آبشار شارشار در اسطرخی شیروان: بهشتی در قلب تاریخ و طبیعت خراسان شمالی - مجله سرگرمی

موقعیت جغرافیایی و دسترسی

روستای کوهستانی و زیبای اسطرخی در دره‌ای نسبتاً عمیق با امتداد جنوبی-شمال شرقی، در فاصله حدود 28 تا 45 کیلومتری جنوب غربی شیروان و در دهستان گلیان واقع شده است . این روستا در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه شاه‌جهان قرار دارد و بخشی از آن تحت عنوان پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل محافظت می‌شود . برای دسترسی به این منطقه، باید از طریق جاده شیروان به اسفراین اقدام کرد که از داخل بافت تاریخی روستا عبور می‌کند . این روستا همچنین در 93 کیلومتری بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی، قرار دارد .

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

آبشار شارشار: شکوه طبیعت

آبشار شارشار که از رودخانه‌ای دائمی و خروشان نشأت می‌گیرد، با ارتفاعی حدود 20 متر، به عنوان بلندترین آبشار منطقه شیروان شناخته می‌شود . این آبشار که قدمت آن به دوره دوم زمین‌شناسی بازمی‌گردد، با شماره 182 به عنوان میراث طبیعی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است . آب آبشار از میان درختان سر به فلک کشیده صنوبر، چنار، بید و گردو به پایین سرازیر می‌شود . برخورد آب با صخره‌ها و سنگ‌های بزرگ در انتهای دره، حالتی ابر مانند و منظره‌ای بسیار دیدنی و جالب را پدید می‌آورد . این آبشار دارای چندین طبقه و حوضچه‌های متعدد است که زیبایی آن را دوچندان کرده است . در فرهنگ شفاهی مردم محلی، این آبشار به دلیل صدای ریزش آب، به "شارشار" معروف است که نشان از رابطه عمیق مردم با طبیعت پیرامونشان دارد .

ویژگی‌های آبشار:

• ارتفاع: حدود 20 متر (برخی منابع تا 30 متر نیز ذکر کرده‌اند )
• ساختار: پلکانی و چند شاخه
• دبی متوسط: حدود 15 متر مکعب در ثانیه
• ثبت ملی: میراث طبیعی با شماره 182

روستای اسطرخی: فراتر از یک آبشار

روستای اسطرخی تنها به آبشارش خلاصه نمی‌شود و مجموعه‌ای غنی از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است:

وجه تسمیه و ریشه نام "اسطرخی"

در خصوص ریشه نام روستا دو دیدگاه اصلی وجود دارد:

• ریشه لغوی: واژه "اسطرخ" (Estarkh) در لغت‌نامه‌ها شکل قدیمی‌تر کلمه "استخر" و به معنای حوض، تالاب و آبگیر است . با توجه به موقعیت جغرافیایی روستا در دره‌ای ژرف با رودخانه‌ای پرآب و آبشارهای متعدد، این نام‌گذاری به طبیعت پرآب منطقه اشاره دارد .
• ریشه تاریخی: این نام با هویت تاریخی ساکنان روستا نیز گره خورده است. می‌توان استنباط کرد که نام "اسطرخی" (منسوب به مکان پرآب) به دلیل ویژگی‌های طبیعی به این منطقه اطلاق شده و بعدها اقوامی که در آن ساکن شده‌اند، با همین نام خوانده شده‌اند .

پیشینه تاریخی و فرهنگی

ساکنان روستا از "ترک‌های قارشی قزیِ ماوراءالنهر" هستند که در دوران حکومت نادرشاه افشار و در جریان جابجایی‌های بزرگ اقوام، به این منطقه کوچانده شدند . قبرستان قدیمی روستا سندی بر این قدمت تاریخی است . زبان مردم، ترکی خراسانی است و به سخت‌کوشی و شیرین‌زبانی شهرت دارند .

جاذبه‌های تاریخی و مذهبی

• آسیاب آبی قدیمی: بر بلندای آبشار، بقایای یک آسیاب آبی مخروبه به چشم می‌خورد که یادگاری از اقتصاد کهن روستا است . به نظر می‌رسد این آسیاب از نوع "تنوره‌ای" بوده است؛ در این روش، آب در مخزنی استوانه‌ای (تنوره) جمع شده و با فشار زیاد از پایین به پره‌های چرخ برخورد کرده و سنگ آسیاب را برای آرد کردن غلات به گردش در می‌آورده است . این آسیاب در گذشته نقش حیاتی در تأمین آرد اهالی روستا و مناطق مجاور داشته اما با روی کار آمدن آسیاب‌های برقی، متروکه شده است .
• مقبره امامزاده عبدالرحمان (ع): این بقعه که در میان اهالی به «شاهزاده عبدالرحمن» شهرت دارد، در قلب روستا واقع شده و قدمت آن بیش از پنج قرن تخمین زده می‌شود . بنای اصلی مرقد، اتاقی به ابعاد 6×6 متر با گنبدی کلاه خودی شکل است که در سال 1366 شمسی ساخته شده است . ضریح چوبی آن در سال 1370 شمسی ساخته شده و بر روی آن کتیبه‌ای با مضمون «مرقد مطهر حضرت شاهزاده عبدالرحمن بن علی بن حسین» حکاکی شده است که شجره‌نامه ایشان را مشخص می‌کند . این مکان مقدس، زیارتگاه اهالی روستا و گردشگران بوده و از جایگاه فرهنگی و مذهبی والایی در منطقه برخوردار است .
• درخت ارس کهنسال: یک درخت ارس کهنسال و ثبت شده نیز در فاصله 500 متری جنوب غربی آبشار وجود دارد .

آداب و رسوم منحصر به فرد: کوچه آشتی‌کنان

در قلب بافت تاریخی روستا، "کوچه آشتی‌کنان"، کم‌عرض‌ترین کوچه خراسان شمالی با عرض تنها 80 سانتی‌متر، قرار دارد .

• فلسفه و مراسم: فلسفه وجودی این کوچه‌ها، ایجاد فضایی برای رویارویی نزدیک و اجباری افرادی بود که با هم کدورت داشتند تا زمینه برای گفتگو و صلح فراهم شود . در گذشته، دو فردی که قصد آشتی داشتند، ابتدا در حمام قدیمی مجاور کوچه غسل می‌کردند که نمادی از پاکی و زدودن کینه‌ها بود . سپس هر یک از یک سر کوچه وارد شده و در میانه راه با یکدیگر روبرو شده و آشتی می‌کردند .
• وضعیت فعلی: امروزه این کوچه به عنوان یک جاذبه فرهنگی-گردشگری، یادآور این سنت زیبای اجتماعی است .

طبیعت، حیات وحش و پوشش گیاهی

منطقه اسطرخی و کوه‌های شاه‌جهان به لطف پوشش گیاهی غنی و منابع آبی، زیستگاه گونه‌های جانوری متنوعی است .

• پوشش گیاهی: دامنه‌های شرقی و غربی دره پوشیده از درختان انبوهی چون ارس و زرشک کوهی است . در کوه‌های اطراف، انواع گیاهان دارویی مانند گون، ساری‌گل، زیره، شقایق، درمنه ترکی، پونه، اسطوخودوس و کاسنی می‌رویند .
• حیات وحش: این منطقه پناهگاه گونه‌های متنوعی است:
  • پستانداران: شامل گوشتخوارانی چون پلنگ ایرانی (گونه‌ای نادر)، گرگ، روباه، شغال و گربه وحشی پالاس و علفخوارانی نظیر قوچ و میش، کل و بز کوهی، گراز و آهو . حیوانات دیگری مانند خرگوش و تَشی (خارپشت) نیز در این منطقه زندگی می‌کنند .
  • پرندگان: آسمان منطقه زیستگاه پرندگانی چون عقاب طلایی، کبک، تیهو، کبوتر و بلدرچین است .
  • خزندگان: مارهای مختلف و مارمولک‌ها نیز بخشی از اکوسیستم این ناحیه هستند .

اقتصاد و محصولات

اقتصاد مردم روستا عمدتاً بر پایه کشاورزی، باغداری، دامپروری، صنایع دستی و شیلات استوار است .

• کشاورزی و باغداری: این روستا یکی از قطب‌های تولید محصولات باغی در شهرستان شیروان است . محصولات عمده شامل گردو، سیب، انگور، گلابی، گیلاس، زردآلو، آلو و بادام است . همچنین گندم، جو، عدس و نخود به صورت آبی و دیم کشت می‌شود . آب مورد نیاز از رودخانه، چشمه و باران تأمین می‌گردد .
• صنایع دستی (قالیبافی): قالیبافی از صنایع دستی اصلی روستا است . بافته‌های این منطقه احتمالاً از الگوهای رایج در خراسان شمالی، با نقوش هندسی و ذهنی‌باف الهام گرفته از طرح‌هایی چون هراتی، لچک و ترنج و بته جقه، پیروی می‌کنند .
• پرورش ماهی قزل‌آلا: وجود رودخانه پرآب و سرد، ظرفیت مناسبی برای پرورش ماهی قزل‌آلا فراهم کرده است . بخشی از 24 مزرعه پرورش ماهی فعال در شهرستان شیروان، در این روستا قرار دارند .

توسعه گردشگری پایدار: طرح‌ها، پروژه‌ها و چالش‌ها

روستای اسطرخی به عنوان «منطقه نمونه گردشگری» انتخاب شده و طرح‌های مختلفی برای توسعه زیرساخت‌های آن در نظر گرفته شده است .

• طرح‌های زیرساختی: از سال 1392 «طرح بهسازی بافت با ارزش روستا» با اعتباری بالغ بر 10 میلیارد ریال (تا سال 1399) اجرا شده که شامل سنگ‌فرش معابر، مرمت بناهای کاهگلی و ساماندهی منظر عمومی بوده است . پروژه‌های دیگری مانند احداث سرویس بهداشتی، آلاچیق، گازرسانی و اجرای طرح‌های آبخیزداری نیز انجام شده است .
• توانمندسازی جامعه محلی: برای تشویق مشارکت مردم، تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین (4 درصد) برای تبدیل خانه‌های روستایی به اقامتگاه بوم‌گردی ارائه شده است . در حال حاضر اقامتگاه‌های بوم‌گردی مانند «آق داش» در روستا فعال هستند .

چالش‌های پیش رو و راهکارهای ارائه شده

• چالش عبور جاده ترانزیتی از قلب روستا: بزرگ‌ترین مانع توسعه، عبور جاده اصلی و پرتردد شیروان به اسفراین از معبر اصلی 600 متری روستا است . این معضل تأثیرات منفی متعددی دارد:
  • توقف طرح بهسازی: حجم بالای تردد، اجرای کامل طرح ساماندهی بافت باارزش، از جمله سنگفرش و بدنه‌سازی را عملاً غیرممکن کرده است .
  • کاهش ایمنی: عبور خودروهای سنگین و سبک از بافت مسکونی، خطرات جدی برای ساکنان و گردشگران پیاده ایجاد می‌کند .
  • آلودگی صوتی و زیست‌محیطی: تردد مداوم خودروها، آرامش این روستای ییلاقی را مختل کرده و کیفیت محیطی را کاهش می‌دهد .
• راهکار: پروژه کنارگذر اسطرخی: برای حل این مشکل، احداث یک جاده کمربندی (کنارگذر) به طول 1200 متر در دستور کار قرار گرفته است .
  • وضعیت پروژه: تا مرداد 1404، 700 متر از این مسیر آسفالت شده بود . تکمیل پروژه نیازمند 300 میلیارد ریال اعتبار برآورد شده و وعده بهره‌برداری تا پایان شهریور همان سال داده شده بود .
  • تأمین اعتبار: در آذرماه 1404، مبلغ 1600 میلیارد ریال اعتبار برای تکمیل طرح‌های راه روستایی شهرستان، از جمله محور اسطرخی، اختصاص یافت . احداث یک پل نیز به عنوان بخشی از این پروژه از سال 1398 در دستور کار بوده است .
• چالش‌های زیست‌محیطی و حفظ اصالت: افزایش حضور گردشگران منجر به تخریب پوشش گیاهی و آلودگی شده است . همچنین، حفظ بافت سنتی و معماری ارزشمند روستا در حین اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، یک دغدغه اصلی است .

بهترین زمان بازدید و امکانات رفاهی

بهترین فصل برای سفر به آبشار شارشار و روستای اسطرخی، بهار و تابستان است که طبیعت در اوج زیبایی خود قرار دارد و منطقه به یک ییلاق سرد و دلپذیر تبدیل می‌شود . با این حال، زمستان‌های این منطقه نیز زیبایی خاص خود را دارد؛ در سرمای زمستان، آبشار یخ می‌زند و منظره‌ای چشم‌نواز و بی‌بدیل را خلق می‌کند . برای رفاه حال گردشگران، امکاناتی نظیر اقامتگاه بوم‌گردی، رستوران، پارکینگ و سرویس بهداشتی در منطقه فراهم شده است .

خلاصه اجرایی

آبشار شارشار در روستای هدف گردشگری اسطرخی، واقع در حدود 28 کیلومتری جنوب غربی شیروان، یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های طبیعی استان خراسان شمالی است . این آبشار 20 متری که به عنوان میراث طبیعی ملی ثبت شده، با فرود از میان درختان انبوه، مناظر بدیعی خلق می‌کند . نام روستا احتمالاً از واژه "اسطرخ" به معنای "استخر و آبگیر" گرفته شده که به طبیعت پرآب آن اشاره دارد . روستای اسطرخی، با پیشینه تاریخی که به کوچ ترک‌های قارشی در دوران نادرشاه بازمی‌گردد، میزبان جاذبه‌های فرهنگی کم‌نظیری چون "کوچه آشتی‌کنان" (گذرگاهی 80 سانتی‌متری برای مراسم صلح) و مقبره تاریخی امامزاده عبدالرحمان (ع) است . اقتصاد روستا بر پایه کشاورزی (به‌ویژه گردو)، دامپروری و پرورش ماهی قزل‌آلا استوار است . به عنوان منطقه نمونه گردشگری، طرح‌های توسعه‌ای متعددی در آن اجرا شده، اما با چالش بزرگ عبور جاده ترانزیتی شیروان-اسفراین از بافت تاریخی خود روبرو است . برای حل این معضل، پروژه احداث کنارگذر در حال اجراست . این منطقه با طبیعت بکر، حیات وحش غنی شامل پلنگ ایرانی، آب و هوای ییلاقی و جاذبه‌های چهار فصل، مقصدی چندبعدی برای علاقه‌مندان به طبیعت، تاریخ و فرهنگ محسوب می‌شود .