پارک معبد بهشت: گزارشی جامع از شاهکار معماری، آیینی و اجتماعی پکن - مجله سرگرمی

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

تاریخچه: از نیایشگاه سلطنتی تا پارک عمومی

ساخت معبد بهشت به دستور امپراتور یونگل از سلسله مینگ، همزمان با ساخت شهر ممنوعه، بین سال‌های 1406 تا 1420 میلادی آغاز شد . در ابتدا این مکان «محراب آسمان و زمین» نام داشت و امپراتوران در آن همزمان به نیایش آسمان و زمین می‌پرداختند .

در قرن شانزدهم، امپراتور جیاجینگ تصمیم به تخصصی کردن آیین‌ها گرفت . او معابد جداگانه‌ای برای خورشید در شرق، زمین در شمال و ماه در غرب پکن ساخت و این مجموعه را به طور انحصاری به نیایش آسمان اختصاص داد و نام آن را به «معبد بهشت» تغییر داد . در قرن هجدهم و در دوران امپراتور چیان‌لونگ از سلسله چینگ، مجموعه مورد بازسازی و گسترش قرار گرفت و بسیاری از تزئینات و ساختارهای فعلی، یادگار آن دوران است .

تاریخ این مجموعه با تحولات سیاسی چین گره خورده است. در جریان جنگ دوم تریاک (1860)، نیروهای متفقین بریتانیا و فرانسه پس از اشغال پکن، از معبد بهشت به عنوان مقر موقت خود استفاده کردند . اگرچه این اشغال منجر به تخریب گسترده مانند آنچه در کاخ تابستانی قدیم رخ داد، نشد، اما حضور نیروهای خارجی در این مکان مقدس، ضربه‌ای نمادین و تحقیرآمیز به اقتدار سلسله چینگ وارد کرد . بعدها در جریان شورش باکسرها در سال 1900، اتحاد هشت ملت بار دیگر این مجموعه را اشغال و به عنوان مقر فرماندهی موقت خود استفاده کردند که منجر به آسیب و بی‌توجهی به برخی سالن‌ها شد .

با سقوط سلسله چینگ در سال 1911، برگزاری مراسم امپراتوری برای همیشه متوقف شد . سرانجام در سال 1918، معبد بهشت به یک پارک عمومی تبدیل شد و برای اولین بار درهای آن به روی عموم مردم گشوده شد . در سال 1998، این مجموعه به دلیل اهمیت فرهنگی، معماری و فلسفی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید .

معماری و بخش‌های اصلی: تجلی جهان‌بینی چینی

معبد بهشت در زمینی به مساحت 273 هکتار (تقریباً چهار برابر شهر ممنوعه) بنا شده و طراحی آن به طور کامل بر اساس جهان‌بینی و فلسفه چینی استوار است . این مجموعه توسط دو حصار دیوار احاطه شده که بخش شمالی آن نیم‌دایره (نماد آسمان) و بخش جنوبی آن مربع (نماد زمین) است، که بازتاب‌دهنده باور باستانی «آسمان گرد و زمین مربع است» می‌باشد .

مهم‌ترین بناهای این مجموعه در یک محور شمالی-جنوبی قرار گرفته‌اند:

• تالار نیایش برای برداشت خوب (Hall of Prayer for Good Harvests): این بنای مدور و سه طبقه با سقف‌های مخروطی آبی‌رنگ، مشهورترین ساختمان معبد بهشت است . این تالار با ارتفاع 38 متر و قطر 32 متر، بر روی یک سکوی مرمری سه طبقه قرار گرفته است . امپراتوران در فصل بهار در این مکان برای آب‌وهوای مناسب و برداشت محصول فراوان دعا می‌کردند .

• محراب یا قربانگاه مدور (Circular Mound Altar): این سکوی سه طبقه از سنگ مرمر سفید در بخش جنوبی مجموعه قرار دارد و مکانی بود که امپراتور در روز انقلاب زمستانی، مراسم قربانی را برای آسمان برگزار می‌کرد . طراحی این محراب به طور کامل بر پایه عدد 9، که در فرهنگ چین عددی آسمانی و مختص امپراتور است، استوار می‌باشد .

• طاق سلطنتی بهشت و دیوار پژواک (Imperial Vault of Heaven & Echo Wall): این بنای گرد و کوچک‌تر، در شمال قربانگاه مدور قرار دارد و محل نگهداری لوح‌های مقدس اجدادی امپراتور بود . این ساختمان توسط دیواری مدور و صاف به نام «دیوار پژواک» احاطه شده است که به دلیل خاصیت آکوستیک منحصربه‌فرد خود شهرت دارد .

• پل دانبی یا راه مقدس (Danbi Bridge): یک راهروی مرتفع به طول 360 متر که تالار نیایش را به طاق سلطنتی بهشت متصل می‌کند . این پل که «پل پله‌سرخ» نیز نامیده می‌شود، نمادی از صعود از زمین به بهشت است . شیب ملایم آن از جنوب به شمال، به امپراتور که «پسر آسمان» خوانده می‌شد، حس عروج به جایگاه الهی را القا می‌کرد . این پل دارای سه مسیر موازی بود که سلسله مراتب کیهانی را بازتاب می‌داد:

  • مسیر مرکزی (مسیر خدایان): مرتفع‌ترین مسیر، منحصراً برای خدای بهشت بود .
  • مسیر شرقی (مسیر امپراتور): مسیری که اندکی پایین‌تر قرار داشت، به امپراتور اختصاص داشت .
  • مسیر غربی (مسیر مقامات): پایین‌ترین مسیر برای وزرا و مقامات دربار بود .

شاهکار نجاری و نمادگرایی در تالار نیایش

تالار نیایش برای برداشت خوب یک شگفتی معماری است که به طور کامل از چوب و بدون استفاده از حتی یک میخ ساخته شده است .

• تکنیک‌های ساخت و پایداری: پایداری این بنای عظیم مدیون دو تکنیک اصلی نجاری سنتی چین است:

  1. اتصالات کام و زبانه (Mortise and Tenon): کل ساختار بر اساس سیستم پیچیده‌ای از اتصالات چوبی به هم قفل شده است که در آن قطعات بدون نیاز به چسب یا میخ فلزی، در هم چفت می‌شوند .
  2. سیستم براکت دوگونگ (Dougong - 斗拱): این مجموعه از براکت‌های چوبی چند تکه بین سرستون‌ها و تیرهای سقف قرار می‌گیرد و وزن سنگین سقف را به طور یکنواخت به ستون‌ها منتقل می‌کند . این سیستم مانند یک کمک‌فنر عمل کرده و با جذب و مستهلک کردن انرژی لرزه‌ای، پایداری بنا را در برابر زلزله تضمین می‌کند .

• نمادگرایی کیهان‌شناختی ستون‌ها: طراحی داخلی تالار، تجسمی از گاه‌شماری چینی است. 28 ستون چوبی عظیم آن دارای معانی نمادین دقیقی هستند :

  • چهار ستون مرکزی (ستون‌های اژدها): نماد چهار فصل سال هستند .
  • دوازده ستون میانی: نمایانگر دوازده ماه سال می‌باشند .
  • دوازده ستون بیرونی: نماینده دوازده «شِچِن» (Shichen)، واحدهای زمانی دو ساعته سنتی چینی، هستند .
  • مجموع ستون‌های میانی و بیرونی (12+12=24) نیز به 24 دوره خورشیدی در تقویم سنتی کشاورزی چین اشاره دارد .

آیین‌های پیچیده و انحصار آسمانی

آیین‌ها در معبد بهشت با جزئیات و تشریفات دقیقی برگزار می‌شد که موسیقی نقشی حیاتی در آن ایفا می‌کرد. این مراسم به هیچ وجه برای عموم نبود و در انزوای کامل و تحت تدابیر امنیتی شدید برگزار می‌شد .

حصار امنیتی و محدودیت‌های سختگیرانه

قداست مراسم به حدی بود که هرگونه مشاهده یا اخلال در آن، گناهی نابخشودنی و مستوجب مجازات مرگ شمرده می‌شد .

• پاکسازی مسیر مقدس: مسیر حرکت امپراتور از شهر ممنوعه تا معبد بهشت، روزها قبل پاکسازی و با خاک زرد پوشانده می‌شد . در روز مراسم، این مسیر توسط گارد سلطنتی کاملاً قرق می‌شد .
• ممنوعیت تماشا: به ساکنان خانه‌ها و کسب‌وکارها در طول مسیر دستور داده می‌شد در خانه‌های خود بمانند، درها و پنجره‌ها را بسته نگه دارند و سکوت کامل را رعایت کنند . هرگونه تلاش برای تماشای موکب امپراتور، توهین به «پسر آسمان» تلقی شده و مجازات آن می‌توانست مرگ باشد .

قصر روزه (Palace of Abstinence): شهر ممنوعه کوچک

پیش از مراسم اصلی، امپراتور موظف بود سه روز را به روزه‌داری و تطهیر در قصر روزه (Zhai Gong) بپردازد . این دوره شامل پرهیز از گوشت، الکل، موسیقی و دوری از همسران بود . این قصر به دلیل ویژگی‌های دفاعی‌اش به «شهر ممنوعه کوچک» شهرت داشت .

• معماری دفاعی: این مجموعه توسط دو لایه دیوار و یک خندق احاطه شده بود . یک راهروی سرپوشیده طولانی با 163 اتاق برای استقرار نگهبانان و مقاصد دفاعی در امتداد خندق قرار داشت .
• نمادگرایی: سقف بنا با کاشی‌های سبز لعاب‌دار پوشیده شده بود که نماد اطاعت امپراتور از بهشت بود .

موسیقی الهی و مراسم اصلی

• اداره موسیقی الهی (Divine Music Administration): این اداره، بالاترین آکادمی موسیقی آیینی در دوران مینگ و چینگ بود و مسئولیت آموزش و مدیریت موسیقی و رقص در مراسم را بر عهده داشت . موسیقی اجرا شده «یایوئه» (موسیقی والا) نام داشت که با هدف ایجاد فضایی معنوی و بازتاب هماهنگی کیهانی اجرا می‌شد .
• مراسم پرستش بهشت: این مهم‌ترین آیین سالانه بود که در روز انقلاب زمستانی در قربانگاه مدور برگزار می‌شد . امپراتور پس از روزه‌داری، مراسمی نه مرحله‌ای را قبل از طلوع آفتاب اجرا می‌کرد . این مراسم شامل تقدیم پیشکش‌هایی مانند یشم، ابریشم و قربانی کردن حیوانات بود که در نهایت سوزانده می‌شدند تا دود آن به آسمان برسد .

شگفتی‌های آکوستیک و نمادگرایی عددی

دیوار پژواک: نجواهای آسمانی

دیوار پژواک (Echo Wall) که طاق سلطنتی بهشت را احاطه کرده، به دلیل پدیده آکوستیکی منحصربه‌فردش مشهور است .

• ویژگی‌های معماری: این دیوار با استفاده از آجرهای سخت و صیقلی و با انحنایی دقیق ساخته شده است . سطح بسیار صاف و متراکم آجرها و شکل کاملاً مدور دیوار باعث می‌شود امواج صوتی با کمترین اتلاف انرژی در امتداد سطح آن حرکت کنند . در نتیجه، اگر دو نفر در دو نقطه مقابل دیوار بایستند و به آرامی رو به دیوار صحبت کنند، صدایشان به وضوح برای یکدیگر قابل شنیدن است .
• اهمیت نمادین: اگرچه منابع تاریخی به صراحت به عمدی بودن این اثر اشاره نمی‌کنند، اما احتمالاً این ویژگی برای تقویت تجربه معنوی و القای حس رمز و راز طراحی شده است . این باور وجود داشت که این پدیده نمادی از انتقال زمزمه‌های نیایش‌ها به گوش آسمان است . در نزدیکی این دیوار، سنگ سه پژواک (Three-Echo Stone) نیز قرار دارد که ایستادن در نقاط مشخص آن و کف زدن، به ترتیب یک، دو یا سه پژواک را برمی‌گرداند و بر جنبه تعاملی و شگفت‌انگیز معماری می‌افزاید .

قربانگاه مدور: سمفونی کیهانی عدد 9

اوج نمادگرایی عددی در «قربانگاه مدور» (Circular Mound Altar) دیده می‌شود. در کیهان‌شناسی چینی، اعداد فرد «یانگ» (نماد آسمان) و عدد 9 به عنوان بزرگترین عدد فرد یک‌رقمی، «یانگ نهایی» و نماد امپراتور و ابدیت است .

• سنگ‌فرش‌ها: طبقه فوقانی از 9 حلقه سنگ‌فرش متحدالمرکز تشکیل شده است. حلقه مرکزی 9 سنگ دارد و هر حلقه بعدی 9 سنگ بیشتر از قبلی دارد، به طوری که حلقه نهم دارای 81 (9×9) سنگ است . این الگو در طبقات میانی و پایینی نیز تکرار می‌شود .
• پله‌ها: هر یک از چهار پلکان که به طبقات راه دارند، از ردیف‌هایی با 9 پله تشکیل شده‌اند که نماد صعود از «9 لایه آسمان» است .
• نرده‌ها: تعداد ستون‌های نرده‌های مرمری در هر طبقه مضربی از 9 است: طبقه بالا 72 (8×9)، طبقه میانی 108 (12×9) و طبقه پایین 180 (20×9) ستون دارد . مجموع این ستون‌ها به 360 می‌رسد که نماد کمال آسمانی است .
• قطر: مجموع قطرهای سه طبقه 45 «ژانگ» (واحد اندازه‌گیری چینی) است که خود مضربی از 9 (5×9) بوده و بر جایگاه والای امپراتور تأکید دارد .

منظرپردازی نمادین: جنگل سروهای باستانی

محوطه وسیع معبد بهشت توسط جنگلی انبوه با حدود 4000 درخت سرو و کاج باستانی احاطه شده است که نقشی حیاتی در منظرپردازی و فلسفه این مکان ایفا می‌کنند .

• نقش نمادین: در فرهنگ و فلسفه چینی، به ویژه تائوئیسم، درختان سرو به دلیل همیشه سبز بودن و عمر طولانی، نماد طول عمر، پایداری و جاودانگی هستند . شاخه‌های رو به آسمان این درختان، ارتباط میان آسمان و زمین را تداعی می‌کنند .
• نقش کاربردی: این جنگل وسیع، فضایی آرام، معنوی و به دور از هیاهوی دنیوی می‌آفریند و به عنوان یک حائل طبیعی، محیطی مقدس و متمرکز برای انجام مراسم امپراتوری فراهم می‌کرده است . وجود درختان کهنسال، از جمله درختی 500 ساله مشهور به «سرو پدربزرگ»، بر قدمت و تقدس مکان تأکید می‌کند .

ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو

مجموعه معبد بهشت در سال 1998 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید . این انتخاب بر اساس معیارهای فرهنگی (i)، (ii) و (iii) صورت گرفت :

• معیار (i): به عنوان یک "شاهکار نبوغ خلاق بشری" شناخته می‌شود. طراحی منحصر به فرد، ساختار چوبی پیچیده و هماهنگی کامل میان بناها و منظر، گواهی بر این نبوغ است .
• معیار (ii): "نمایشگر تبادل مهم ارزش‌های انسانی" است، زیرا معماری و فلسفه آن تأثیر عمیقی بر معماری و شهرسازی در خاور دور داشته است .
• معیار (iii): "گواهی بی‌نظیر بر یک سنت فرهنگی از میان رفته" است. این مجموعه یک گواه ملموس از تمدن، باورها و آیین‌های چین امپراتوری است .

یونسکو این مجموعه را چنین توصیف می‌کند: «شاهکاری از معماری و طراحی منظر که به سادگی و به صورت گرافیکی، یک کیهان‌شناسی با اهمیت بسیار بالا را که برای تکامل یکی از تمدن‌های بزرگ جهان حیاتی بوده، به تصویر می‌کشد.» .

پارک معبد بهشت امروز: از عبادتگاه سلطنتی تا حیاط خلوت شهر

پس از قرن‌ها انزوای سلطنتی، معبد بهشت امروزه به یکی از سرزنده‌ترین فضاهای عمومی و قلب تپنده زندگی اجتماعی پکن تبدیل شده است . از اولین ساعات بامداد، پارک مملو از شهروندانی است که برای انجام فعالیت‌های متنوع فرهنگی، ورزشی و اجتماعی گرد هم می‌آیند :

• ورزش‌های سنتی: گروه‌های متعددی در حال انجام حرکات موزون تای چی، تمرین کونگ‌فو و مبارزه با شمشیر دیده می‌شوند .
• رقص و موسیقی: در گوشه و کنار پارک، گروه‌هایی با لباس‌های رنگارنگ به رقص‌های گروهی مشغول‌اند و گردهمایی‌های آوازخوانی و اجرای قطعاتی از اپرای پکن توسط علاقه‌مندان، فضایی پرنشاط ایجاد می‌کند .
• هنر و سرگرمی: هنرمندان آماتور با قلم‌موهای بزرگ و آب بر روی سنگفرش‌ها به خطاطی با آب می‌پردازند؛ هنری گذرا که با تبخیر آب محو می‌شود . همچنین این پارک محلی برای بازی‌های تخته‌ای مانند شطرنج چینی و گفتگو است .
• بازارهای همسریابی: در آخر هفته‌ها، والدین در بخش‌هایی از پارک جمع می‌شوند و با نمایش اطلاعات فرزندانشان، به دنبال یافتن همسر مناسب برای آن‌ها هستند؛ پدیده‌ای اجتماعی که به «بازار همسریابی» مشهور است .

این فعالیت‌ها، معبد بهشت را از یک یادگار تاریخی صرف به فضایی زنده تبدیل کرده‌اند که در آن، سنت و مدرنیته و زندگی روزمره مردم با تاریخ امپراتوری چین در هم می‌آمیزد .

اطلاعات بازدید

• ساعات بازدید: پارک معمولاً از ساعت 6 صبح تا 10 شب باز است، اما بناهای تاریخی داخلی ساعات کاری محدودتری دارند (معمولاً از 8 صبح تا 5 بعد از ظهر).
• بلیط: خرید بلیط ترکیبی که شامل بازدید از تمام بناهای اصلی می‌شود، توصیه می‌گردد.
• بهترین مسیر بازدید: ورود از دروازه جنوبی، بازدید از قربانگاه مدور، طاق سلطنتی بهشت و سپس حرکت به سمت شمال برای بازدید از تالار نیایش.
• دسترسی: بهترین راه، استفاده از مترو خط 5 و پیاده شدن در ایستگاه Tiantandongmen (دروازه شرقی) است.

خلاصه

معبد بهشت، که در قرن پانزدهم توسط سلسله مینگ ساخته شد، بزرگترین مجموعه معماری آیینی در چین است . این مکان به عنوان محلی برای نیایش امپراتوران جهت طلب برداشت خوب، نقشی حیاتی در زندگی مذهبی چین امپراتوری ایفا می‌کرد . مراسم آن در انزوای کامل و تحت تدابیر امنیتی شدید برگزار می‌شد و هرگونه تماشای آن توسط مردم عادی مجازات مرگ در پی داشت . معماری آن، که بر اساس فلسفه چینی و نمادگرایی عمیق طراحی شده، یک شاهکار در طراحی منظر به شمار می‌رود . پل دانبی با شیب تدریجی خود نماد صعود به بهشت است و سه مسیر آن سلسله مراتب کیهانی را نشان می‌دهد . دیوار پژواک با استفاده از مصالح صیقلی و طراحی مدور، پدیده‌ای آکوستیک ایجاد می‌کند که احتمالاً برای تقویت حس معنوی مراسم بوده است . قربانگاه مدور با استفاده وسواس‌گونه از عدد 9 و مضرب‌های آن، نمادی از کیهان‌شناسی چینی است . تالار نیایش برای برداشت خوب نیز با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته نجاری مانند سیستم براکت دوگونگ و بدون استفاده از میخ ساخته شده است . جنگل وسیع سروهای باستانی، نماد جاودانگی و ارتباط با طبیعت است . این مجموعه در سال 1918 به یک پارک عمومی تبدیل گشت و در سال 1998 به دلیل ارزش جهانی استثنایی‌اش بر اساس معیارهای (i)، (ii) و (iii) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید . امروزه، پارک معبد بهشت علاوه بر اهمیت تاریخی، یک فضای اجتماعی پرجنب‌وجوش برای ساکنان پکن است که در آن فعالیت‌هایی مانند تای چی، اپرای پکن و بازارهای همسریابی برگزار می‌شود .