شاهکار معماری و تجارت؛ بازار بزرگ کرمان - مجله سرگرمی

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با bestcanadatours.com مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

بازار کرمان

از میدان ارگ تا میدان مشتاقیه شهر کرمان می توانید بازار بزرگ کرمان را مشاهده کنید که در مرکز شهر نهاده شده است. این بازار، محل تجارت کالا بوده و هر راسته آن به صورت تخصصی به یک صنف اختصاص دارد. بازار بزرگ و سنتی کرمان که در ادوار مختلف به دلیل قرار دریافت در جاده ابریشم و تجارت ادویه نقش مهمی در رونق مالی و تجاری شهر کرمان و ایران داشته، در روزگاری نه چندان دور محلی بوده است برای صادر کردن محصولاتی همچون صنایع دستی، پارچه، ظروف مسی به کشورهایی مانند چین و هند و واردات ادویه از همین کشورها. دلیل شهرت جهانی این راسته تجاری شاید ساختار تاریخی آن باشد. این منطقه که شالوده اش در اواخر دوران مظفری و تیموری در بازار اختیاری نهاده شد، امروزه طولانی ترین بازار راسته ایران است که هر بخش آن دارای حمام و مسجد خاص خود است و با آنالیز همین بناها می توان پی به قدمت و ارزش تاریخی آن برد. مساجد مشهوری در این شهر تاریخی وجود دارند که همگی جزئی از همین راسته تجارت و داد و ستد هستند. در میان این آثار مشهور می توان به مجموعه ابراهیم خان نیز اشاره نمود که دارای کاروانسرا، حمام، مسجد و مدرسه است. نمای گچ بری به کار رفته در سقف چهار سوق نیز نمایی از هنر دست هنرمندان ایرانی در 350 تا 400 سال پیش است که در جای جای آن می توان نقاشی هایی با رنگ روغن دید.

بخش های بازار کرمان

بازار بزرگ کرمان دارای بخش های متفاوتی بوده که هر کدام دارای قدمت، تاریخچه و دیدنی های خاص خودش هستند. بازار بزرگ کرمان را می توان به بازارهایی چون قلعه، گنجعلی خان، قلعه محمود، اختیاری، قدمگاه، وکیل، هنود، قیصریه زرگری، ارگ، مظفری، مسگرها، عطاران، سردار، کفاش ها، عزیز، نقارخانه، کلاه مال ها و آهنگری تقسیم کرد. البته بخش چهار سوق نیز وجود داشته که به بازارهای فرعی چون چهار سوق گنجعلی خان راه دارد. این مورد از بخش های بازار بزرگ کرمان که محل تقاطع دو راسته از بازار است، در زمان هایی نه چندان دور یکی از پر ترددترین بخش های تجاری شهر بوده است.

بازار کلاه مال ها

قرار دریافت این بخش از بازار بزرگ کرمان در میان دو مجموعه بسیار زیبا و با شکوه گنجعلی خان و ابراهیم خان، این راسته را کهنه و مخروبه نشان می دهد، ولی یکی از بخش های بازار بزرگ کرمان محسوب می گردد.

راسته سراجی ها

از نقار خانه تا چهار سوق به سمت شرق مکانی است که در گذشته محل حضور چمدان سازها و سراج ها بوده و هنوز هم به همان نام مشهور است. البته حضور این اصناف در این راسته بسیار کم رنگ تر شده و اثری از شور و شوق سابق در این بخش از بازار بزرگ کرمان دیده نمی گردد.

راسته غربی - شرقی

طول سه کیلومتر بین میدان ارگ تا خیابان میرزا رضای کرمانی بخشی از بازار بزرگ کرمان بوده که خود دارای سه بازار و مجموعه بزرگ مظفری است. البته راسته های فرعی فراوانی نیز به این قسمت می رسند.

راسته شمالی

یکی از مهمترین راسته های بازار طویل و کهن کرمان، همین راسته شمالی است که در حقیقت این بخش را از شمال غربی به جنوب شرقی متصل می نماید. طول این راستا راسته ای بوده که از دروازه خراسان در شمال آغار شده و به چهار سوق ختم می گردد و در راسته جنوبی ادامه پیدا می نماید.

راسته جنوبی

این راسته از دروازه رق آباد یا همان ریگ آباد در جنوب شروع می گردد و به چهار سوق می رسد. کاروان هایی که در گذشته از جنوب وارد شهر کرمان می شدند، از این راسته عبور می کردند. راسته جنوبی، قدیمی ترین مورد از بخش های بازار بزرگ کرمان است.

بازار میدان قلعه

قدیمی ترین و طولانی ترین بخش بازار بزرگ کرمان بعد از بازار بزرگ همین میدان قلعه بوده که در خیابان امام خمینی واقع است. این بخش از قلعه محمود شروع و در چهار سوق گنجعلی خان خاتمه می یابد و دارای رونق مالی زیادی است.

بازار نقار خانه

با ورود به میدان ارگ شهر کرمان وارد دهانه بزرگ نقار خانه می شوید. این قسمت از بازار گنجعلی خان کرمان، دارای سر دری بزرگ و مسقف بوده که با کاشی کاری هنرمندانه ای تزئین شده و چند اتاق در بالای خود دارد. معماری این قسمت که با نام نقارخانه مشهور بوده، احتمالا به اواخر دوره قاجار می رسد.

بازار قلعه محمود

اولین بخش از راسته شمالی جنوبی بازار دیدنی کرمان، قلعه محمود است که به طبع در جنوبی ترین بخش آن جای گرفته است. در این قسمت از شهر کرمان هنوز هم آهنگری به سبک و سیاق گذشته خود فعال و در گذشته، دارای اهمیت فوق العاده ای بود. امروزه و با آمدن آهنگری صنعتی، دیدن آهنگرهای قدیمی و هنر دست آن ها خالی از لطف نیست.

بازار گنجعلی خان

شاهکاری از معماری ایران که بر روی بازار قدیمی شهر ساخته شده، بازار گنجعلی خان کرمان است که در سال های 1005 تا 1029 هجری قمری و به دستور شاه عباس ساخته شد. حکمران وقت شهر کرمان یعنی گنجعلی خان و پسرش علیمردان خان با به کارگیری معماری یزدی به نام استاد سلطان محمد، نمونه ای از هنر ایرانی را در شهر کرمان پیاده کردند که هنوز هم یکی از با شکوه ترین معماری های به جا مانده از دوران صفویه است. بازار گنجعلی خان بین چهار سوق و اختیاری و در جنوب به میدان گنجعلی خان نهاده شده است. حمام تاریخی، طاق نماهای بی نظیر، بنای چهار ایوانی کاروانسرا، کتیبه های نفیس به خط استاد علیرضا عباسی، خطاط شهیر دوران صفویه، مسجد، آب انبار، مدرسه و ضرابخانه از دیگر بخش های بازار گنجعلی خان کرمان است که هر کدام نیاز به توصیفی مفصل دارند.

راسته سردار

بیشتر مغازه های این بخش را پارچه فروشان تشکیل می دهند که به شکل چند بازارچه متقاطع و سه راسته اصلی در حاشیه بازار سنتی کرمان نهاده شده است.

مجموعه ابراهیم خان

اعتبار و شکوه راسته شمالی بازار کرمان، مجموعه ابراهیم خان است که بعد از بخش کلاه مال ها نهاده شده است. این مجموعه دارای خلوت حمام، مدرسه، قیصریه و آب انبار است. قدم زدن در این مجموعه همانند قدم زدن در تاریخ این سرزمین بوده و فضایی روح نواز دارد به شرط آنکه از مغازه های مدرن شده با اجناس و کالاهای امروزی چشم بپوشید و میان معماری آن راه بروید.

چهار سوق گنجعلی خان

چهار سوق اصطلاحی است که به محل تقاطع دو بازار اطلاق می گردد. چهار سوق گنجعلی خان یکی از تقاطع های ارزشمند این بخش تجاری بوده که در دوران گذشته یکی از پر تردد ترین بخش های بازار بزرگ شهر کرمان به حساب می آمد. سقف و نمای داخلی این بخش پس از چهار صد سال هنوز هم به گچ بری و نقاشی های رنگ روغن خود می بالد و یکی از جذابیت های شهر محسوب می گردد.

راسته مسگرها

تنها توصیفی که می توان از یکی از قدیمی ترین راسته های مخصوص مشاغل بومی شهر کرمان کرد، این است که این بخش در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان نهاده شده است. این راسته در حال حاضر تنها خاطره ای از صدا و شلوغی مسگرها را در خود دارد و تحت تصرف اقلام چینی درآمده است.

بازار ارگ

غربی ترین بخش بازار زیبا و تاریخی کرمان همین بازار ارگ است که از میدان ارگ شروع شده و به چهار سوق ختم می گردد. این محوطه به شکل یک مستطیل گراگرد میدان توحید را فرا گرفته و دارای دو بخش فرعی بوده که به نام های راسته سراج ها و بازار نقارخانه مشهور است.

کاروانسرای هندوها

کاروانسرای هندوها به این دلیل به این نام مشهور است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی توسط انگلیسی ها از امام آدینه وقت شهر کرمان اجاره شد و در اختیار هندی ها نهاده شد. تجار هندی هم شروع به تجارت فلفل، هل و انواع ادویه جات نمودند و نام هنود بر این بخش از بازار تاریخی کرمان به یادگار ماند. وجود یک معبد به سبک معماری هندوها هم به جذابیت های این بخش از شهر اضافه کرد.

مجموعه وکیل

بازار، کاروانسرا، حمام و مسجد، بخش هایی از این مجموعه بزرگ واقع در بازار کهن کرمان بوده که در دوره قاجار و با سبک معماری همان دوره بنا شده است. بادگیر و برج ساعت کاروانسرای دو طبقه مجموعه وکیل از دیدنی های این بخش از شهر است. این مجموعه بی بدیل در سال 1282 هجری قمری و به فرمان حاکم وقت شهر، محمد اسماعیل خان وکیل ساخته شد و در حال حاضر یکی از مهمترین جذابیت های گردشگری شهر محسوب می گردد.

مجموعه حاج آقا علی

این مجموعه با داشتن مسجد چهل ستون، کاروانسرای حاج آقا علی، آب انبار و بازار مشهور بوده و راسته آهنگری های شهر کرمان هست. این بخش از بازار بزرگ کرمان از خیابان شریعتی شروع و در راسته کفاش ها خاتمه می باید.

مجموعه مظفری

امیر مبارزالدین محمد مظفر در سال 750 هجری قمری اقدام به احداث مجموعه ای در بخش تجاری شهر نمود که شامل مسجد، آب انبار، مدرسه، تکیه و بازار بود. این بخش که از انتهای مجموعه وکیل آغار و تا خیابان میرزا رضای کرمانی ادامه می یابد، با داشتن تکیه، عزا خانه، مسجد جامع شهر و بازار قدمگاه مشهور است. البته باید متاثر شد از این که در حال حاضر تنها صف عزا خانه و مسجد جامع مظفری سالم مانده اند و باقی بناهای تاریخی این بخش از بازار بزرگ و سنتی کرمان یا در اثر گذر زمان از بین رفته اند و یا توسط شهرداری شهر کرمان و برای نوسازی و توسعه شهر تخریب شده اند.

بازار عزیز

شمالی ترین بخش بازار راسته شمالی - جنوبی بافت قدیم شهر کرمان با داشتن هفتاد باب مغازه به دلیل احداث خیابان و انتقال مغازه ها به خیابان تقریبا از رونق افتاده است. این بخش که فاصله کوتاهی با دروازه خراسان دارد و تا حوالی محله قبه سبز و تکیه شاهزاده شاهرخ خان ادامه داشته، اکنون در راستای بازسازی و مرمت کارخانه قدیم برق کرمان در حال مرمت است.

بازار اختیاری (شاهی)

قدیمی ترین بخش بازار بزرگ کرمان این بخش تنگ و کم عرض است که به نام بازار اختیاری (شاهی) مشهور است. این بخش به دلیل قرار دریافت بین دو مجموعه بی نظیر بازار گنجعلی خان کرمان و وکیل یکی از ارزنده ترین راسته های موجود شهر کرمان محسوب می گردد که دارای چایخانه سنتی، حمام، کاروانسرای گلشن، مسجد چهل ستون و سه بازارچه سرداری است.

نکات تکمیلی:

1. معماری بی‌نظیر بازار بزرگ کرمان، حاصل دست‌های توانای معماران و هنرمندان ایرانی در طول قرن‌هاست. این بازار شامل آثار معماری از دوره‌های مختلف از جمله دوره صفوی، قاجار و پهلوی است. سقف‌های گنبدی، کاشی‌کاری‌های زیبا، گچبری‌های ظریف و نقاشی‌های رنگ روغن، همگی گواه بر تسلط هنرمندان ایرانی بر معماری سنتی هستند.
2. در گذشته، این بازار مرکز اصلی تجارت کالاهایی همچون ادویه‌جات، پارچه، ظروف مسی و صنایع دستی بوده است. کاروان‌های تجاری از سراسر جهان به این بازار می‌آمدند تا کالاهای خود را معامله کنند. امروزه نیز این بازار همچنان پر رونق است و محلی برای خرید و فروش انواع کالاهای سنتی و صنایع دستی محسوب می‌شود.
3. بخش‌های متعدد بازار بزرگ کرمان، هر یک دارای ویژگی‌های منحصر به فرد خود هستند. از جمله می‌توان به بازار گنجعلی خان، مجموعه ابراهیم خان، بازار وکیل، بازار مظفری و چهارسوق گنجعلی خان اشاره کرد. هر یک از این بخش‌ها دارای کاروانسراها، حمام‌ها، مساجد و مدارس تاریخی بسیار زیبایی هستند که ارزش بازدید دارند.
4. یکی از جاذبه‌های منحصربفرد بازار بزرگ کرمان، کاروانسرای هندوها است. این کاروانسرا در قرن نوزدهم میلادی توسط انگلیسی‌ها از امام جمعه وقت کرمان اجاره شد و در اختیار تجار هندی قرار گرفت. آنها در این کاروانسرا به تجارت ادویه‌جات می‌پرداختند و معبدی به سبک معماری هندوها نیز در آنجا ساخته شد.
5. علاوه بر زیبایی‌های معماری، بازار بزرگ کرمان شاهد فعالیت‌های صنعتگران و هنرمندان سنتی نیز بوده است. راسته‌های متعددی در این بازار وجود دارد که هر یک به یک صنف خاص اختصاص داشته است. از جمله می‌توان به راسته آهنگرها، کفاش‌ها، عطاران، سراجی‌ها و نقارخانه اشاره کرد. امروزه هنوز می‌توان شاهد فعالیت برخی از این صنوف سنتی در این بازار بود.
6. یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی در بازار بزرگ کرمان، مسجد جامع مظفری است. این مسجد که در قرن هشتم هجری قمری ساخته شده، دارای گنبد و گلدسته‌های زیبایی است و نمونه‌ای برجسته از معماری ایرانی-اسلامی محسوب می‌شود. معماری این مسجد تلفیقی از سبک‌های مختلف از جمله سبک آذری، رازی و اصفهانی است.
7. برای درک بهتر اهمیت تاریخی و فرهنگی بازار بزرگ کرمان، بازدید از موزه‌های موجود در این مجموعه پیشنهاد می‌شود. موزه مردم‌شناسی و موزه صنایع دستی که در همین بازار واقع شده‌اند، نمایشگاه‌هایی از آثار تاریخی و صنایع دستی منطقه کرمان را به نمایش گذاشته‌اند.
8. علاوه بر جاذبه‌های تاریخی و معماری، بازار بزرگ کرمان محلی برای تجربه فرهنگ و سنت‌های محلی نیز هست. چایخانه‌های سنتی، رستوران‌های محلی و مغازه‌های صنایع دستی، فرصتی برای غوطه‌ور شدن در فرهنگ غنی این شهر را فراهم می‌کنند.
9. با وجود گذشت قرن‌ها، بازار بزرگ کرمان همچنان پویا و زنده است. این بازار نه تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه محلی برای تجارت و کسب و کار مردم محلی نیز هست. فعالیت‌های تجاری در کنار حفظ میراث تاریخی و فرهنگی، باعث شده تا این بازار همچنان جزئی از زندگی روزمره مردم کرمان باشد.
10. متأسفانه برخی از بناهای تاریخی در بازار بزرگ کرمان در طول زمان آسیب دیده یا تخریب شده‌اند. با این حال، تلاش‌های مستمر برای حفاظت و مرمت این آثار ادامه دارد. سازمان‌های میراث فرهنگی و گروه‌های مردم‌نهاد در تلاش هستند تا این گنجینه معماری و تاریخی را برای نسل‌های آینده حفظ کنند. با مرمت و بازسازی بناهای آسیب دیده و حمایت از صنایع دستی و هنرهای سنتی، این بازار می‌تواند همچنان به عنوان یکی از شاهکارهای معماری و تجارت ایرانی درخشش خود را حفظ کند.

سخن پایانی