بازار کتاب کودک و نوجوان در تصرف ترجمه بی رویه، وقتی خبری از نظارت ارشاد نیست - مجله سرگرمی

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- نرگس مهراجی؛ کتاب ها و قصه ها، همان دوستان موافقی هستند که از زمان خردسالی پایشان به زندگی ما آدم ها باز می شود؛ از همان دوران در میان دنیای قصه ها و داستان ها به دنبال پاسخی برای سوالات عجیب و غریبی که اقتضای دنیای بچگانه است می گردیم، خودمان را جای تک تک شخصیت ها می گذاریم و با هم ذات پنداری به دنیایمان رنگی دیگر می بخشیم؛ سوار بر پرنده خیال به آنچه که در دنیای قصه ها شنیده ایم و دیده ایم بال و پر می دهیم و در نهایت شخصیت مان میان دنیای واژگان کتاب ها خلق می شود.

هر چیزی که در گذر روز های کودکی با آن روبرو شده ایم تاثیرات عمیق تری را بر ذهن مان به جا خواهند گذاشت همان گونه که اکنون با شنیدن عنوان بعضی از داستان ها و کتاب ها، به آغوش آن روز ها برمی گردیم و خاطرات برایمان تداعی می شوند؛ اما این روز ها جنس کتاب ها و قصه های بچه ها شاید دیگر مثل گذشته نباشد؛ به هرحال با گسترش ارتباطات و پیشرفت صنعت ترجمه، محتوای ادبیات کودک و نوجوان از تغییر دور نمانده است به گونه ای که کتاب های ترجمه در حوزه کودک و نوجوان از کتاب های تالیفی سبقت گرفته اند و قفسه بخش کودک و نوجوان فروشگاه های کتاب پر است از کتاب هایی با نویسندگان خارجی و مترجمان ایرانی.

طبیعتا هیچ ملت و جامعه ای به تنهایی قادر به ادامه زیست فرهنگی و اجتماعی خود نیست و در صورت دوری به انزوای فکری، اجتماعی و فرهنگی دچار می شود، بنابراین ما ناگزیر به ترجمه هستیم؛ ترجمه آثار کودک و نوجوان به تنهایی اتفاق ناخوشایندی نیست و چه بسا به غنای فرهنگی و گسترش دنیا بینی بچه ها و نوجوانان منجر می شود؛ این موضوع از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی دور نمانده و ایشان در بخشی از بیانات خود در دیداربا اعضای کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان به اهمیت انتشار آثار ترجمه اشاره داشته اند به شرطی که والدین و متولیان این حوزه از سلامت آن ها خاطر جمع باشند و به انتخاب درستی دست بزنند، اما امروزه شرایط آثار ترجمه کودک نابسامان تر و پیچیده تر از این تعابیر است و عملا شاید بخش قابل توجهی از آثار ترجمه به بالندگی فرهنگ و مهارت پروری بچه ها کمکی ننموده باشد.

سرشروع مسائل ترجمه حوزه کودک از جایی شروع می شود که دیدگاه ها و نظارت ها نسبت به این شاخه از ادبیات، تخصصی و حرفه ای نبوده، بعضی ها گمان می نمایند به دلیل اینکه واژه های ساده تری در آثار بچه ها به کار رفته، ترجمه آن هم به مراتب ساده تر است، اما صرفا دانستن یک زبان در این جهت کافی نبوده و یک مترجم باید آشنایی کامل با روانشناسی کودک داشته باشد و لایه های مختلف فکری و فرهنگی منطقه خود را بشناسد و سپس، ترجمه را مطابقت دهد تا ترجمه پیروزی حاصل شود. درباره دلایل افزایش آثار ترجمه در حوزه بچه ها دیدگاه های گوناگونی از سمت نویسندگان، مترجمان و کارشناسان این حوزه مطرح است که در این گزارش به آن ها پرداخته ایم.

به اسم بچه ها، به کام جیب ناشران

ریحانه جعفری یکی از مترجمان باسابقه در حوزه بچه ها است که تا کنون با بسیاری از ناشران خردسال و کودک همکاری داشته است، او معتقد است ترجمه از دوجنبه کیفی و کمی قابل آنالیز و ارزیابی است؛ آن پدیده ای که امروزه با عنوان افزایش بی حدوحصر آثار ترجمه حوزه کودک و نوجوان از آن یاد می شود یک افزایش کمی بوده است، یعنی انتشار حجم گسترده ای از نسخه های ترجمه که عموما به وسیله مترجمان تازه کار و ناآشنا نسبت به معیار ها و فاکتور های ترجمه نظیر تسلط به زبان مبدا و مقصد، آشنایی با روانشناسی و دنیا واژگان بچه ها منتشر می شود.

در این شرایط ناشران حوزه کودک نیز به دلایلی از جمله این که کتاب های ترجمه نسبت به کتاب های تالیفی کم هزینه بوده و سریع تر از کتاب های تالیفی به خاتمه می رسند، از ترجمه آثار و آن دسته از مترجمان تازه کار که حق الترجمه بسیار اندکی را دریافت می نمایند حمایت و استقبال می نمایند؛ ناشرانی که درون مایه و همخوانی آثار ترجمه با فرهنگ این سزرمین برایشان در اولویت نبوده وتن ها درد کسب و کار و درآمد خودشان را دارند.

او ادامه می دهد: البته در میان ناشرانی که تمام دغدغه ها و انگیزه هایشان به انتشار آثار گیشه ای خلاصه می شود، ناشران انگشت شماری وجود دارند که نسبت به معیار های اصولی ترجمه و همچنین نام مترجم اهمیت قائل اند و به خوبی آگاهند که بخشی ازفروش آثار ترجمه به نام مترجم وابسته است، به هر حال قسمتی از پیروزیت در حرفه ترجمه مبتنی بر تجربه اندوزی مترجمان است و بسیاری از مخاطبان هوشمند با تاکید بر این مسئله، هر ترجمه ای را برای مطالعه انتخاب نمی نمایند.

از باب نمونه، ترجمه های گوناگونی تا به امروز از کتاب شازده کوچولو منتشر شده است، اما بیشتر مخاطبان برای انتخاب وخرید بهترین نسخه ترجمه شده کتاب ذکرشده به عنوان یک مترجم تعیین و شناخته شده بسنده می نمایند و نام مترجم، تضمین نماینده کیفیت اثر برای مخاطبان بوده است؛ اکنون با توجه به شرایط غالب بر ترجمه آثار کودک و فقدان نظارت های رسمی و تخصصی، والدین و مربیان به عنوان گزینش گران و خریداران کتاب برای کودک تنها کسانی هستند که می توانند فرزندان این جامعه را از چنگ غول ترجمه های غیر اصولی نجات دهند.

تقلیل صندلی نویسندگان تالیفی کودک و انگیزه هایی که رنگ می بازند

در فرایند آنالیز دلایل افزایش کتاب ها ترجمه این پرسش در ذهن مخاطبان شکل می گیرد که نویسندگان تالیفی کجای این ماجرا هستند و دلیل حضور کمرنگ آن ها در این عرصه رقابت چیست؛ ریحانه جعفری به این سوال به شکل دیگری پاسخ می دهد و می گوید: شاید بهتر است بگوییم در حوزه کودک، نویسندگان داخلی حرفه ای انگشت شمارند و در میان انبود اثار ترجمه، مغفول واقع شده اند به همین خاطر یکی از دلایل افزایش کتاب های ترجمه کودک به کمبود نویسنده کودک خوب و مطرح در کشور برمی شود.

اگرچه مولفین زیادی در این زمینه فعالیت می نماید، اما کتاب ها از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند؛ از طرفی دیگر زمینه ای برای جذب نویسنده وجود ندارد و در عین حال هم تقاضا زیاد و عرضه کم است. زیرا بچه ها همچنان تمایل به خواندن کتاب دارند و هنوز وارد عرصه های سخت زندگی نشده اند که فرصتی برای مطالعه نداشته باشند.

این مترجم درباره خلا های حمایتی از ناشران کودک می گوید: ادبیات کودک به شدت نیازمند حمایت های سازمان ها و نهاد های دولتی است تا انگیزه و امید به ناشران این حوزه برشود به هر حال دغدغه های اقتصادی و اقتصادی ناشران را نیز باید به رسمیت بشناسیم. چند سال گذشته طرحی به عنوان تالیف رمان نوجوان به همت کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوان و به سرپرستی حمیدرضا شاه آبادی برگزار گردید و خروجی این پروژه درخشان انتشار چند طرح رمان پیروز در حوزه نوجوان بود؛ جای خالی این قبیل از فعالیت ها در حوزه کودک بسیار حس می شود؛ درحالیکه با برگزاری چنین طرح هایی، ناشران و نویسندگان این حوزه دغدغه مندتر از گذشته در عرصه حضور می یابند.

از تصویرسازی های چشمگیر تا تنوعی بی رقیب

فاطمه معدنی نویسنده، مترجم و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان از دلایل دیگر افزایش کتاب های ترجمه در بازار ادبیات و نشر به خبرنگار خبرنگاران می گوید: بعضی از کتاب های ترجمه در شاخه ادبیات کودک در مقایسه با کتاب های تالیفی، تصویرسازی چشمگیرتری دارند و به همین خاطر توجه بچه ها را به خوبی جلب مینمایند، عموما مترجمان حرفه ای در حوزه های مختلف، بهترین آثار هر کشور را برای ترجمه گزینش می نمایند تا نمونه های خوبی به بازار ادبیات و نشر وارد شود، همین مسئله گاهی باعث می شود مخاطبان، کتاب های خارجی و ترجمه شده را در سطح بالاتری از کیفیت ارزیابی نمایند، در حالی که در ادبیات ملت های گوناگون نیز کتاب های ضعیف و متوسط نیز عرضه می شود، اما مترجمان سعی می نمایند باکیفیت ترین آثار را برای ترجمه انتخاب نمایند.

این نویسنده و مترجم کتاب کودک درباره یکی دیگر از دلایل تنوع کتاب های ترجمه اعلام کرد: این مسٔله را مورد توجه داشته باشیم که نویسندگان انگلیسی زبان نسبت به نویسندگان فارسی زبان از جامعه آماری بیشتری برخوردارند و به دنبال آن تنوع ایده و محتوای بیشتری در این آثار وجود دارد، در نتیجه با آثار ترجمه بیشتری در بازار روبرو هستیم و از این مسئله گریزی نیست؛ این اتفاق یک جنبه مثبت هم دارد اینکه مخاطبان کودک و والدین آن ها در موضوعات و ژانر های گوناگون به راحتی می توانند کتاب های ترجمه مفیدی را برای مطالعه انتخاب نمایند. البته با وجود ترجمه های سطحی و غیرحرفه ای بعضی از مترجمان تازه کار و ناشران، والدین باید با آگاهی بیشتری به گزینش کتاب های ترجمه دست برنند.

نظارت تنها به معنای اعمال ممیزی ها نیست

آنالیز دلایل افزایش کتاب های ترجمه نیازمند پاسخ به این سوال است که عمکرد و راه چاره های وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان ناظران و مدیران این حوزه چیست و چگونه به این مسائل ورود می نمایند؟ ایا عملا ورود و دخالتی از سوی آن ها صورت می گیرد یا خبر. اساسا فرایند انتشار آثار تالیفی یا ترجمه به این گونه است که پس از اتمام مراحل ویراستاری، تصویرگری وصفحه آرایی، برای کسب مجوز از سوی ناشر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فرستاده می شوند؛ در این مرحله نتیجه فعالیت های مترجم زیر ذره بین هیئت نظارت بر کتاب کودک قرار می گیرد.

ریحانه جعفری درباره کیفیت و نحوه ارزیابی وزارت فرهنگ و ارشاد می گوید: فعالیت ارشاد در این زمینه تنها به اعمال ممیزی هایی محدود می شود که همه جانبه و کیفی نیست؛ در گام اول باید این را بدانیم که یکی از دلایل لزوم ترجمه در این شاخه آشنایی و درک بچه ها از تفاوت های فرهنگی و اجتماعی است، بچه ها به وسیله مطالعه آثار ترجمه در معرض تعامل با دنیا قرار می گیرند، اما بعضی از محدودیت های وزارت ارشاد از این آشنایی، خواسته یا ناخواسته جلوگیری می نمایند.

او ادامه می دهد: مدیریت و نظارت بر آثار ترجمه تنها به معنای اعمال محدودیت ها و ممیزی ها نیست که البته این مسئله هم تا به امروز از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده. بلکه ساماندهی به شرایط کنونی ترجمه کتاب کودک بیش از هر مسئله ای نیازمند آنالیز محتوایی و مدیریت ترجمه آثار است؛ چالش های اساسی که در زمینه ترجمه وجود دارد به طور قطعی از عدم مدیریت و کافی نبودن ممیزی ها حکایت دارد، یکی از معضلات اساسی، انتشار ترجمه های گوناگون از یک اثر خارجی است که شاید اولین نسخه ترجمه آن با رعایت حق تکثیر همراه باشد (که البته همواره هم اینگونه نیست چرا که ایران معاهده بین اللملی حق تکثیر را نپذیرفته، ولی تعداد اندکی از ناشران این موضوع را رعایت می نمایند)، اما پس از پیروز واقع شدن آن نمونه ترجمه شده، دیگر ناشر ها هم آن اثر را بدون رعایت حق تکثیر ترجمه می نمایند و نتیجه این ماجرا این است که ما با نسخه های گوناگون ترجمه یک اثر از سوی نشر های گوناگون در بازار روبرو می شویم که بسیاری از آن ها از نخستین نسخه ترجمه شده، کپی شده است و عملا ناشران هیچ فعالیت و کوشش خاصی در زمینه

بعضی از کتاب های ترجمه در شاخه ادبیات کودک در مقایسه با کتاب های تالیفی، تصویرسازی چشمگیرتری دارند و به همین خاطر توجه بچه ها را به خوبی جلب مینمایند

ترجمه اثر انجام نداده اند و متاسفانه در ایران هیچ قانونی برای جلوگیری از چنین تقلب ها و رفتار های غیرتخصصی تعریف نشده است.

از دیدگاه این مترجم یکی دیگر از معضلات و آسیب های ترجمه این است که گاهی اوقات به سبب عدم هماهنگی میان ناشران و از طرفی نبود کنترل، چند نشر گوناگون ترجمه یک اثر را شروع می نمایند بدون این که از این موازی کاری باخبر باشند؛ و مجددا در این شرایط ترجمه های گوناگون از یک اثر به بازار تزریق می شود که به نحوی اتلاف سرمایه به حساب می آید؛ با توجه به موارد ذکر شده راه اندازی خانه ترجمه کودک و نوجوان به عنوانی مکانی برای تعامل ناشران و مدیریت آثار ترجمه تا حدودی میتواند از آسیب های این حوزه جلوگیری کند.

جولان خطرناک کتاب های زرد در سایه عدم نظارت

فاطمه معدنی، نویسنده و کارشناس کتاب کودک در ادامه بحث به معضلات ترجمه های بی رویه می پردازد و می گوید: در سال های اخیر، تنوع قالب های ادبی در ادبیات کودک و نوجوان ریزش پیدا نموده است بیشتر کتاب های ترجمه در گروه سنی ب و ج، در دو ژانر طنز و وحشت در بازار عرضه می شوند، بعضی از کتاب های طنز به سمت شوخی های سطحی و تمسخر پیش رفته اند که برای بچه ها جذاب است و ناشران با سوء استفاده از علاقه بچه ها، تنها کتاب های طنز و مصور را منتشر می نمایند، این مسئله موجب می شود بچه ها در امر کتابخوانی، تک بعدی رشد نموده و تصور آن ها از کتاب، تنها مطالب طنز سطحی باشد.

او ادامه می دهد: فقدان نظارت رسمی بر محتوا و کیفیت کتاب های ترجمه کودک و نوجوان موجب انتشار بی رویه کتاب های زرد شده است، بعضی از انتشارات کشور بدون هیچگونه ارزیابی و سنجشی با کسانی که تنها اندکی توانایی نویسندگی داشته باشند همکاری می نمایند و ترجمه کتاب را به دست آن ها می سپارند؛ درحالیکه اگر نهاد های مربوطه نگاه ویژه ای نسبت به ادبیات کودک و نوجوان داشته باشند، نویسندگان با انگیره و رغبت بیشتری به فراوری اثر می پردازند و آمار کتاب های تالیفی درشاخه ادبیات کودک و نوجوان، افزایش قابل توجهی خواهد داشت.

جعفری، مترجم آثار کودک معتقد است: اگر پشتوانه و زیرساخت هر حرفه و فعالیتی از یک نگاه تخصصی و دغدغه مند برخوردار نباشد، آن اقدام آسیب زا خواهد بود؛ این موضوع در حوزه ادبیات پررنگ تر و ملموس تر ضاهر می شود چراکه ادبیات زمینه ساز بستر فرهنگی و خوراک فکری مردم جامعه است.

بر اساس شواهد به دست آمده از آنالیز های میدانی، محتوای غالب آثار ترجمه حوزه کودک و به ویژه نوجوان در ژانر وحشت و هیجان در بازار ادبیات عرضه می شود؛ این ژانر از ادبیات هر چند تقویت قوه تخیل این گروه سنی را به دنبال خواهد داشت، اما افراطی گری ناشران در این شاخه با رسالت و هدف اصلی ترجمه آثار دیگر سرزمین ها مبتنی بر رشد دنیا بینی، آشنایی با فرهنگ های دنیای و مهارت پروری، کاملا در تعارض است.

با توجه به دلایل ذکر شده از سوی فعالان این حوزه به نظر می رسد اگر نهاد های مربوطه نگاه مدیریتی و مسئولانه ای نسبت به آثار تالیفی و ترجمه کودک داشته باشند، به دو هدف اساسی خواهیم رسید نخست ان که نویسندگان با انگیره و رغبت بیشتری به فراوری اثر می پردازند و در گام بعدی شاهد تعادل کمی و کیفی میان آثار ترجمه و تالیفی خواهیم بود.

استدیو مرینا: استدیو مرینا، مجله خبری صنایع هنری، گردشگری، ورزشی و عملی

مجله فوتبال دوستان: مجله فوتبال دوستان، وبلاگ خبری و تفسیری فوتبالیستها

مجله آراد: مجله آراد | مجله تفریحی، سرگرمی و مسافرتی