شاعر فارسی زبانی که طوطی هند شد - مجله سرگرمی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران، بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و عظیمان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

امیر ناصرالدین خسرو دهلوی (651-725ق) معروف به طوطی هند، شاعر عظیم فارسی زبان هند است.

پدرش سیف الدین محمود به سیف شمس شهرت داشت و ترک تبار بود. مادر امیرخسرو از امیرزادگان هند بود. امیرخسرو در دهلی زاده شد. در کودکی پدر خود را از دست داد و نیای مادری وی، عمادالملک و نیز دایی اش سرپرستی وی را به عهده گرفتند و با نظارت خبرنگارانن پرورش یافت.

امیرخسرو در خانه نیای مادری خود از هم نشینی و هم سخنی ادیبان و شاعران بهره مند شد. وی شعرهای خود را به عمادالملک و ادیب دیگری به نام شهاب یا شهاب الدین که هر دو بر او استادی داشتند، نشان می داد و از خبرنگارانن هدایت می خواست.

امیرخسرو از نوجوانی سخن سرایی شروع کرد و به پیشرفت چشمگیری رسید؛ چنان که هنوز 16 ساله بود که قوّالان شعرهای او را در مجالس می خواندند.

امیرخسرو در شروع جوانی به دربار غیاث الدین بَلبَن وارد شد و به خدمت پسر عظیم او، ملک محمد قاآن درآمد. در 684ق در جنگ با مغولان ملک محمد قاآن کشته شد. امیرحسن و امیرخسرو دهلوی اسیر شدند. امیرخسرو پس از آزادی از دست خبرنگارانن به دهلی بازگشت و همراه حاتم خان، از امیران دولت هند، به اوده رفت. در 686ق به دربار معزالدین کیقباد وارد شد و از وی لقب ملک الشعرایی گرفت. پس از آن به دستگاه جلال الدین فیروز شاه خَلجی نزدیک شد و از وی سِمت امارت گرفت و به سبب درآمدن در ملک امرا به لقب امیرخسرو نامبردار شد. ریاست کتابخانه سلطنتی نیز به عهده اش گذاشته شد. پس از آن به دربارهای علاءالدین خلجی، قطب الدین مبارکشاه و غیاث الدین تُعلُق رفت.

خانواده امیرخسرو به سلسله صوفیان چشتیّه منسوب بودند. خود وی هم از ارادتمندان و مریدان شیخ نظام الدین اولیا بود. امیرخسرو در 725ق در دهلی درگذشت و پیکرش را در پایین آرامگاه نظام الدین اولیا به خاک سپردند.

امیرخسرو از تواناترین سخن سرایان زبان فارسی است. با اینکه از کانون زبان ادب و نظم و نثر فارسی، ایران، دور بوده، شعرش چنان لطفی دارد که حتی سعدی نیز که با وی معاصر بود، شعر وی را ستوده است. بعضی امیرخسرو را شاعری معنی آفرین و حتی منتقد برجسته ای دانسته اند که در شروع بعضی شعرهای خود دید انتقادی دارد. وی زبان های عربی، ترکی، سنسکریت و چند زبان بومی هند را می دانست و دانش گسترده ای داشت؛ از این رو، شعر و نثرش دارای غنا و تنوع خاصی است.

امیرخسرو در استواری موقعیت زبان فارسی در هند تأثیر بسیار گذاشت. آثار او را سرشروع پیدایش لهجه های حاصل از آمیزش فارسی و هندی و منشأ زبان اردو می دانند. گفته اند که امیرخسرو نخستین بار الفاظ و امثال فارسی و اوزان عروضی فارسی را وارد زبان هندی کرد.

همچنین به سبب تلفیق میان شعر فارسی و هندی، او را نخستین شاعری است که در هند بیاض و گزیده اشعار گردآوری کرد و 20 هزار شعر گزیده از شاعران را به خط خود نوشت. به داشتن طبع روان و سرعت خیال، نامبردار و در بدیهه سرایی چیره دست بود.

چنان که گفته اند خمسه 18 هزار بیتی خود را در سه سال سرود. در شیوه شاعری از سنایی، خاقانی، نظامی و سعدی پیروی می نموده و در غزل به سعدی و در قصیده ها بیشتر به کمال الدین اصفهانی و رضی الدین نیشابوری توجه داشته است. بعضی گفته اند هنر شاعری وی در قصیده هایش آشکار می گردد؛ با این همه در غزل، بیشتر در غزل عرفانی، استاد مسلم به شمار می آید.

غزل های امیرخسرو بیشتر در بحرهای کوتاه سروده شده و سرشار از احساس، سادگی بیان و لطافت خیال است. غزل های او را در ظهور سبک حافظ مؤثر می دانند و گفته اند که نخستین غزل های حافظ ملهم از غزل های امیرخسرو بوده است؛ زیرا بسیاری از غزل های حافظ در ساخت و درون مایه و تعبیرات و همچنین در وزن و قافیه و ردیف با غزل های امیرخسرو همانندی دارد؛ چنان که غزل هایی از امیرخسرو را در دوره های بعد از حافظ دانسته و به دیوان او وارد نموده اند.

شیوه شاعری امیرخسرو مانند دیگر شاعران فارسی زبان هند است. شیوه این شاعران در دوره های بعد، سبک هندی را پدید آورد. آثار شاعران هند، تأثیر ژرفی در ادب فارسی گذاشته است. خمسه امیرخسرو را تقلیدی شتابزده از کار نظامی دانسته اند و گفته اند که قوت و ژرفای اندیشه و سخن نظامی را ندارد. امیرخسرو خود نیز به رجحان نظامی اقرار نموده و همان تقلید از او را فخر خود دانسته است، اما جامی رجحانن خمسه پردازی در برابر نظامی را از آن امیرخسرو می داند. داستان های منظوم او، گشاینده راه تازه ای در ادب فارسی و داستان سرایی رمانتیک است. مثنوی های وی نشان دهنده زندگی و فرهنگ مردم هند، اوضاع مذهبی، اخلاقی، ادبی و هنری سده های هفتم و هشتم قمری آن سرزمین است.

امیرخسرو در شروع سلطانی تخلص می کرد. بیشتر غزل های تحفة الصغر با همین تخلص است. سپس تخلص های خسرو، طوطی و طوطی هند را برگزید. امیرخسرو در موسیقی و آوازهای هندی و ایرانی نیز مهارت داشت. آهنگ های هندی بسیاری ساخته که از میان آنها آهنگ قول او مشهور است.

آثار امیرخسرو دهلوی به دو گروه نظم و نثر تقسیم می گردد.

آثار منظوم او عبارت اند از:

1. دیوان، دربردارنده پنج دفتر هر کدام دارای دیباچه ای در سوانح عمر و نکته هایی در اسلوب شعری وی به قلم خودش. بخش های دیوان او عبارت اند از تحفة الصغر، شعرهای 16 تا 19 سالگی اش؛ وسط الحیات، سروده های 20 تا 32 سالگی؛ غرة الکمال، سروده های 34 تا 43 سالگی؛ بقیة النقیه، سروده های دوران پیری وی؛ نهایة الکمال، سروده های واپسین سال های زندگی اش.

2. خمسه امیرخسرو، دربردارنده پنج مثنوی؛ آگاه الانوار به تقلید از مخزن الاسرار؛ شیرین و خسرو به تقلید از خسرو و شیرین، مجنون و لیلی، به تقلید از لیلی و مجنون، آیینه اسکندری به تقلید از اسکندرنامه، هشت بهشت به تقلید از هفت پیکر.

3. مثنوی های دیگر که عبارت اند از: قران السعدین، ماجرای ستیز معزالدین کیقباد با پدرش، ناصرالدین بغراخان؛ مفتاح الفتوح یا فتح نامه یا فتوح نامه، در جنگ ها و پیروزی جلال الدین فیروزشاه خلجی؛ دُوَل رانی و خضرخان یا عشقیه در دلدادگی خضرخان، پسر علاءالدین محمد، به شاهزاده خانم دیول دی دختر راجه گجرات؛ نُه سپهر حاوی اطلاعاتی درباره سرزمین هند؛ تُغُل نامه در ذکر احوال غیاث الدین تغلق و تاریخ سلطنت او.

4. جواهر خسروی، دربردارنده شعرهای فارسی و هندی امیرخسرو در موضوعات گوناگون که بیشتر در مسائل تفننی و اطلاعات عمومی است.

آثار منثور امیرخسرو دهلوی نیز عبارت اند از:

1) اعجاز خسروی یا رسائل الاعجاز، پنج رساله در قواعد نگارش و اصول دبیری و نثرنویسی؛

2) افضل الفوا، مجموعه ای از سخنان نظام الدین اولیا؛

3) خزائن الفتوح یا تاریخ علایی در حوادث دوران علاءالدین محمد خلجی.

4104/پ

tafreh.ir: طفره | نگاه نقادانه به اخبار و رویدادهای روزانه

manotosport.ir: ورزش من و تو | مجله خبری و ورزشی، اخبار ورزشی

spaceweb.ir: مجله فضای وب | مجله فناوری های کابردی در گردشگری و مسافرتی