مصرف موسیقی ایرانی ها به روایت آمار - مجله سرگرمی

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، سیدمهدی موسوی تبار، روزنامه نگار نوشت:

تحقیقاتی دارم که حاصلش به دست آمدن آماری عجیب است. در همین سال های 1395 و 1396، بیش از 75 درصد موسیقی که مردم در طول سال می شنیدند، آثاری بوده که دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. اما درحال حاضر این آمار به کمتر از 23 درصد رسیده است. این بخشی از گفت وگوی محسن رجب پور، تهیه نماینده موسیقی با خبرگزاری تسنیم در روزهای گذشته سروصدا و واکنش های متعددی داشته است. ادعایی که منبع و دلیلش چند سطر بعدتر توسط خود او این چنین گفته می گردد: در ایران پلتفُرم های بسیاری در عرصه پخش موسیقی داریم. جاهایی مانند تلگرام یا سایت های مختلف که بعضی فعالیت شان مجاز و بعضی هم غیرمجاز هستند. برای دست آوردن آماری که ارائه کردم باید پرفروش های هفته، ماه و سال را آنالیز کرد. من و تیم همکارانم چندین سال است که این کار را انجام می دهیم. چراکه باید بدانیم شرایط بازار موسیقی به چه ترتیب است. حتی این جملات هم نتوانست علاقه مندان به موسیقی و اهالی این حوزه را هم قانع کند. سوال اصلی این گروه این بود که اساسا ساختار و سازوکاری برای سنجش میزان و تنوع مصرف موسیقی کشور متصور است یا خیر؟ و گروهی دیگر از کم کاری سازمان ها و نهادهای مرتبط با موسیقی گفته بودند و اینکه اصلا آماری توسط این سازمان های متولی تهیه نشده که بخواهد مبنای دسته بندی ها یا تقسیم بندی های این چنینی قرار بگیرد. موسیقی در کشور ما سرنوشت عجیب و خاصی داشته که هیچ شباهتی به هنرهای دیگر نداشته است. گاهی مثل دوره انقلاب و بعد از آن دفاع مقدس، رابطه ای عمیق از جنس خودش را داشته و گاهی حتی با آن کج دار و مریز رفتار شده است. اگر در دهه 60 داشتن نوارهای کاست غیرمجاز جرم بود و دارندگانش مجازات می شدند اما بعدها و در دهه 80 و 90 گوشی های موبایل شدند محل حضور آهنگ های قدیمی که هنوز هم هوادار دارد. شاید اشتباه عظیم رجب پور، معیار تقسیم بندی اش باشد. یعنی به جای تقسیم موسیقی به خوب و بد یا فاخر و مبتذل، آن را با مجاز و غیرمجاز مرزبندی کرد. درحالی که بدیهی است هر موسیقی غیرمجازی خوب و شنیدنی نیست و هر موسیقی مجازی هم بد نیست.

چند سالی است که تعداد دانلودها یا مستمع های قطعات در سایت های موسیقی قابل تماشاست و همین احتمالا این اعتمادبه نفس را به آقای تهیه نماینده داده که بیاید و حکم کلی صادر کند اما این سایت ها به تنهایی نمی توانند منبع مناسبی برای ارائه آمار باشند. برای تهیه این گزارش و رد یا تایید ادعای مطرح شده با دفتر موسیقی ارشاد و یکی دو نهاد مرتبط دیگر تماس گرفتیم. درنهایت روابط عمومی معاونت هنری آماری از پژوهش سال گذشته پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات را دراختیارمان گذاشت. متاسفانه آماری درخصوص میزان فراوریات هر دهه یا به تفکیک سبک های موسیقی در چهار سال اخیر وجود ندارد و شاید نبودن همین اعداد اجازه می دهد که هر ادعایی توسط هرکسی مطرح گردد. توقع زیادی نیست که از مسئولان موسیقی ارشاد و صداوسیما بخواهیم آماری از آنچه مخاطبان شان گوش می نمایند تهیه و منتشر نمایند. آمارها یا اساسا وجود ندارند یا ناقص هستند یا توسط مدیران بایگانی شده اند. گفتن اینکه در فلان دهه یا فلان دوره، مثلا میزان اقبال عمومی به قطعات غیرمجاز بیشتر از مجاز بوده، نه تهدید امنیت ملی است و نه باعث سوءاستفاده می گردد. نگاه منطقی به آمارها می تواند در سیاستگذاری های فرهنگی و هنری کشور روشنگری کند و مانع از حضور چشمگیر تخیلات و توهمات در تصمیم گیری ها گردد.

غیبت ستارگان

فارغ از اینکه کفه ترازوی موسیقی به نفع مجاز یا غیرمجاز است مساله اصلی این است که در سال های اخیر و به دلایل بیشتر اقتصادی، منفعت طلبی تهیه نمایندگان و همین طور نداشتن یک سیاست تعیین از سوی ارشاد و معیارهای متناقض، سلیقه مخاطبان تغییر نموده است. اگر در دهه 70 موسیقی پاپ در کشور جان گرفت و نوارهای کاست آلبوم ها، تیراژ میلیونی داشتند. در دهه 90 اما خبری از آلبوم و فروش بالایشان نیست و تک آهنگ ها جای آنها را گرفتند و همین فضا را برای فعالیت گسترده علاقه مندان به موسیقی بازتر کرد. انگار دیگر خبری از سختگیری های ابتدایی نبود و به دلیل اینکه هدف اصلی، برگزاری کنسرت و کسب سود اقتصادی بیشتر بود دیگر کسی حواسش به کیفیت ترانه ها و متن اشعار نبود. کنسرت ها محلی برای خالی کردن انرژی بودند تا کسب انرژی و آرامش. بعضی از کنسرت های پرفروش کمی رسمی تر از مجالس عروسی بودند و این تحولات باعث شد که حالا دیگر شاهد فراوریات کمی از سوی امثال محمد اصفهانی یا علیرضا عصار و حتی محسن یگانه باشیم. مافیای موسیقی به راحتی توانستند سلیقه مردم را عوض نمایند و بیشتر ستارگان موسیقی هم نتوانستند در این شرایط کارهای درجه یک فراوری نمایند یا حتی کار نمایند. بیایید فرض بگیریم که صحبت های رجب پور درست باشد و مردم موسیقی غیرمجاز را بیشتر بشنوند. اتفاقا متهم اصلی شرایط فعلی همین تهیه نمایندگان هستند. سیاست هـای ارشاد در سال های اخیر، عدم نظارت و آسان گیری در دادن مجوز با هدف مقابله با موسیقی آن طرف آبی بوده است. مجوزها هم به راحتی داده شده است. در چنین شرایطی، تهیه نمایندگان موسیقی چه نموده اند که به گفته خودشان مردم نزدیک به 75 درصد موسیقی غیرمجاز گوش می نمایند؟ القای آمارهای غیررسمی با هدف امتیازگیری از ارشاد و پررنگ کردن نقش خودشان در سال های قبل نیست؟ مگر می گردد مدیران فرهنگی کشور از سبک ها، سلایق و میزان مصرف موسیقی جامعه خبر نداشته باشند و آماری وجود نداشته باشد؟

عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، اسفند سال گذشته و در مراسم اختتامیه سی وپنجمین جشنواره موسیقی فجر گفت که 92درصد مردم ایران موسیقی گوش می نمایند و میانگین مصرف روزانه مردم ایران یک ساعت و 12 دقیقه و در سن 15 تا 29 سال دو ساعت است. عدد شگفت انگیزی که وزیر ارشاد به آن اشاره نموده بود برپایه تحقیقی بود که توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفته بود.

صالحی در این مراسم اشاره نکرد که این 92درصد متعلق به کدام سبک ها و ژانرهای موسیقی است و نقدهایی که مطرح شد بیشتر درباره عظیمی این عدد بود. صالحی در این مراسم جملات دیگری هم گفت: روزبه روز زندگی ما با موسیقی عجین تر می گردد و این گونه نیست که استفاده از موسیقی مربوط به گونه ای خاص باشد. این بر اهمیت موسیقی می افزاید چون دیگر مصرف حاشیه ای نیست و مصرفی در متن زندگی است.

اتفاقا با استناد به جملات پایانی صالحی حالا دیگر مهم است که مردم چه چیزی را گوش می نمایند. مصرفی که در متن زندگی است باید از یک استاندارد یا نظارت حداقلی برخوردار باشد. مخاطب اگر نتواند جنس موردعلاقه اش را از بازار اطرافش تهیه کند، بی شک سراغ بازارهای دورتر می رود. کاش آقای صالحی که متوجه اهمیت موسیقی شده بود به وزارتخانه اش دستور می داد که تحقیق وسیعی در حوزه سبک ها و سلایق انجام می دادند تا برای وزیران و مدیران بعدی هم به یادگار می ماند.

براساس نظرسنجی و آماری که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و با عنوان آنالیز فعالیت و مصرف کالای فرهنگی در ایران و جامعه نمونه 15606 نفر از 31 استان به عنوان نمونه ای از جامعه ایران تهیه شده است موضوعاتی مانند گوش دادن موسیقی، میزان و مکان گوش دادن به موسیقی، سبک های موسیقی محلی، ایرانی و خارجی موردعلاقه و چگونگی تهیه آلبوم ها یا آهنگ های موردنیاز مورد پرسش قرار گرفته است.

در بخش اول این گزارش موسیقی و میزان و امکان بهره مندی و سبک های آن مورد پرسش قرار گرفته است و از پاسخگویان سوال شده موسیقی گوش می کنید؟ 72.1درصد جمعیت نمونه گفتند که موسیقی گوش می دهند.

با افزایش سن، تحصیلات، منزلت شغلی و پایگاه اقتصادی افراد، کسانی که به موسیقی گوش می دهند نیز بیشتر می شوند. مردان بیشتر از زنان، دانش آموزان و دانشجویان و سپس بیکاران بیشتر و افراد دارای درآمد بدون کار، کمتر از سایر گروه ها از موسیقی استفاده می نمایند.

مدت زمان گوش دادن به موسیقی

از کسانی که موسیقی گوش می دهند، سوال شده به طور متوسط در روز چند ساعت موسیقی گوش می کنید؟ 26.9درصد مخاطبان موسیقی نیم ساعت، 33درصد تا یک ساعت، 22.1 درصد تا 2 ساعت و 18درصد بیش از 2 ساعت در شبانه روز موسیقی گوش می دهند.

میانگین مدت زمان گوش دادن موسیقی در میان مخاطبان آن 1.63 ساعت و در جمعیت نمونه 1.12 ساعت است.

مخاطبان موسیقی از نظر مدت زمان گوش دادن به آن و ویژگی های فردی و پایگاهی با یکدیگر مقایسه شده اند. با کاهش سن و افزایش تحصیلات میزان گوش دادن موسیقی بیشتر می گردد. افراد دارای درآمد بدون کار و خانه دار کمتر و بیکاران بیشتر از سایر گروه ها موسیقی گوش می دهند.

مکان گوش دادن به موسیقی

از مخاطبان موسیقی سوال شده که معمولا در چه مکانی به موسیقی گوش می کنید؟ در اولویت اول،76.9درصد مخاطبان موسیقی گفته اند که بیشتر در خانه، 17.9درصد در راستا راه (پیاده و سواره) و 5.1درصد در محل کار موسیقی گوش می دهند.

سبک های موسیقی موردعلاقه

در سوالی از مخاطبان موسیقی درمورد سبک موسیقی موردعلاقه شان سوال شده بیشتر به چه سبک موسیقی گوش می کنید؟ در اولویت اول46.2درصد مخاطبان موسیقی گفته اند که بیشتر به موسیقی سنتی گوش می دهند، 37.1درصد نیز بیشتر به پاپ ایرانی،9.6درصد راک و رپ ایرانی و در مراحل بعدی به ترتیب به موسیقی کلاسیک خارجی پاپ، راک و رپ خارجی گوش می دهند.

در اولویت دوم انتخاب این نمونه آماری، پاپ ایرانی پرهوادارترین نوع موسیقی است. در میان مخاطبان موسیقی، موسیقی پاپ ایرانی با 24.2درصد و موسیقی محلی با33.7درصد بالاترین مستمع را دارند. پس از آنها به ترتیب موسیقی راک و رپ ایرانی با 12.7درصد، پاپ خارجی با 5.1درصد، کلاسیک خارجی با 3.8درصد، رپ خارجی با 2/2درصد و سنتی ایرانی با 0.7درصد مستمع قرار دارند.

مخاطبان موسیقی از نظر ویژگی های فردی و پایگاهی با یکدیگر مقایسه شده اند. با افزایش سن، گوش دادن به موسیقی سنتی محلی و نواهای مذهبی افزایش و گوش دادن به موسیقی پاپ، راک و رپ ایرانی، کلاسیک، پاپ، راک و رپ خارجی کاهش می یابد.

جوان ترها خواستار گوش دادن به سبک های موسیقی مدرن هستند. مردان بیشتر از زنان موسیقی سنتی راک و رپ ایرانی و خارجی و کمتر از آنان موسیقی پاپ ایرانی و نواهای مذهبی گوش می دهند.

دانش آموزان و دانشجویان کمتر از سایر گروه ها سبک های موسیقی سنتی و محلی ایرانی و نواهای مذهبی و بیشتر از سایرین سبک های پاپ، راک و رپ ایرانی، کلاسیک و پاپ و راک و رپ خارجی گوش می دهند. افراد دارای درآمد بدون کار بیشتر از سایرین، موسیقی سنتی ایرانی و محلی و کمتر از سایرین سبک پاپ، راک و رپ ایرانی و انواع سبک های خارجی را گوش می دهند. خانه دار ها نیز بیشتر از سایرین هوادار نواهای مذهبی هستند.

با افزایش سطح تحصیلات، شنیدن سبک های موسیقی سنتی، محلی و نواهای مذهبی کمتر شده و شنیدن سبک های موسیقی پاپ و راک و رپ ایرانی و کلاسیک و پاپ خارجی افزایش می یابد. با افزایش منزلت شغلی شنیدن سبک های موسیقی کلاسیک و رپ خارجی و پاپ ایرانی افزایش و موسیقی محلی کاهش می یابد. با افزایش پایگاه اقتصادی، گوش دادن به سبک های موسیقی سنتی و کلاسیک خارجی افزایش و سبک های محلی و مذهبی کاهش می یابد.

تهیه آلبوم های موسیقی

از مخاطبان موسیقی سوال شده که معمولا آهنگ های آلبوم های موسیقی را چگونه تهیه می کنید؟ 33.9درصد مخاطبان موسیقی گفته اند که آلبوم های موسیقی را به وسیله دانلود مجانی اینترنتی تهیه می نمایند. پس از آن 19.4درصد به وسیله خرید اینترنتی، 17.6درصد خرید از فروشگاه های عرضه محصولات فرهنگی، 11.6درصد به وسیله ضبط از رادیو و تلویزیون، 9.8درصد امانت از دوستان و آشنایان 7.5درصد به وسیله خرید از سایر فروشگاه ها و دستفروشی ها، آلبوم های موسیقی خود را تهیه می نمایند. در اینجا مشاهده می گردد قانون حق امتیاز درمورد آهنگ ها و آلبوم های موسیقی اصلا رعایت نمی گردد.

اتفاقا در این بخش می توان حرف های مطرح شده را صحت سنجی کرد. در این بخش است که می توانیم متوجه شویم راستاهای دریافت موسیقی به دست مردم کدام ها هستند. فضای مجازی میدان را به مجازها داده یا غیرمجازها؟ چرا بعضی از مردم هنوز هم به موسیقی چهار دهه پیش علاقه دارند؟ تفاوت دیدگاه های ناشی از تفاوت نسل ها در کدام هنرها و سبک ها بیشتر نمود پیدا می نماید؟

موسیقی در کشور ما مصرف بالایی دارد و در این شکی نیست، نمی توان با آن کجدار و مریز برخورد کرد. باید این حجم از تقاضا را جدی گرفت و پذیرفت که میدان دیگری آن سوی مرزها وجود دارد که سال ها به عنوان رقیب فعالیت می نماید. تجربه دهه 70 نشان داد که اگر موسیقی داخلی خوب فراوری گردد، موسیقی فعلی لس آنجلسی به سرعت به حاشیه می رود حتی اگر تبلیغات فراوانی درباره آن گردد.

لیتن: لیتن | مجله گردشگری، سفر به دور دنیا در 80 روز

گردشیا: گردشیا | مجله گردشگری و مسافرتی، سفر به دور دنیا

مسافرت رو: مسافرت رو | مجله گردشگری و مسافرتی به همه جای دنیا