حمام خان معروف به گرمخانه یا گرمابه نور؛ جاذبه تاریخی یزد، تصاویر - مجله سرگرمی

البته اگر دو قرن پیش اگر به بازار خان می رفتید و جهتتان به نزدیکی حمام خان، که در آن روزها به گرمابه نور مشهور بود، می افتاد، از پشت در صدای دلاک و حمامی و ریزش آب را می شنیدید. اما امروزه صدایی که به گوش شما می رسد، صدای به هم خوردن قاشق و چنگال به بشقاب هاست؛ بله به رستوران و چایخانه سنتی خان خوش آمدید.

در این رابطه، افراد بسیاری هستند که با تغییر کاربری مکان های تاریخی موافق نیستند و معتقدند هر بنایی را باید به شکلی که بود، حفظ کرد. اما در مقابل، عده زیادی هم بر این عقیده اند که تغییر کاربری مانند دمیدن جان دوباره در کالبد خاموش بناهای تاریخی است و مکان هایی مثل حمام خان را که به دلیل عدم احتیاج امروزی مردم به حمام سنتی بلااستفاده مانده اند را به مرکز توجه گردشگران تبدیل می نماید.

درهرصورت، اکنون حمام خان به سفره خانه ای زیبا تبدیل شده که با انواع غذاهای ایرانی و غذاهای سنتی یزدی پذیرای گردشگران شهر تاریخی یزد است.

تاریخچه

حمام خان معروف به گرمخانه یا گرمابه نور از جاهای دیدنی یزد است و در سال 1212 ه.ق به دستور محمدتقی خان بافقی، حاکم یزد، در زمینی به مساحت 1,170 متر مربع و زیربنای 900 متر مربع بنا شد.

محمدتقی خان سرسلسله خاندانی مشهور به خوانین یزد بود که در سال 1161 ه.ق به حکمرانی رسید. این بنا که یکی از زیباترین آثار معماری در شهر تاریخی یزد است به تدریج ساخته و در سال 1224 هجری قمری هم بازسازی شده است.

حمام خان مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار است و به دلیل اینکه بیشتر عظیمان شهر از آن استفاده می کردند، به حمام خان مشهور شده است.

البته نوع معماری بنای این حمام که ترکیبی از سادگی و زیبایی است، به نوعی ساخته شده که عموم مردم از جمله اقشار کم عایدی بتوانند از آن استفاده نمایند. حمام خان هم مثل سایر حمام های قدیمی، در گذشته تنها محل استحمام نبوده، بلکه مردم برای اهدافی مثل گذراندن اوقات فراغت، گفت وگو و گفتگو، برطرف خستگی و حتی عبادت، گرد آمدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی به آن مراجعه می کردند.حمام خان که از جاهای دیدنی استان یزد در مرکز استان است، در خیابان قیام شهر یزد واقع شده است و دارای سه جهت دسترسی است: میدان خان، بازارچه کاشی گری و بافت مسکونی مجاور حمام.

برای رسیدن به حمام خان دو راه را به شما پیشنهاد می کنیم: یا اینکه در تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی که شاهراه امروزی بافت تاریخی است، وارد بازار مسگرها شوید و بعد از پشت سر گذاشتن بازار، به میدان خان بروید، در انتهای میدان هم به کوچه ای می رسید که حمام در سمت چپ آن قرار گرفته است؛ یا اینکه از سمت خیابان قیام وارد شوید و سراغ مسجد ملا اسماعیل را بگیرید، که حمام در نزدیکی اش واقع شده است.

معماری

بنای این حمام هم مثل بیشتر حمام های تاریخی مشتمل بر ورودی، دالان، سربینه، میان در، گرمخانه، قرینه، تون، گاورو، فضای پشتیبانی سرویس و طویله است. دالان فضایی است که سلسله مراتب ورود و خروج و سربینه را ایجاد می نماید. سربینه فضایی است که از لحاظ مساحت و تزئینات نسبت به سایر بخش های حمام بارزتر بوده و دارای سکوهایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی است.

کاربرد اصلی این مکان ایجاد فضایی برای پوشیدن لباس و آماده شدن برای ورود به گرم خانه (محل شستشو و تطهیر بدن) است. سربینه حمام خان دارای نورگیر زیبایی است که در گنبدش تعبیه شده و وظیفه تأمین نور حمام در روز را دارد. دیوارهای داخلی سربینه در گذشته با نقاشی های زیبایی منقوش شده بودند که حالا متاسفانه بخش اندکی از آن ها به جای مانده است. به فضای بین سربینه و گرم خانه میان در می گویند.

خود گرمخانه هم فضایی مثل سربینه دارد و دارای چهار ستون در وسط، ستون هایی درکنار و دو سقف گنبدی شکل است. بعد از گرم خانه استخر واقع شده است که با فضایی سرپوشیده و نسبتا عظیم، مکان اصلی برای استحمام است. شاه نشین، گرمخانه و استخر را به هم وصل می نماید. روی دیوارهای شاه نشین، نقاشی هایی از داستان های شاهنامه دیده می شوند که مربوط به دوران قاجارند و در بازسازی این بنا به آن اضافه شده اند.

خزینه هم فضای سرپوشیده پر از آب گرمی است که گرمخانه و تون (زیرزمینی دخمه مانند و درکنار قرینه آب گرم که برای سوزاندن هیزم برای ایجاد گرما استفاده می شد) را به هم وصل می کند. و در سرانجام گاورو، فضای باریک، دراز و شیب داری است که برای حرکت گاو و کشیدن آب از چاه استفاده می شده است.

جنس دیوارهای حمام از سنگ یا آجر با اندود شفته آهک است. به طور کلی برای ساخت حمام، از سنگ در شالوده، کف سازی، قرهمها، حوض ها و قرینه ها، آجر در ساختمان، ستون ها، دیوارسازی، جرزها و تیغه های سقف و خشت در ساختن دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و طویله استفاده شده است.

گرمابه نور طوری ساخته شده است تا در سطحی پایین تر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر آسان کردن دسترسی به آب سالم، باعث خنک شدن هوای حمام هم می گردد به گونه ای که در تابستان های بسیار داغ این سال های یزد، دمایش به 20 درجه هم می رسد.

کاربری بنا

حمام خان در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و مسافرانی که برای بازدید از میدان و بازار خان می آیند، حتما برای استراحت و تازه کردن گلو یا خوردن یک وعده غذایی به این بنای تاریخی زیبا سر می زنند.

کاشی های لاجوردی زیبایی که روزی فضای حمام را آرام می کردند، حالا فضایی آسوده برای غذا خوردن شما فراهم می نمایند. راه پله دیروزی حمام که تاریک بود، حالا چراغانی شده و با پاگردهای تزئین شده اش شما را به سمت چایخانه و رستوران راهنمایی می نماید.

شما حالا روی همان سکوهایی می نشینید که روزگاری مردم یزد برای استراحت رویشان می نشستند و می توانید به مخده های زیبای آن تکیه داده و نوشیدنی سفارش دهید.

با همه این اوصاف دلنشین تر آن بود که حمام دیروزی ما که زمانی در آن استحمام جان و تن می شد، امروز هم برای استفاده عموم بود و نه یک رستوران! چرا که هرگز هیچ حمامی نمی تواند در ذات خود رستوران یا کافه گردد و در عین حال به تمامی فضاهایی که زمانی کاربری خاص خود را با تناسبات فضایی خود تعریف می کردند، به دقت توجه گردد.

رستوران خان که هر سه وعده غذایی را به مراجعانش ارائه می دهد، هر روز از ساعت 9 تا 11 به روی گردشگران باز است و با منویی شامل غذاهای ایرانی و یزدی از میهمانانش پذیرایی می نماید. مهم ترین غذاهای سنتی یزد که اینجا سرو می شوند، عبارت اند از: شولی، قیمه یزدی، دیزی یزدی، کشک بادمجان و آش سنتی. علاوه بر این اگر خواستید بعد از غذا هم چای میل کنید، کنار آن شیرینی های یزدی برای شما می آورند.

شارژ 10: شارژ 10: مجله گردشگری و مسافرتی، خبری و ورزشی

جعبه مهر: جعبه مهر: با همدیگر مهربان باشیم