قصه گلوله هایی از جنس کلمه - مجله سرگرمی

تازگی ها هم هفت تیرهای کاغذی که عنوان مجموعه مستند های کوتاهی است که این روزها از شبکه پنج روی آنتن رفته، این اسناد را کشف و منتشر نموده و درباره اش در قالب چندین قسمت کوتاه صحبت نموده است.

این مجموعه مستند درباره روزنامه نگاران عصر پهلوی دوم است و از زندگی کسانی می گوید که شاید فکرش را هم نمی کردند زمانی مثل امروز از آنها اسم برده و کارهای شان با مدرک رو گردد.

چهره هایی که با چند کلمه و تیترهای مختلف هرازگاهی برای برخی از رخدادهای سیاسی، اجتماعی و... خط مشی مشخص می کردند و به آن شکل می دادند.

کسانی که سنگ بنای روزنامه هایی مثل کیهان و اطلاعات را گذاشته اند یا مدیران برخی نشریات خاص دهه 40 و نیمه اول دهه 50 که هرکدام به قدر خود در مشخص خیلی از راستاها شرکت داشتند.

قصه چیست؟

این مستند 22 قسمت دارد و به 21 روزنامه نگار پیش از انقلاب می پردازد. اشخاصی که در فضای سال های 1332 یعنی بعد از کودتای 28 مرداد تا پیروزی انقلاب در فضای مطبوعات پهلوی فعالیت داشتند.

هفت تیرهای کاغذی همان طور که از اسمش هم پیداست تنها محدود به رو کردن برخی از اسناد نادیده نشده و در طول همین زمان کوتاه که برای هر قسمت بین هشت تا 10 دقیقه است، به تحلیل و بیان مناسبات هر کدام از این چهره ها پرداخته است.

مناسبات مدیران مطبوعات با دربار، خدمت و خیانت آنها، ارتباطات پشت پرده و رخدادهایی که در طول این جریان ها شکل گرفته برخی از مواردی اند که این مستند از آنها گفته است. این مستند به تهیه کنندگی محمد ساسان و بر اساس طرحی از عاطفه شکیبا و سیده مهدیه قرشی که خودشان هم از اهالی مطبوعاتند، شکل گرفته است.

در خصوص برخی دیگر از موضوعات مطرح شده در این مستند هم می گردد به برگه خرید سهام روزنامه کیهان توسط محمدرضا پهلوی که حکایت از یاری 200 هزار تومانی او به تاسیس روزنامه کیهان دارد و برخی اسناد این چنینی، عکس های به جا مانده از مهمانی ها و ارتباطات محبت آمیز درباریان با روزنامه نگاران، پست ها و مقام هایی که برخی روزنامه نگاران به دست می آوردند و مواردی از این دست، اشاره نمود که دنیایی از پشت پرده های سیاسی و رخدادهایی که برای بخشی از تاریخ راستا مشخص نموده را منعکس می نماید.

مرکز اسناد تاریخی، موسسه مطالعه تاریخ معاصر ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دو موسسه کیهان و اطلاعات، اسناد مربوط را دراختیار سازندگان این مجموعه مستند قرار داده اند.

ماجرای فراوری

ساسان درباره این مستند با بیان آن که به این دست فراوریات که زمان این چنینی دارند، فیلر می گویند، بیان می نماید: فراوری این دست کارها معمولا با استفاده از آثار آرشیوی و... انجام می گردد اما ما به جز استفاده از آرشیو و جمع آوری عکس و تصویر هایی از آرشیو روزنامه های قبل از انقلاب مثل کیهان و اطلاعات، دکور زدیم و این کار را در فضای ویژه ای تصویربرداری کردیم.

او همچنین با اشاره به زمان و تلاشی که صرف شکل دادن به این مجموعه شده، می گوید: این جریان حدود 22 شب زمان برد که در طول آن با حضور بازیگری که نقش یک محقق و پژوهشگر را دارد و مشغول تحقیق روی فعالیت روزنامه نگاران در آن موقع است، این ماجرا را مرور کردیم. به همین دلیل ما فرم فیلر را خیلی جدی گرفتیم، برایش دکور زدیم، تیتراژ کامل ساختیم، بازیگر، نورپردازی و همه مواردی که برای یک برنامه لازم است را در آن لحاظ کردیم و به حدود 200 دقیقه کاری رسیدیم که می بینید.

به گفته ساسان، مصطفی مصباح زاده، موسس روزنامه کیهان، عباس مسعودی، موسس روزنامه اطلاعات، عباس شاهنده، موسس روزنامه فرمان، محمدحسین میمندی نژاد، موسس نشریه رنگین کمان نو و رسول پرویزی، روزنامه نگار و نویسنده کتاب شلوارهای وصله دار و... برخی از چهره هایی اند که در این مستند به آنها پرداخته شده است.

او می گوید: در این مستند می بینید که مصباح زاده بر اساس چه مناسباتی روزنامه کیهان را تاسیس کرد، هزینه انتشار روزنامه اطلاعات چطور تامین شد، چگونه در رنگین کمان نو، خانواده پهلوی تطهیر می شدند، چرا عباس شاهنده ترور خودش را تیتر نشریه رنگین کمان نو کرد و چطور رسول پرویزی از یک نویسنده مردمی تبدیل به یک نویسنده درباری شد که بعدها به عضویت سنا درآمد و نیز به عضویت کمسیون حقوق بشر ایران.

پروژه ای علیه روزنامه نگاران

این تهیه کننده معتقد است هر حکومتی بر مطبوعات و نشریاتش نظارت دارد و این امر لازم و لازم است اما در عصر پهلوی آنچه در مطبوعات رخ می داده، کنترل و اعمال نفوذ بوده و در بسیاری موارد، رسانه های مکتوب بر ضد منافع ملی و صرفا به منظور تامین منفعت برخی افراد یا جریان های سیاسی خاص و وابسته به حکومت فعالیت می کردند.

مرور ماجرای تاریخی این مستند هم موضوع دیگری بود که ساسان در ادامه این گپ وگفت با یادآوری آن اضافه نمود: بعد از کودتای 28 مرداد پروژه مخفی ای با عنوان بدامن کلید زده می گردد که در آن قرار پهلوی ها بر این می گردد که برای از بین بردن و سرکوب نفوذ کمونیست ها و شوروی در بین روزنامه نگاران و اهالی مطبوعات و ... اقداماتی انجام دهند. این اقدامات هم شامل فعالیت های سرکوبگرانه و برخورد با برخی از روزنامه نگاران بود و هم شامل حمایت از روزنامه نگارانی بود که دائم به حمایت از دربار می پرداختند و مقابل این فضا بودند. بر همین مبنا مستنداتی هست که در قسمت هایی از این کار هم رو و معرفی شده و درباره اش بحث می گردد. مواردی که نشان دهنده روابط برخی از این روزنامه نگاران با دربار پهلوی و برخی از دولت های خارجی است. مثلا همان زمان در جریان ماجرای جدایی بحرین، یکی از روزنامه نگاران در آن دوران 15میلیون دلار پول می گیرد تا در روزنامه اطلاعات دفاع جدی از آن موضوع کند. از این دست اقدامات کم نبوده و در این مجموعه مستند تا حد امکان به طور مفصل به آن پرداخته شده است.

اما این که چرا هرکدام از این قسمت ها نهایت 10 دقیقه و کوتاه هستند هم مساله ای بود که ساسان در پاسخ به آن می گوید: این روزها مردم به برنامه ها و ویدئوهای کوتاه توجه دارند. باید از زیاده گویی پرهیز می کردیم و در عوض می کوشیدیم که یک سویه و جانبدارانه درباره این روزنامه نگاران حرف نزنیم.

شکل گیری و انتخاب چهره ها

شکل گیری این ماجرا هم از مواردی بود که این تهیه کننده درباره اش می گوید: همان طور که گفتیم، عاطفه شکیبا و مهدیه سادات قریشی دو پژوهشگری بودند که خودشان هم روزنامه نگار ند و به دلیل فعالیتی که در فضای تاریخ معاصر داشتند، به این موضوع برخوردند. بعد هم اسناد آن را آوردند و ما حس کردیم این موضوع جالبی است و می گردد روی آن کار کرد.

این که آن 21 خبرنگار بر چه اساسی انتخاب شدند هم سوال دیگری است که ساسان در پاسخ به آن عنوان می نماید: این چهره ها بر مبنای اسناد و کسانی که اسنادی درباره شان وجود داشت، انتخاب شدند. در این بین حدود 50 چهره را پیدا کردیم که از میان آنها حدود 21 نفر شان روایت پررنگ تری داشتند که می شد درباره اش حرف زد. مبنای ما این بود که درباره بحث حمایت و برخورد پهلوی با روزنامه نگاران مطالبی ارائه دهیم، مواردی که به سانسور و خیلی از مطالب دیگر هم برمی گشت و دیدن و شنیدن آن خالی از لطف نیست.

مروری بر دگرگونی مطبوعات و فشارهای ساواک

در ادامه مرورهایی که از آن گفتیم ساسان با اشاره به فضای مطبوعاتی آن موقع می گوید: مطبوعات از سال 32 تا 42 که ماجرای ورامین، قم و دستگیری امام پیش می آید تا حدی فضای آزادی داشتند، اتفاقی که به دلیل بست و قفل سیاسی اتفاق افتاده در آن موقع وجود داشت اما از سال 42 به بعد تا سال های به جامانده به انقلاب فضا به شدت بسته بوده و کنترل های شدیدی صورت می گرفت.

او با بیان میزان نفوذ ساواک به مطبوعات در آن موقع اضافه نمود: ما اسناد ساواک را هم در قسمت های این مستند آنالیز کردیم که در طول آن دستور مستقیم درباره پرداختن به یک موضوع می دادند و هر کس که از این همکاری روی برمی گرداند و استنکاف می کرد، روزنامه اش را می بستند و مجوزش را لغو می کردند.

در آخر هم صحبت از حمایت از این دست کارها شد و ساسان در این باره گفت: من به تاریخ معاصر علاقه مند هستم و کارهای مختلفی را در این زمینه داشتم اما به دلیل قراردادها و برآوردهای دلسردکننده ای که صورت می گیرد، باعث می گردد تا خیلی ها مثل من تمایل چندانی به پروژه های سخت این چنینی نداشته باشند. چون آن طور که باید حمایت صورت نمی گیرد. وگرنه این دست کارها جای پرداخت بسیاری دارد و این ظرفیت وجود دارد تا به آنها در قالب مستندی مفصل و طولانی پرداخته گردد.

فاطمه شهدوست - رسانه / روزنامه خبرنگاران

namit.ir: نامیت: مجله گردشگری و مسافرتی

malcom.ir: مالکوم: اخبار و رویدادهای ورزشی

lison.ir: لیسون: مجله هنر هفتم، سینما