چشمه های باداب سورت: راز پلکان های رنگین کمانی در قلب مازندران - مجله سرگرمی

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

موقعیت جغرافیایی و مسیر دسترسی

چشمه‌های باداب سورت در استان مازندران، جنوب شهرستان ساری، بخش چهاردانگه و در نزدیکی روستای «اُرُست» (Orost) واقع شده‌اند . این مجموعه در ارتفاع 1841 متری از سطح دریا قرار گرفته و از شمال به جنگل‌های سوزنی‌برگ، از شرق به ارتفاعات پوشیده از درختچه‌های زرشک وحشی و از جنوب به دره‌های سرسبز مشرف است .

مسیرهای دسترسی:برای رسیدن به این جاذبه طبیعی از شهرهای اصلی، مسیرهای زیر پیشنهاد می‌شود:

1. مسیر دسترسی از تهران:

   • مسیر سمنان (ایمن‌تر و سریع‌تر): از طریق جاده تهران به سمنان، سپس به سمت مهدی‌شهر، شهمیرزاد، فولادمحله و در نهایت سه‌راه تلمادره به سمت روستای اروست . این مسیر به دلیل کیفیت بهتر جاده، گزینه پیشنهادی است .
     • مسافت: حدود 351 تا 384 کیلومتر .
     • زمان تقریبی: 4.5 تا 5 ساعت .
   • مسیر مازندران (زیباتر و جنگلی): از طریق جاده فیروزکوه به ساری، سپس به سمت کیاسر و از آنجا به سه‌راه تلمادره و روستای اروست . این مسیر از میان طولانی‌ترین جاده جنگلی ایران عبور می‌کند و مناظر زیبایی دارد اما ممکن است زمان بیشتری ببرد .
     • مسافت: حدود 359 کیلومتر .
     • زمان تقریبی: 5 تا 6 ساعت .

2. مسیر دسترسی از ساری:

   • مسیر: ساری ← کیاسر ← سه‌راهی تلمادره ← روستای اروست .
   • مسافت: حدود 120 تا 121 کیلومتر .
   • زمان تقریبی: 2.5 تا 3 ساعت .

3. مسیر دسترسی از سمنان:

   • مسیر: سمنان ← مهدی‌شهر ← شهمیرزاد ← فولادمحله ← سه‌راهی تلمادره ← روستای اروست .
   • مسافت: حدود 124 تا 145 کیلومتر .
   • زمان تقریبی: 2 تا 3 ساعت.

وضعیت جاده انتهایی:جاده‌ها تا نزدیکی روستای اروست و سه‌راهی "اروست-مال‌خواست-باداب سورت" کاملاً آسفالت هستند . اما مسیر انتهایی به طول تقریبی 3 تا 6 کیلومتر که به چشمه‌ها منتهی می‌شود، یک جاده خاکی و سنگلاخی است . بر اساس اخبار پاییز 1403، پروژه آسفالت این بخش آغاز شده است، اما تا تکمیل نهایی، تردد با خودروی سواری ممکن است چالش‌برانگیز باشد . توصیه می‌شود خودرو را در پارکینگ ابتدای این جاده پارک کرده و از خودروهای محلی (نیسان و تراکتور) برای رسیدن به پای تپه استفاده کنید . پس از آن، حدود 15 تا 20 دقیقه پیاده‌روی تا رسیدن به پلکان‌ها نیاز است .

راز تشکیل پلکان‌های رنگین‌کمانی

ساختار پلکانی و رنگارنگ باداب سورت حاصل هزاران سال فعالیت زمین‌شناختی است . این چشمه‌ها در دوران چهارم زمین‌شناسی (پلیوسن و پلیستوسن)، همزمان با آخرین چین‌خوردگی‌های رشته‌کوه البرز شکل گرفته‌اند . فرآیند تشکیل این پلکان‌ها که "تراورتن" نامیده می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که آب‌های زیرزمینی سرشار از املاح معدنی، به‌ویژه کربنات کلسیم، به سطح زمین می‌رسند . به دلیل کاهش ناگهانی فشار و دما، دی‌اکسید کربن از آب خارج شده و باعث رسوب سریع کربنات کلسیم و دیگر املاح می‌شود . این رسوبات طی هزاران سال، صدها طبقه و ده‌ها حوضچه را به وجود آورده‌اند .

آشنایی با چشمه‌های اصلی و راز رنگ‌ها

این مجموعه شگفت‌انگیز دارای چندین چشمه با ویژگی‌های کاملاً متمایز است که راز تنوع رنگی آن را در خود نهفته دارند .

• چشمه آب شور (برمودای اروست): این چشمه که حوضچه‌ای بزرگتر با قطری حدود 15 متر دارد، دارای آبی بسیار شور است . شوری بالای آب باعث شده تا در زمستان یخ نزند و هیچ موجود زنده‌ای در آن زندگی نکند .
• چشمه آب ترش و نارنجی‌رنگ (اکسیر حیات): این چشمه که در بالادست قرار دارد، آبی با طعم ترش و رنگی متمایل به قرمز و نارنجی دارد . این رنگ‌های شگفت‌انگیز (نارنجی، قرمز، زرد و طلایی) عمدتاً ناشی از غلظت بالای رسوبات اکسید آهن در آب این چشمه است . ترکیبات دیگری مانند گوگرد در ایجاد رنگ زرد و مس در ایجاد رنگ سبز نقش دارند .
• چشمه آب گازدار: نام "باداب" در زبان محلی به معنای "آب گازدار" است که به ماهیت جوشان این چشمه‌ها اشاره دارد . همچنین در اصطلاح محلی، "باداب" به آبی گفته می‌شود که برای درمان دردهای مفصلی کاربرد دارد .

خواص درمانی: ادعاها در برابر واقعیت‌های علمی

به آب‌های معدنی باداب سورت، به‌ویژه آب شور و رسوبات تیره‌رنگ آن، خواص درمانی برای بیماری‌هایی مانند روماتیسم، دردهای مفاصل، امراض پوستی و میگرن نسبت داده می‌شود . همچنین گفته می‌شود ترکیبات گوگردی و آهنی موجود در چشمه ترش‌مزه، خاصیت ضدباکتری و ضدقارچ طبیعی دارد .

با این حال، با وجود این باورهای رایج و تجربیات فردی، هیچ تحقیق علمی، مقاله پزشکی یا پایان‌نامه معتبری که این خواص درمانی را به صورت بالینی اعتبارسنجی کرده باشد، یافت نشده است . مقالات علمی موجود بیشتر بر جنبه‌های زمین‌شناسی، هیدروژئوشیمی و آنالیز ترکیبات معدنی آب (مانند کلسیت، آراگونیت و هالیت) و میکروارگانیسم‌های موجود در آن تمرکز دارند . در سال 2016 اخباری مبنی بر ارسال نمونه‌هایی از آب و لجن منطقه به مراکز تحقیقاتی برای آزمایش منتشر شد، اما نتایج این آزمایش‌ها به صورت عمومی اعلام نگردیده است . بنابراین، ادعاها در مورد خواص درمانی در حال حاضر تنها بر پایه باورهای محلی و تجربیات شخصی استوار است و فاقد پشتوانه علمی معتبر می‌باشد .

تاریخچه تخریب و تلاش‌ها برای احیا

این اثر طبیعی شکننده در سال‌های گذشته به دلیل عوامل انسانی و طبیعی دچار آسیب‌های جدی شده بود، اما با اقدامات مدیریتی جدید، در مسیر احیا قرار گرفته است.

1. آسیب‌های ناشی از خشکسالی و گردشگری بی‌ضابطه

• تردد بی‌رویه گردشگران: تا پیش از ساماندهی، تردد بی‌ضابطه گردشگران یکی از اصلی‌ترین عوامل تخریب بود . راه رفتن بر روی پلکان‌های شکننده، آب‌تنی در حوضچه‌ها و حتی ورود با موتورسیکلت و خودروهای آفرود به حریم چشمه‌ها، آسیب‌های فیزیکی شدیدی به این اثر وارد کرد . این تخریب‌ها به حدی بود که در سال 1394، ورود به چشمه‌ها به طور موقت ممنوع اعلام شد .
• خشکسالی و کاهش آب: در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوره خشکسالی سال 1397 (2018)، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی باعث کم شدن حجم آب چشمه‌ها شد . این امر جریان آب را به باریکه‌ای محدود تبدیل کرد و بخش‌هایی از حوضچه‌ها را در آستانه خشکی کامل قرار داد . از آنجایی که حیات این پلکان‌ها به جریان دائمی آب وابسته است، کاهش آب به تخریب ساختار گوگردی و از بین رفتن لبه‌های حوضچه‌ها سرعت بخشید .

2. اقدامات حفاظتی پس از واگذاری به بخش خصوصی

در پی نگرانی‌ها از تخریب روزافزون، مدیریت مجموعه در دی‌ماه 1398 به مزایده گذاشته شد و در فروردین 1399 طی قراردادی 15 ساله به بخش خصوصی واگذار گردید . این واگذاری منجر به اجرای اقدامات حفاظتی و زیرساختی متعددی شد:

• مرمت و احیای حوضچه‌ها: با تغییر مسیر کنترل‌شده آب، زمینه برای رسوب‌گذاری مجدد و ترمیم طبیعی پلکان‌های تخریب‌شده فراهم شد . تا اوایل سال 1400، بیش از 60 متر مربع از حوضچه‌های قسمت شرقی احیا شد و عملیات در بخش غربی نیز آغاز گردید .
• ایجاد زیرساخت‌های حفاظتی: محوطه 74 هکتاری سایت حصارکشی شد و با ایجاد دروازه‌های ورودی، از ورود خودرو جلوگیری به عمل آمد . همچنین مسیرهای پیاده‌روی مشخص (شامل پلکان) برای جلوگیری از تردد مستقیم روی حوضچه‌ها ایجاد شد .
• ساماندهی بازدیدکنندگان: امکاناتی نظیر باجه بلیت‌فروشی، سرویس‌های بهداشتی، کیوسک‌های فروش مواد غذایی و استقرار تیم حفاظت 24 ساعته فراهم شده است .
• اقدامات زیست‌محیطی: در راستای بهبود سلامت اکولوژیکی سایت، بیش از 8 هزار اصله نهال در محوطه کاشته شده است .

این اقدامات توانسته است تا حد زیادی از تخریب بیشتر جلوگیری کرده و روند احیا را آغاز کند .

راهنمای بازدید (به‌روزرسانی 1403)

بهترین زمان بازدید:فصل بهار، به خصوص اردیبهشت ماه، بهترین زمان برای بازدید از باداب سورت است . در این فصل، چشمه‌ها در پرآب‌ترین حالت خود قرار دارند و طبیعت سرسبز اطراف، زیبایی منظره را دوچندان می‌کند .

ساعات بازدید و هزینه‌ها:

• ساعات بازدید: معمولاً از ساعت 6:30 صبح تا 20:30 شب است. به دلیل نبود روشنایی در محوطه، بازدید در شب امکان‌پذیر نیست و این ساعات با توجه به طول روز در فصول مختلف تغییر می‌کند .
• هزینه ورودی: در سال 1403، هزینه ورودی برای هر نفر 23,000 تومان است . اطلاعات قدیمی مبنی بر رایگان بودن بازدید، صحیح نیست .
• هزینه‌های جانبی: هزینه پارکینگ و استفاده از خودروهای محلی (نیسان) برای طی کردن مسیر خاکی به صورت جداگانه دریافت می‌شود .

امکانات رفاهی و اقامتی:

• در محل چشمه‌ها: امکانات رفاهی در محوطه بسیار محدود است . سرویس بهداشتی در قسمت پارکینگ وجود دارد که ممکن است همیشه شرایط مطلوبی نداشته باشد . فروشگاه یا رستوران در محوطه نیست، اما در ایام پربازدید دکه‌های محلی چای و آش می‌فروشند . بهتر است آب و خوراکی همراه داشته باشید .
• اقامت:
  • اقامتگاه‌های بوم‌گردی و خانه‌های محلی: بهترین گزینه برای اقامت، روستاهای نزدیک مانند اروست و مال‌خواست هستند . اقامتگاه‌هایی مانند "بوم‌گردی سورت" در روستای مال‌خواست فعال است و خانه‌های محلی نیز در روستای اروست برای اجاره وجود دارند . این اقامتگاه‌ها از طریق پلتفرم‌هایی مانند "جاباما" و "یواسپیس" قابل رزرو هستند .
  • کمپینگ: برپایی چادر و کمپ شبانه در حریم چشمه‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف ممنوع است .

قوانین و مقررات بازدید:

• عدم ورود به حوضچه‌ها: راه رفتن بر روی پلکان‌های شکننده و ورود به داخل حوضچه‌ها اکیداً ممنوع است، زیرا باعث تخریب لایه‌های رسوبی می‌شود که تشکیل آن‌ها صدها سال زمان برده است .
• ممنوعیت شنا: شنا کردن در حوضچه‌ها به دلیل حساسیت بالای رسوبات و عمق زیاد برخی نقاط، ممنوع است .
• استفاده از پهپاد (هلی‌شات): باداب سورت یک اثر طبیعی ملی ثبت شده است. طبق قوانین، پرواز پهپاد در مناطق حفاظت‌شده و آثار ثبت ملی ممنوع بوده و نیازمند کسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی و سایر نهادهای ذی‌ربط است .
• سایر قوانین: ریختن زباله، روشن کردن آتش و ورود حیوانات خانگی به محوطه چشمه‌ها ممنوع است .

اهمیت ملی، ثبت جهانی و جاذبه‌های نزدیک

اهمیت و مقایسه جهانی:باداب سورت در سال 1387 به عنوان دومین اثر طبیعی ملی ایران به ثبت رسید . این پدیده نادر اغلب با مکان‌های مشابهی در جهان مقایسه می‌شود:

• پاموکاله ترکیه: به دلیل رنگ کاملاً سفید ناشی از خلوص کربنات کلسیم شهرت دارد و فاقد تنوع رنگی معدنی باداب سورت است .
• چشمه‌های آب گرم ماموت آمریکا: رنگ‌های متنوع آن برخلاف باداب سورت، منشأ بیولوژیکی داشته و حاصل فعالیت باکتری‌های گرما‌دوست است .آنچه باداب سورت را در جهان بی‌نظیر می‌کند، تنوع رنگی خیره‌کننده آن است که از منشأ معدنی (به‌ویژه اکسید آهن) سرچشمه می‌گیرد .

وضعیت ثبت جهانی در یونسکو:با وجود پتانسیل بالا و مطرح شدن مکرر موضوع ثبت جهانی ، بررسی فهرست آزمایشی (Tentative List) ایران در وب‌سایت رسمی یونسکو نشان می‌دهد که چشمه‌های باداب سورت در حال حاضر در این فهرست قرار ندارد . قرار گرفتن در این فهرست، اولین گام رسمی برای ارائه پرونده ثبت جهانی است. چالش‌های اصلی پیش رو شامل عدم حضور در فهرست آزمایشی، نیاز به یک برنامه مدیریتی بلندمدت و تضمین‌های قوی برای حفاظت و تکمیل زیرساخت‌های گردشگری پایدار است .

جاذبه‌های دیدنی نزدیک (بخش چهاردانگه):برای تکمیل برنامه سفر خود می‌توانید از سایر جاذبه‌های دیدنی این منطقه نیز بازدید کنید:

• دریاچه چورت (میانشه): دریاچه‌ای زیبا که در دل جنگل‌های انبوه و در اثر زلزله شکل گرفته است .
• دریاچه الندان: دریاچه‌ای که آب آن تنها از طریق باران تأمین می‌شود و با طبیعت سرسبز احاطه شده است .
• روستاهای اروست و مال‌خواست: این روستاها با بافت سنتی و طبیعت کوهستانی، مقاصد خوبی برای گشت‌وگذار هستند .
• قله شاهدژ و پارک ملی کیاسر: برای علاقه‌مندان به کوهنوردی و حیات وحش، این منطقه حفاظت‌شده با تنوع زیستی بالا بسیار جذاب است .
• جنگل‌های هیرکانی: مسیر دسترسی به باداب سورت، خود بخشی از این جنگل‌های ثبت جهانی است که می‌توانید از طبیعت آن لذت ببرید .

خلاصه

چشمه‌های باداب سورت در مازندران، یک پدیده زمین‌شناسی نادر و دومین اثر طبیعی ملی ایران است که به دلیل پلکان‌های تراورتنی رنگارنگ خود شهرت جهانی دارد . این ساختارها طی هزاران سال در دوران چهارم زمین‌شناسی شکل گرفته‌اند . راز رنگ‌های نارنجی و قرمز این حوضچه‌ها، غلظت بالای رسوبات اکسید آهن در آب یکی از چشمه‌های اصلی آن است که آن را از نمونه‌های مشابه جهانی مانند پاموکاله (سفیدرنگ) و چشمه‌های ماموت (با رنگ‌های باکتریایی) متمایز می‌کند . به آب این چشمه‌ها خواص درمانی برای بیماری‌های پوستی و مفصلی نسبت داده می‌شود، اما این ادعاها فاقد پشتوانه علمی معتبر هستند . این اثر در گذشته به دلیل خشکسالی و تردد بی‌رویه گردشگران دچار آسیب‌های جدی شده بود ، اما از سال 1399 با واگذاری به بخش خصوصی، اقدامات حفاظتی مؤثری مانند حصارکشی، احیای حوضچه‌ها و ایجاد مسیرهای بازدید مشخص، آغاز شده است .

برای بازدید، بهترین زمان فصل بهار (اردیبهشت) است . مسیرهای دسترسی از تهران، ساری و سمنان وجود دارد که بخش انتهایی آن خاکی است . هزینه ورودی در سال 1403 برای هر نفر 23 هزار تومان است و امکانات رفاهی در محل محدود می‌باشد . اقامت در خانه‌های محلی و بوم‌گردی‌های روستاهای اروست و مال‌خواست امکان‌پذیر است . رعایت قوانینی مانند راه نرفتن روی پلکان‌ها و عدم شنا برای حفاظت از این اثر الزامی است . با وجود اهمیت فراوان، پرونده ثبت جهانی باداب سورت هنوز به دلیل عدم حضور در فهرست آزمایشی یونسکو در مراحل اولیه باقی مانده است .