین جایگاه ها هم فقط بخشی که دانش آموزان احساس می نمایند اگر در آن رشته ها قبول شوند شغل مناسبی در آینده خواهند داشت، مورد استقبال است. تعداد این جایگاه ها افزایش نیافته که هیچ، بر اثر پدیده زشت جایگاه فروشی طی این چند سال کاهش هم داشته است. (البته سال جاری ما سعی می کنیم در دیده بان عدالت و شفافیت و با یاری به حراست سازمان سنجش جلوی این کار را تا حد امکان بگیریم.)

به هر حال تعداد این جایگاه های آینده دار - در ذهن مردم - در دانشگاه های دولتی نهایتا 30هزار جایگاه است و ما یک صف یک میلیون ودویست هزار نفری برای رسیدن به این سی هزار جایگاه داریم. باید سازوکاری باشد که بین یک میلیون و دویست هزار خواستار، 30هزار نفر را انتخاب کند و با امنیت به آنجا برساند. آنهایی که ادعا دارند حذف کنکور مشکل را حل می کند بفرمایند در مثال یادشده، چه چیزی غیر از اتوبوس می خواهند بگذارند؟ کانال های زیرزمینی یا راه های هوایی؟ از سال 80 تا به امروز، یعنی 19سال است که شعار حذف کنکور سر داده می گردد ولی این اتفاق نمی افتد! نه به خاطر یک سازمان یا چهار نفر آدم که مانع می شوند بلکه به این علت که این شعار غیرواقعی و عوام فریبانه است. درحال حاضر، مطرح کردن سوابق تحصیلی به عنوان جایگزین آزمون رقابتی کنکور، شوخی نامناسبی با افکار عمومی است. سوابق تحصیلی وقتی قابل اتکاست که در سه سال انتهای دوره متوسطه، آزمون های استاندارد برگزار شده باشد. آموزش و پرورش تا به امروز در سه سال انتهای متوسطه آزمون استاندارد نگرفته است و در کمیسیون آموزش و تحقیقات، اعلام هم نموده است که نمی تواند بگیرد. حال نتایج ناتوانی در اجرای وظایف قانونی خود را با یک رفتار عوام فریبانه به گردن سازمان سنجش یا مافیایی خیالی می اندازد.

تعریف پوپولیسم این است که مسائل را از دوش خود بردارید و به دیگری نسبت دهید و بگویید با حذف آن دیگری، مسائل حل می گردد. آموزش و پرورش اگر در سه سال انتها دبیرستان بتواند آزمون برگزار کند و در این آزمون ها تقلب اتفاق نیفتد -که خوشبختانه تازگی ها با اجرای سازوکارهای هوشمندانه ای میزان تقلب کمتر شده است- آن موقع به یاری سوابق تحصیلی احتمالا بیش از 95درصد داوطلبان می توانند دسته بندی شوند و تنها برای نشستن بر پنج درصد از جایگاه ها، احتیاج به کنکور خواهد بود. در حال حاضر،87 درصد با این سوابق تحصیلی یک ساله می توانند رتبه بندی شوند و 13 درصد باقی مانده احتیاج به کنکور دارند. هرچه آزمون های استاندارد آموزش و پرورش بیشتر گردد از آن 13 درصد کاسته می گردد.

منبع: فرهیختگان

انتهای پیغام/

kashia.ir: کاشیا | مجله گردشگری و مسافرتی

nfliri.ir: مجله نیلوفری | مجله خبری تحلیلی نیلوفری

bushehrherfa.ir: مجله بوشهری ها، وبلاگ بچه محل های بوشهر