احتمال تغییر روند سدسازی در ایران - مجله سرگرمی

به گزارش خبرنگاران، سدها برای اهداف مختلفی از جمله ذخیره و تأمین آب، فراوری برق، اهداف تفریحی و کنترل سیلاب ساخته می شوند و در طول تاریخ یکی از نمادهای توسعه جوامع بوده است که بعضی تنها با هدف کنترل سیلاب ساخته شده اند. حتی سدهایی که با اهدافی غیر از کنترل سیلاب ساخته می شوند، می توانند در مدیریت سیلاب با دوره بازگشت های کوچک هم مفید باشند.

بنا بر اطلاعات موجود، در ایالات متحده نزدیک به 84 هزار سد ساخته شده است که شامل 8100 سد بزرگ است. در ایالت کالیفرنیا (با مساحتی حدود یک چهارم ایران و یک دوم جمعیت ایران) 2700 سد و مخزن وجود دارد که حجم ذخیره آنها بالغ بر 52 میلیارد متر مکعب است.

بنا به گزارش FEMA، نزدیک به 18 درصد اهداف سدسازی در ایالات متحده، فقط کنترل سیلاب بوده است. 12 درصد سدهای بلند جهان در اروپا نهاده شده است (6100 سد) که حجمی حدود 410 میلیارد مترمکعب را به خود اختصاص داده اند. در اسپانیا 1200، ترکیه 625، فرانسه 569، ایتالیا 524 و انگلستان 517 سد بلند وجود دارد. در زمان سیلاب، حجم زیادی آب در زمان نسبتاً کوتاهی وارد مخزن می گردد و اگر گنجایش مخزن کافی باشد، می تواند در مخزن آرام گیرد.

سدسازی در ایران از کجا آغاز شد و به کجا رسید؟

ماجرای سدسازی در ایران از سال های خاتمهی دهه 20 آغاز شد و تاکنون 172 سد ملی در سطح ایران به بهره برداری رسیده که از این تعداد، 19 طرح مربوط به قبل از انقلاب اسلامی و مابقی به بعد از انقلاب مربوط می گردد؛ البته روند سدسازی در آن موقع، بسیار کند بود، به گونه ای که در دولت های اول و دوم تنها یک سد، در دولت سوم، سه سد و در دولت پنجم نیز دو سد مورد بهره برداری نهاده شد. اما از دولت ششم و هفتم می توان به عنوان دولت های میانه رو در سدسازی یاد کرد، چراکه در هر کدام از آن ها، تنها 13 سد به بهره برداری رسید. این در شرایطی است که پس از دولت ششم، با حجم وسیع سدسازی روبرو شدیم، به طوری که تنها در دولت هشتم، 35 سد به مدار بهره برداری وارد شد.

در ادامه این روند، در دولت بعد یعنی دولت نهم، از اول مهرماه سال 1384 تا خاتمه شهریورماه سال 1388، بالغ بر 18 سد به بهره برداری رسید اما قله سدسازی در دولت دهم و با تعداد 39 سد قرار داشت. پس از آن، دولت تدبیر و امید، به طور جدی در بحث سدسازی مورد انتقاد نهاده شد و همین مساله موجب شد که تعداد سدهای بهره برداری شده در این دولت، با کاهش روبرو گردد و دولت یازدهم، 25 سد و دولت دوازدهم نیز تنها سه سد را به بهره برداری برساند.

اما درمجموع طی این سال ها، 172 سد به ظرفیت 51765 میلیون مترمکعب به بهره برداری رسیده و بر اساس برنامه ریزی های انجام شده، اکنون 672 سد در دست بهره برداری، 120 سد در دست ساخت و 176 سد در دست مطالعه نهاده شده است.

43 سد تا خاتمه برنامه ششم بهره برداری می گردد

این موضوع به این معناست که تا خاتمه برنامه ششم، تعداد سدهای ساخته شده در دولت دوازدهم نیز افزایش چشمگیری خواهد یافت؛ چراکه بر اساس عملکرد اهداف مشخص شده بر اساس سند تفصیلی برنامه ششم توسعه و در سرفصل برنامه تأمین آب، ظرفیت آب تنظیمی سدها (غیرمرزی) مقرر شده است که در طول برنامه، 1401 میلیون مترمکعب اضافه گردد که در سال 1396، این هدف 132 میلیون مترمکعب بوده و عملکرد این فعالیت بالغ بر 112 میلیون مترمکعب بوده است.

بنا بر اعلام وزارت نیرو، هم چنین در ظرفیت آب تنظیمی سدها (مرزی) مقرر شده که در طول سال های برنامه ششم توسعه، 2857 میلیون مترمکعب ظرفیت تنظیم اضافه گردد که در سال 1396، این هدف، 314 میلیون مترمکعب بوده و عملکرد هم بالغ بر 228 میلیون مترمکعب اعلام شده است.

کاربرد سدها در کنترل سیلاب

در هر حال، سدها این امکان را فراهم می آورند که بتوان سطح آب رودخانه و جریان سیلاب در پایین سد را با ذخیره موقت سیل و رهاسازی تدریجی آن در زمان بی خطر کنترل کرد که در شکل زیر عملکرد مخزن سد در کنترل سیلاب نشان داده شده است. همچنین کاهش دبی پیک سیلاب از یک طرف و به تأخیر انداختن دبی پیک از طرف دیگر، کاری است که سدها انجام می دهند.

امروزه در جهان سدها مؤثرترین و پیروز ترین ابزار کنترل سیلاب شناخته می شوند که در آن با یک برنامه مدیریت یکپارچه، مقدار ذخیره و رهاسازی از سد تنظیم می گردد. به طور کلی هر سد با یک برنامه ریزی مدیریت مخزن خاص خود، در برنامه مدیریت سیلاب مشارکت می نماید تا بتواند در نهایت خسارت سیلاب در پایین دست را به کمترین مقدار ممکن کاهش دهد.

بدین منظور بهره برداران برای ایجاد ذخیره بیشتر و مدیریت کاراتر سیلاب، قبل از آغاز فصل سیلابی، سطح آب مخزن را کاهش می دهند. البته تخلیه مخزن بسیار وابسته به پیش بینی های قابل اعتمادِ بارش و رواناب در بالادست سد است که باید در زمان مناسب در اختیار بهره بردار سد قرار گیرد؛ در غیر این صورت مدیریت سیلاب در مخزن از نظر عملی امکان ناپذیر است. اتخاذ این استراتژی، خطر سیل را حذف نموده یا تا حد زیادی کاهش می دهد. بنابراین مدیریت مؤثر مخزن در زمان سیلابی بسیار وابسته به توان پیش بینی بارش است.

طبق آخرین آمار 120 سد نیمه تمام در حال ساخت در ایران وجود دارد که از این تعداد، 43 سد هدف شرب را به دنبال دارد و باید حداکثر تا خاتمه برنامه ششم، به مدار بهره برداری وارد گردد اما باید بیان کرد که اجرای این طرح ها به بیش از 15 هزار میلیارد تومان سرمایه احتیاج دارد. هم چنین در طرح ارزیابی و بازنگری سدها، مقرر شد که این 43 سد به طور حتم اجرایی گردد.

احتمال تغییر روند سدسازی با آنالیز دقیق تر شرایط آبی کشور

درحالی که به گفته محمد حاج رسولی ها - مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران - هیچ طرح جدیدی طی شش یا هفت سال اخیر در حوزه سدسازی ایجاد نشده و دولت خود را موظف به تکمیل طرح های گذشته می داند. 40 درصد سدها، در برنامه پنجم و ششم توسعه به مدار بهره برداری وارد شده است و نمی توان سدهایی را که با هدف شرب ساخته و روی آن ها برنامه ریزی شده است را کنار گذاشت و به همین دلیل باید 43 سد مذکور حتماً تا خاتمه برنامه ششم به مدار بهره برداری وارد گردد، رضا اردکانیان - وزیر نیرو - در آخرین اظهار نظر خود به تأثیر تغییرات اقلیم در روند سدسازی اشاره نمود و از آنالیز دقیق تر شرایط آبی اطلاع داد.

به گفته وی از ابتدای دولت یازدهم تا کنون 60 سد ملی و حدود 50 سد استانی ساخته شده و به بهره برداری رسیده است تا خاتمه دولت دوازدهم نیز به این تعداد اضافه خواهد شد. وزارت نیرو بر اساس برنامه توسعه کشور و پتانسیل منابع آبی طرح هایی را نهایی و مطالعه نموده است که در مرحله اجرا نهاده شده است. درصددیم در آینده نزدیک با توجه به آخرین برآوردها و احتمالاتی که در بحث های تغییر اقلیم داده می گردد، به درک و دریافت دقیق تری از شرایط آبی کشور برسیم تا اگر تغییراتی ضروری است اعمال گردد.

وزیر نیرو با تاکید بر این که مخازن و سدهای دست ساز بشر برای اهداف اصلی و فرعی مختلفی ساخته می گردد اظهار کرد: از حدود 47 هزار سد بزرگ جهان رقم قابل ملاحظه ای از سدها هستند که هدف اصلی آن ها کنترل سیلاب، فراوری انرژی، تأمین آب شرب و … است. البته این به این معنی نیست که سدها تک منظوره هستند. چنانچه به این نقطه برسیم که اگر شرایط بارش ها از شرایط معتدل تبعیت نخواهد کرد و رادیکالیزم آب و هوایی خواهیم داشت و ممکن است چند سال خشک داشته باشیم و بعد با ترسالی روبرو شویم، باید سدهایی با کنترل سیلاب داشته باشیم و مخازنی داشته باشیم که هر گاه که این بارش ها صورت می گیرد، امکان نگهداشت را داشته باشند.

استدیو مرینا: استدیو مرینا، مجله خبری صنایع هنری، گردشگری، ورزشی و عملی

مجله فوتبال دوستان: مجله فوتبال دوستان، وبلاگ خبری و تفسیری فوتبالیستها

مجله آراد: مجله آراد | مجله تفریحی، سرگرمی و مسافرتی