دکتر رفیعی تبار: تقلب در علم یک نوع جنایت است - مجله سرگرمی

به گزارش خبرنگاران، تقلب در هیچ حوزه ای جایز نیست و در حوزه علم و فناوری هیچ جایگاهی ندارد این گفته دکتر هاشم رفیعی تبار استاد دانشگاه شهید بهشتی است که درباره انتشار گزارش جدید نیچر در خصوص تقلبات علمی سه کشور ایران، روسیه و چین اظهار داشت.

به اعتقاد دانشمندان کشور زمانی که مبنای ارتقاء اساتید انتشار مقاله در ژورنال های بین المللی باشد و نه نوآوری و تولید دانش فنی؛ ما همچنان باید شاهد رفتارهای غیر اخلاقی در حوزه تولیدات علمی باشیم. شاید این امر یکی از دلایلی باشد که هر از چندگاهی شاهد انتشار گزارشی از ارسال مقالات جعلی از سوی برخی از دانشگاهیان کشور به ژورنال های بین المللی هستیم؛ نمونه آن هم مقاله ای از سوی یکی از محققان کشور در سال 1387 در یکی از مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسید، ولی این نشریه اظهار داشت 85 درصد آن مشابه مقالات دیگر علمی است و یک مقاله تقلیدی شناخته شد.

نمونه دیگر در سال 1388 با انتشار مقاله ای در مجله Engineering with Computers بود که بسکمک از بخش ها و تصاویر آن کلمه به کلمه کپی برداری از مقاله دو دانشمند کره ای بوده است. همچنین نسبت به مقاله منتشر شده در سال 2002 نیز اعلام شد بخش هایی از این مقاله کپی برداری از مقاله ای است که در سال 2003 در یک کنفرانس ارائه شده بود.

در خصوص یکی دیگر از مقالات ارسال شده از ایران، مضمون کپی برداری از سه مقاله مختلف به طور همزمان اعلام شد و مجله منتشرکننده مقاله را به دلیل کپی برداری 62 درصدی از محتوای مقاله دیگری، پس فرستاد. علاوه بر آن در مقاله ای که در خصوص بررسی آلودگی محیط زیست به رشته تحریر درآمد، آمارهایی در آن آمده بود که اعلام شد این داده ها از مقاله ای مربوط به کشور مجارستان کپی برداری شده است.

اما بدتر از همه، گزارش سال 95 الزویر (Elsevier) در خصوص تقلب علمی از سوی محققان ایرانی بود که به گفته مسوولان، تقلب اجرا شده در این مقاله شدیدترین نوع تقلب در حوزه مقالات علمی بوده است.

طبق گزارش موسسه انتشارات الزویر، گروهی از دانشگاهیان ایرانی با پیشنهاد داوران غیرواقعی در جریان بررسی مقالاتشان، تقلب کرده اند. بر این اساس گزارش، نویسنده مسوول این مقالات یک دانشیار فیزیک دانشگاه آزاد اسلامی است و این مقالات در مجلات ذیل به چاپ رسیده است:

International Journal of Hydrogen Energy

Results in Physics, Journal of Crystal Growth

Journal of Alloys and Compounds

International Journal of Thermal Sciences and Fusion Engineering and Design

بر اساس اعلام الزویر، 26 مقاله علمی از نویسندگان ایرانی به دلیل تقلب در داوری از سوی ناشر از لیست مقالات مجلات الزویر حذف شدند.

همچنین در همین سال ناشر مجلات نیچر، 58 مقاله دانشمندان ایرانی را بخاطر جعل علمی و دستکاری توسط نویسندگان تعلیق کرد. گزینش این مقالات در ادامه موارد کشف شده مشابه در سال 2015 بوده است. بر اساس بررسی های اجرا شده در وزارت علوم، مجموع نویسندگان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تهیه 58 مقاله خارج شده از نیچر 398 نفر بودند که از این تعداد 22 نفر از وزارت علوم، 30 نفر از وزارت بهداشت و 6 نفر از دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان نویسنده مسؤول (Author correspondent) بودند.

تعداد نویسندگان همکار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 116 نفر، وزارت بهداشت 164 نفر و از دانشگاه آزاد عدد 6 نفر و تعداد کل نویسندگان این مقالات در وزارت علوم 138 نفر، در وزارت بهداشت 194 نفر و در دانشگاه آزاد 66 نفر را نشان می دهد.

در آبان ماه سال 1398 نیز اخباری منتشر شد که گویای اتهامات دکتر علی نظری، پژوهشگر ایرانی دانشکده مهندسی دانشگاه سوینبرن استرالیا مبنی بر تقلب علمی و کپی برداری منتشر و گفته شد پس از تحقیقات طولانی این تخلفات به اثبات رسیده است.

این محقق ایرانی به پشتوانه تحقیقات خود پیروز به جذب بودجه ای به ارزش بیش از یک میلیون دلار، از بودجه های عمومی شورای تحقیقات استرالیا، از جمله بورس پروژه های اکتشافی شده است.

در اوایل نوامبر 2016 نیر دو موسسه انتشارات علمی معتبر بیومد سنترال (Bio Med Central) و اشپرینگر (Springer)، از حذف 58 مقاله منتشرشده در هفت نشریه علمی خبر دادند که 282 پژوهشگر ساکن ایران مؤلف آنها بوده اند. در آن زمان علاوه بر حذف 58 مقاله ایرانی، 49 مقاله دیگر هم برای تقلب های احتمالی از سوی اشپرینگر نیچر (ناشر مجله نیچر) تحت بررسی قرار گرفتند.

در ادامه این فرایند در هنگامی که ما در تعطیلات نوروز بودیم، گزارش جدید دیگری در نیچر تحت عنوان مبارزه علیه کارخانجات تولید مقالات جعلی که علم ساختگی تولید می کنند منتشر شد و در آن نقل شده است که ارائه مقالات جعلی و قلابی بیشتر از سوی 3 کشور ایران، چین و روسیه ارائه می شود ضمن آنکه در این گزارش تصویری از شکل گیری وسیع شرکت هایی ارائه می دهد که در ازای دریافت مبالغی پول، انواع خاتمه نامه، پروپوزال و مقالات علمی را به فرد متقاضی ارائه می دهند.

از ارائه دیتاسازی ویروس کرونا تا بهره برداری از ایمیل دانشمندان

دکتر هاشم رفیعی تبار، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و پایه گذار علم و فناوری نانو در ایران و عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم در گفت و گو با خبرنگاران در همین رابطه با اشاره به انتشار مقاله ای در روز سوم فروردین ماه سال جاری در نشریه معروف نیچر که در خبرنگاران با تیتر مبارزه علیه کارخانجات تولید مقالات جعلی که علم ساختگی تولید می کنند منتشر شد، گفت: در این مقاله به نقل از لورا فیشر سردبیر اجرایی ژورنال پیشرفت ها وابسته به انجمن سلطنتی شیمی انگلستان اعلام شد که شباهت های بسیار زیاد و واضحی میان مقالات پژوهشی که به این ژورنال ارائه شده، یافته شده است و به رغم آنکه وابستگی نویسندگان آنها به نهادهای پژوهشی و دانشگاهی مختلف بوده است، مع ذلک تصاویر و تیتر این مقالات با یکدیگر شباهت های بسکمک دارند.

وی ادامه داد: در این مقاله ذکر شده که در ژانویه 2021 (2 ماه قبل) بعد از بررسی های اجرا شده بر روی مقالات ارجاعی به این ژورنال، بیش از 68 مقاله تقلبی شناسایی شده و از رده خارج شدند. ضمن آنکه ویراستاران دو ژورنال دیگر از این انجمن اظهار داشتند که آنها هم تعدادی از مقالات را از ژورنال های خود خارج کرده اند.

رفیعی تبار، انجمن سلطنتی شیمی انگلستان (Royal Society of Chemistry) را مرکز بسیار معتبری در جهان توصیف کرد و یادآور شد: ویراستاران ژورنال های این انجمن همچنین اظهار داشتند 15 مقاله دیگر نیز تحت بررسی است و این ویراستاران نام این اقدام (تهیه مقالات جعلی) را کارخانجات کاغذ سازی نامگذاری کردند؛ چرا که در این زمینه شرکت هایی ایجاد شده اند که با قبول سفارشات، برای افراد متقاضی مقاله تهیه می کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با بیان اینکه در این مقاله مجله نیچر تاکید شده که بیشتر مقالات جعلی از بیمارستان های کشور چین سرچشمه گرفته است، اظهار کرد: ما مشاهده کردیم که در جریان پاندمی کووید-19، مقالاتی که از آن کشور در زمینه ویروس کووید-19 ارسال و منتشر می شوند، از نظر علمی بسیار ضعیف بوده و حتی در آنها عددسازی و دیتاسازی و دستکاری اطلاعات به چشم دیده شده است!

وی با بیان اینکه در مقاله نیچر عنوان شده است که علاوه بر چین دو کشور ایران و روسیه نیز اقدام به تهیه مقالات جعلی می کنند، افزود: بر این اساس ناشران این ژورنال ها اعلام کرده اند که ما قربانی برنامه منظمی جهت تولید سیستماتیک پژوهش های قلابی بوده ایم و این تنها شامل ما نشده بلکه تعداد دیگری از ناشران نیز قربانی این مساله شده اند. به گونه ای که تا سال گذشته تعداد 370 مقاله از چرخه انتشار خارج شدند.

عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با بیان اینکه بر اساس اعلام ژورنال معروف بیو شیمی سلولی ((JCB))، در ماه فوریه سال گذشته از 137 مقاله ای که این ژورنال دریافت کرده، 23 مقاله تقلبی بوده است، ادامه داد: علاوه بر آن در 16 سپتامبر 2016 (26 شهریور ماه سال 1395)، خبرنگار مجله ساینس امریکا در بازدید از تهران در زمینه مقاله نویسی سفارشی در ایران، به همراه تصاویری از شرایط خرید و فروش مقالات و خاتمه نامه های دکترا و کار شناسی ارشد قلابی در مقابل دانشگاه تهران، گزارش مفصلی را منتشر کرد. در مقاله نیچر اشاره شده است که نشر سازمان یافته مقالات تقلبی موضوع جدیدی نیست و رئیس بخش انتشارات الزویر، که یکی از نهادهای انتشاراتی بسیار معتبری در جهان است، نیز به نیچر اظهار داشت که شاهد این ماجرا (انتشار مقالات تقلبی) از چند کشور به ویژه کشورهای ایران، چین و روسیه هستیم و این کشورها علاوه بر تقلب و جعل در تهیه مقالات علمی، حتی از ایمیل های افراد معروف نیز استفاده می کنند تا ناشران ژورنال های علمی تصور کنند که محققان و دانشمندان معروف در تهیه آن مقاله همکاری داشته اند. البته ناشرین دیگری نیز این به این موضوع اذعان داشته اند.

این دانشمند دو درصد برتر جهان، با بیان اینکه در خصوص خروجی های علمی کشور چین باید با دید تردید نگریسته شود، افزد: من داور چندین ژورنال علمی کشور انگلستان هستم و مقالاتی که به ویژه از آن کشور برای من ارسال می شود، مقالات عموماً بی کیفیتی هستند که طبق نظر ما صرفاً برای دریافت حمایت های مالی، ارتقاء شغلی و یا دریافت پژوهانه از دولت و نهادهای خودتهیه شده اند و در بسکمک از مواقع از آنها خواسته ایم که روش های محاسباتی، یا اندازه گیری آزمایشگاهی خود را به ژورنال مربوطه ارسال کنند که بارها از ارسال آنها از سوی محققان آنها امتنا شده است.

وی با اشاره به مقاله نیچر، با تاکید بر اینکه یکی از کارهای خطرناکی که اخیراً مشاهده شده است ، توالی سازی قلابی ژن های سرطانی بوده است، گفت: برای شناسایی یک ژن لازم است توالی DNA و یا RNA آن استخراج شود که دیده شده است که این توالی سازی ها به طور مصنوعی گزارش شده اند، و به خصوص اکنون از آنجایی که شیوع ویروس کرونا در جهان بحران بزرگی ایجاد کرده است، متاسفانه در حال حاضر هر اطلاعات توالی سازی که در زمینه این ویروس برای ژورنال های علمی ارسال شود، تقریباً قابل انتشار ارزیابی می شوند.

نادیده گرفته شدن کیفیت مقالات در ایران

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه چندین سال است که در ایران مساله کیفیت مقالات به کنار گذاشته شده و تنها مساله کمیت مقالات مد نظر است، خاطر نشان کرد: این امر به دلیل ارتقا رتبه اعضای هیات علمی ها و یا استخدام اولیه آنها است. از این رو ما در دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشتیم که برای ارتقا رتبه و یا استخدام اولیه متقاضی حتی اگر مقاله آنها در ژورنال های Q1 هم منتشر شده باشد، ما باید کیفیت این مقالات را مستقلا مورد ارزیابی قرار دهیم؛ چرا که ممکن است داوران آن مقاله در ارزیابی های خود اشتباه کرده یا از تخصص کافی برخوردار نبوده اند و یا حتی با پرداخت هزینه های نسبتاً بالا آن را دریک مجله open access به چاپ رسانیده باشند.

دکتر رفیعی تبار افزود: بر این اساس است که در این مقاله نیچر نیز آمده است که باید کمیته ای تشکیل شود تا اصالت و درستی مقالات ارزیابی شوند.

وی با تاکید بر ضرورت دقت و وسواس در تایید کیفیت مقالات علمی، به اقدام برخی از محققان اشاره کرد که تقریباً هر 4 روز یک مقاله منتشر می کنند و افزود: این دسته از محققان در طول سال بیش از 100 مقاله منتشر می کنند که این امر امکان پذیر نیست. من در طول سال با همکاری بهترین دانشجویان ممکن است 4 یا احیاناً 6 مقاله اصیل و دارای نوآوری منتشر کنیم؛ چرا که هدف ما از کار پژوهشی تولید فناوری و ثروت در جامعه از طریق کار برد پژوهش های اصیل و سهیم شدن در به جلو راندن مرزهای دانش است و از این طریق است که می توان نام نیکی برای ایران در جهان ایجاد کرد.

رفیعی تبار با اشاره به پیروزیت های برخی از محققان ایرانی که کتاب های خود را در ایران تالیف کردند و از سوی معتبرترین موسسات انتشاراتی جهان منتشر شده اند، اظهار کرد: ولی با انتشار مقالات علمی جعلی نام نیک این محققان نیز در جهان از بین می رود به گونه ای که مقاله ساینس در شهریورماه سال 1395 به معنای واقعی، آبروریزی برای ایران بود و انجمن فیزیک ایران نیز نامه ای در این زمینه منتشر کرد.

این دانشمند دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه در گزارش اخیر نیچر درباره ایران و روسیه نوشته شده است که تهیه مقالات قلابی تبدیل به یک صنعت در این کشورها شده است، ادامه داد: کافی است به شرکت های تهیه مقالات جعلی مراجعه شود تا با پرداخت هزینه ای، برای شخص، مقاله تهیه کنند و اخیراً نیز در ایران در این مقالات جعلی نام نویسنده مسوول را دانشگاه و یا سازمان مربوطه اعلام می کنند که برخی از دانشگاه ها این افراد را شناسایی و آنها را توبیخ کرده اند.

وی با تاکید بر ضرورت توبیخ این دسته از افراد که اقدام به تهیه مقالات جعلی می کنند، گفت: این افراد همانند افرادی که مرتکب جرم می شوند باید توبیخ شوند. من مشاهده کردم فردی بود که مقاله یک نویسنده خارجی را در مقاله خود کپی کرده و کاملا واضح است که حتی زبان انگلیسی استفاده شده در آن مقاله زبان انگلیسی خودش نیست و ما قادر به تشخیص آن بودیم.

این بنیانگذار علم نانو در ایران ادامه داد: اشکال کار ما این است که در ایران مساله کمیت گرائی در انتشار مقالات پژوهشی دست بالا را گرفته است به گونه ای که تفکر هر چه بیشتر بهتر غالب شده است. آمارها نیز بر اساس تعداد مقالات منتشر شده رتبه ایران در جهان اعلام می شود، ولی اینکه این مقالات چه تعداد ارجاعات از چه نهادهایی داشته اند اعلام نمی شود.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه ارائه چنین آمارهایی صرفاً می تواند جنبه تبلیغاتی داشته باشد ، یادآور شد: کشورهایی که در مقاله نیچر برای انتشار مقالات جعلی نام برده شده است، به ویژه کشور چین، در این زمینه ید طولایی دارند. نمی توان به کیفیت مقالات کشوری اعتماد کرد که سالی 200 هزار مقاله تولید می کند؛ چرا که حتی تعدادی از محققان برجسته آن کشور، که مقالات آنها در ژورنال نیچر منتشر شده است، به این شرایط راه اندازی کارخانه های کاغذسازی حاکم در کشور خود اعتراض کردند.

رفیعی تبار، خاتمه دادن به تولید علمی از طریق کاغذسازی را نیازمند یک جریان فرهنگی دانست که در صورت انتشار مقالات جعلی و قلابی باید سرشکستی افرادی که در این زمینه فعال هستند فراهم شود و باید از نهادهای علمی اخراج شوند، افزود: من نمی توانم تصور کنم که فردی، استاد و یا استادیار باشد و با دانشجوی دکتری خود مقالات دستکاری شده و قلابی تهیه کند و همچنان در دانشگاه خود از مقام و موقعیت برخوردار باشد.

وی انتشار مقاله سوم فروردین ژورنال نیچر کشور انگلستان و مقاله ساینس کشور امریکا در سال 1395 را برای اعتبار محققان خوش نام ایرانی نامطلوب توصیف کرد و گفت: ژورنال نیچر معروف ترین مجله علمی جهان است و به غیر از وقفه کوتاهی در خلال جنگ جهانی دوم که ساختمان آن از سوی آلمانی ها بمباران شد، از سال 1869 میلادی به طور منظم منتشر می شود و مرجعیت علمی آن در جهان اثبات شده است.

رفیعی تبار افزود: از سوی دانشمندان و محققان ایرانی نیز مقالات خوب در نیچر به چاپ رسیده و باعث افتخار کشور است، ولی چنین گزارشی که در آن درج می شود که در کشورهای روسیه، ایران و چین در مقیاس صنعتی (یعنی تولید انبوه) مقالات تقلبی تولید می شوند بسیار نامطلوب و ناشایست است و وزارتخانه های علوم و بهداشت نیز در این زمینه بارها هشدار داده اند ولی متاسفانه همانند بسکمک از هشدارها، اهمیتی به آنها داده نشده و الان شرایط بحرانی شده است.

وی همچنین به گزارش دانشگاه استنفورد امریکا و موسسه اسکوپوس اشاره کرد و گفت: بر اساس آن گزارش، تعدادی از محققان ایران رتبه دانشمندان دو در صد برتر در جهان را کسب کرده اند که 15 نفر آنها از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رشته های گوناگون بودند، و من اکنون در برابر این سوال هستم که در مقابل گزارش نیچر چه پاسخی می توانیم ارائه دهیم؟!

به گفته این دانشمند، زمانی که ساینس گزارش خود را منتشر کرد، با همکاری معاون اسبق پژوهشی وزارت علوم پاسخی به آن داده شد که موضوع مورد گزارش ساینس درست است و در برخی از موارد این اقدامات تقلبی صورت می گیرد ولی مشمول همه محققان ایرانی نمی شود. ولی برای گزارش نیچر چه پاسخی می توان به آنها داد؟! ما می دانیم ومشاهده کرده ایم که چه اقداماتی برای تهیه مقالات جعلی صورت می گیرد.

قانونی که فعلا بر روی کاغذ موجود است

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به تصویب قانون مقابله با تقلب و تخلف علمی با تاکید بر اینکه این قانون بر روی کاغذ موجود است، گفت: این قانون در برخی از دانشگاه ها اجرایی شده است به گونه ای که بر اساس اعلام وزارتخانه های علوم و بهداشت رتبه های عده ای از اعضای هیات علمی تقلیل کردند، ولی به نظر من باید این فرهنگ را از بین برد و کاهش رتبه برای توبیخ چنین افرادی کافی نیست و چنین کسانی نباید جایگاهی در دانشگاه های کشور داشته باشند.

وی دانشگاه را محلی برای تولید علم، صلابت علم و اخلاقیات علمی توصیف کرد و یادآور شد: دانشگاه تنها محل انتقال علم نیست و ما باید در تولید علم کوشا باشیم و در علم، تقلب جایگاهی ندارد؛ چرا که اگر در یک RNA و یا DNA توالی یابی تقلبی صورت گیرد و بر پایه این توالی یابی تقلبی، واکسن و یا دارویی تولید شود، جان میلیون ها نفر در خطر می افتد که یک نوع جنایت است.

رفیعی تبار با تاکید بر اینکه باید درهای ورود دانشگاه ها بر روی افرادی که قصد تقلب دارند بسته باشد، خاطر نشان کرد: قوانینی برای مقابله با تقلب مصوب شد ولی فراگیر نیست و لازم است در دانشگاه ها کمیته ای برای بررسی تقلبات علمی راه اندازی شود و در صورتی که این کمیته تخلفات را کشف کرد، فرد از جایگاهی که دارد برکنار شود.

وی به برخی از سوءاستفاده ها در حوزه های علمی اشاره کرد و گفت: در یکی از کتاب هایی که تالیف کردم، به نقل از یک محقق چینی از یک منحنی مقاله وی استفاده کردم و رفرنس آنرا هم البته دادم. چندی بعد ایمیلی از وی دریافت کردم که از من خواسته بود که نامه ای برای وی ارسال کنم تا این محقق چینی با کمک آن نامه، بعنوان یک محقق، بتواند برای دریافت گرین کارت خود در امریکا از آن استفاده کند. همچنین تقاضاهائی متاسفانه از جانب برخی از ایرانیان هم انجام گرفته است.

عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با تاکید بر اینکه من شنیده ام که چنین اقداماتی مُد شده است، افزود: اینها جنبه هایی هستند که هر روز با آن روبرو می شویم ولی در حال حاضر مساله کارخانجات تولید مقالات جعلی مساله اصلی است؛ چرا که این کارخانجات شرکت هایی هستند که سفارش می گیرند و حتی تبلیغات دارند و پیامک آنها به طور روزانه برای همه ارسال می شود و در فضای مجازی علنا تبلیغ می کنند و اگر با آنها تماس گرفته شود اعلام می کنند که 3 میلیون برای تهیه خاتمه نامه کارشناسی ارشد، 5 میلیون برای تز دکتری و یک میلیون برای پروپوزال و غیره طلب می کنند!

kheimehnews.ir: خیمه نیوز، با مجله اخبار شامگاهی خیمه نیوز همراه شوید.

italyro.ir: تور ونیز: سفر به اروپای شگفت انگیز