اجلاس ها و سازوکارهای میراث جهانی در آسیا: مروری بر تلاش ها، دستاوردها و چشم اندازها - مجله سرگرمی

قاره آسیا، به عنوان پهناورترین قاره جهان و مهد بسیاری از کهن‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌های بشری، دارای تنوع بی‌نظیری از میراث فرهنگی و طبیعی است. بسیاری از اولین محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند، مانند چغازنبیل و تخت جمشید در ایران، معبد دلفی در یونان (که بخشی از آن در آسیای صغیر قرار دارد) و دیوار بزرگ چین، گواهی بر این اهمیت تاریخی و فرهنگی هستند. این قاره سهم قابل توجهی در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد و محوطه‌های ثبت‌شده از آن، نمایانگر تبادلات فرهنگی گسترده در طول تاریخ، شاهکارهای بی‌بدیل نبوغ و خلاقیت انسانی، و پدیده‌های طبیعی منحصربه‌فرد و شگفت‌انگیز هستند.

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

در این میان، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، به عنوان نهاد اصلی متولی کنوانسیون 1972 درباره حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (معروف به کنوانسیون میراث جهانی)، نقشی اساسی و محوری در شناسایی، حفاظت، و معرفی این آثار ارزشمند در سطح جهانی ایفا می‌کند. در کنار یونسکو، نهادهای مشورتی تخصصی مانند شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ایکوموس) برای میراث فرهنگی، و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (آیوکین) برای میراث طبیعی، و همچنین مراکز تخصصی منطقه‌ای مانند موسسه آموزش و تحقیقات میراث جهانی برای منطقه آسیا و اقیانوسیه (WHITRAP) که در چین مستقر است، بازوهای اجرایی، فنی و فکری مهمی در فرآیند پیچیده و چندوجهی حفاظت از میراث جهانی به شمار می‌روند.

عدم وجود یک "اجلاس واحد جهانی میراث آسیا" با این عنوان مشخص، خود می‌تواند نشانگر این باشد که تمرکز بر یک رویکرد منطقه‌ای کاملاً یکپارچه و متمرکز، ممکن است کمتر از برگزاری ادواری نشست‌های کمیته میراث جهانی در کشورهای آسیایی یا فعالیت‌های نهادهای تخصصی با تمرکز بر نیازهای منطقه‌ای باشد. این وضعیت می‌تواند هم فرصت‌هایی نظیر توجه ویژه به مسائل خاص کشور میزبان و منطقه پیرامون آن را فراهم آورد و هم چالش‌هایی مانند عدم تداوم و پراکندگی در پیگیری موضوعات کلان منطقه‌ای را به دنبال داشته باشد. با این حال، روند فزاینده میزبانی اجلاس‌های کمیته میراث جهانی توسط کشورهای آسیایی در دهه‌های اخیر و تأسیس مراکز منطقه‌ای مهمی مانند WHITRAP در چین ، بیانگر رشد قابل توجه اهمیت و نفوذ منطقه آسیا در گفتمان جهانی میراث و تمایل روزافزون این کشورها به ایفای نقشی فعال‌تر و تأثیرگذارتر در این عرصه است. این تحول نشان می‌دهد که کشورهای آسیایی از جایگاه صرفاً دریافت‌کننده کمک‌های فنی، به بازیگرانی فعال و تعیین‌کننده در حوزه میراث جهانی تبدیل شده‌اند، امری که می‌تواند به طرح موثرتر مسائل و اولویت‌های خاص منطقه آسیا در سطح جهانی کمک شایانی نماید.

کمیته میراث جهانی یونسکو و اجلاس‌های آن با تمرکز بر آسیا

کمیته میراث جهانی، نهاد اجرایی اصلی کنوانسیون 1972 حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان است. این کمیته متشکل از نمایندگان 21 کشور عضو است که توسط مجمع عمومی دولت‌های عضو کنوانسیون برای یک دوره مشخص، که معمولاً چهار ساله است، انتخاب می‌شوند. وظایف اصلی این کمیته شامل تصمیم‌گیری در مورد ثبت آثار جدید در فهرست میراث جهانی، نظارت مستمر بر وضعیت حفاظتی آثار ثبت‌شده، تصمیم‌گیری در مورد قرار دادن یا خارج کردن آثار از فهرست میراث جهانی در خطر، و تخصیص کمک‌های مالی از صندوق میراث جهانی به کشورهای عضو برای حفاظت از آثارشان است. این تصمیمات خطیر معمولاً در جریان اجلاس‌های عادی سالانه کمیته، و در موارد ضروری، در اجلاس‌های فوق‌العاده اتخاذ می‌شوند.

مروری بر اجلاس‌های مهم کمیته که در کشورهای آسیایی برگزار شده‌اند

قاره آسیا در دهه‌های اخیر میزبان چندین اجلاس مهم کمیته میراث جهانی بوده است که هر یک به نوبه خود فرصتی برای تمرکز بر میراث غنی این منطقه و چالش‌های پیش روی آن فراهم آورده‌اند. این میزبانی‌ها نه تنها به افزایش آگاهی عمومی در مورد میراث جهانی در کشورهای میزبان و منطقه کمک کرده‌اند، بلکه بستری برای تبادل تجربیات و تقویت همکاری‌های بین‌المللی در این حوزه بوده‌اند.

• اجلاس هجدهم (پوکت، تایلند، 1994): این اجلاس یکی از اولین نشست‌های کمیته بود که در یک کشور در حال توسعه آسیایی برگزار شد و نقطه عطفی در جلب توجه جهانی به میراث این بخش از جهان به شمار می‌رفت. در این اجلاس، آثاری از کشورهای چین، گرجستان، ژاپن، عمان، ترکیه و ویتنام به فهرست میراث جهانی افزوده شدند.
• اجلاس بیست و دوم (کیوتو، ژاپن، 1998): برگزاری این اجلاس در ژاپن، کشوری با سابقه طولانی و درخشان در حفاظت از میراث فرهنگی، بر اهمیت میراث در یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه در آسیا تأکید کرد. آثاری از چین، قبرس، ژاپن، لبنان و ترکیه در این نشست به ثبت رسیدند.
• اجلاس بیست و هشتم (سوژو، چین، 2004): این اجلاس نشان‌دهنده نقش فزاینده و محوری چین در عرصه میراث جهانی بود. در مجموع 34 اثر در این اجلاس ثبت شد که سهم قابل توجهی از آن متعلق به کشورهای آسیایی از جمله چین، هند، اندونزی، ایران (ارگ بم و پاسارگاد)، اردن، قزاقستان، مغولستان و کره شمالی بود.
• اجلاس سی و هفتم (پنوم پن، کامبوج، 2013): این اجلاس در کشوری برگزار شد که خود تجربه چالش‌های میراث در دوران پس از منازعه را داشته و از این رو، تمرکز ویژه‌ای بر اینگونه مسائل و همچنین میراث در کشورهای در حال توسعه داشت. 19 اثر در این نشست ثبت شد که شامل آثاری از چین، ایران (کاخ گلستان)، ژاپن، کره شمالی، قطر و تاجیکستان بود.
• اجلاس سی و هشتم (دوحه، قطر، 2014): با میزبانی قطر، توجه ویژه‌ای به میراث فرهنگی و طبیعی در منطقه عربی و غرب آسیا معطوف شد. 26 اثر در این اجلاس به ثبت رسید که آثاری از چین، هند، ایران (شهر سوخته)، عراق، ژاپن، میانمار، فلسطین، عربستان سعودی، کره جنوبی، ترکیه و ویتنام را در بر می‌گرفت.
• اجلاس چهلم (استانبول، ترکیه، 2016): این اجلاس به دلیل وقایع سیاسی داخلی در ترکیه نیمه‌تمام ماند و ادامه آن در مقر یونسکو در پاریس برگزار شد. با این وجود، تصمیمات مهمی در این اجلاس اتخاذ شد، از جمله ثبت دو اثر ارزشمند از ایران، قنات ایرانی و دشت لوت، در فهرست میراث جهانی.
• اجلاس چهل و دوم (منامه، بحرین، 2018): این اجلاس ادامه تمرکز بر میراث منطقه عربی و به طور کلی قاره آسیا بود. در این نشست 19 اثر ثبت شد که شامل آثاری از چین، هند، ایران (چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس)، ژاپن، عمان، عربستان سعودی و کره جنوبی بود.
• اجلاس چهل و سوم (باکو، جمهوری آذربایجان، 2019): این اجلاس با صدور "بیانیه باکو در مورد حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی" همراه بود. 29 مجموعه جدید در این نشست بررسی و ثبت شد که شامل آثاری از جمهوری آذربایجان، بحرین، چین، هند، اندونزی، ایران، عراق، ژاپن، لائوس، میانمار و کره جنوبی بود.
• اجلاس چهل و چهارم (فوجو، چین/آنلاین، 2021): این اجلاس به دلیل تداوم همه‌گیری کووید-19 به صورت ترکیبی (حضوری و آنلاین) برگزار شد و با صدور "بیانیه فوجو" همراه بود. در این دوره، آثاری از چین، هند و ایران به فهرست میراث جهانی افزوده شدند.
• اجلاس چهل و پنجم (ریاض، عربستان سعودی، 2023): این اجلاس که در ابتدا قرار بود در کازان روسیه برگزار شود، به دلیل حمله روسیه به اوکراین ابتدا به تعویق افتاد و سپس به ریاض، پایتخت عربستان سعودی، منتقل شد. در این اجلاس، نامزدهای سال‌های 2022 و 2023 به طور همزمان مورد بررسی قرار گرفتند. این تغییر مکان و دلیل آن (جنگ) نشان می‌دهد که فعالیت‌های مرتبط با میراث جهانی از رویدادهای سیاسی کلان مصون نیستند و این حساسیت به مسائل ژئوپلیتیک می‌تواند بر انتخاب میزبانان آینده، تخصیص منابع، و حتی روند ثبت آثار تأثیر بگذارد، به‌ویژه اگر کشورهای درگیر منازعه، نامزد ثبت اثر یا نیازمند کمک‌های اضطراری باشند.
• اجلاس چهل و ششم (دهلی نو، هند، 2024): این اجلاس اولین میزبانی هند از نشست کمیته میراث جهانی بود. مقامات هندی بر اهمیت این رویداد در تقویت "قدرت نرم" هند در عرصه جهانی و نمایش "رویکرد کل دولت" این کشور در برگزاری آن تأکید کردند. موضوع اصلی این اجلاس "میراث و جوامع: رویکردهای فراگیر و مؤثر برای مدیریت پایدار اموال میراث جهانی" اعلام شد که نشان‌دهنده تمرکز بر نقش جوامع محلی در حفاظت از میراث است. این تأکید مکرر بر "قدرت نرم" و "رویکرد کل دولت" بیانگر استفاده فزاینده از میراث جهانی به عنوان ابزاری برای دیپلماسی فرهنگی و ارتقای وجهه ملی توسط کشورهای میزبان آسیایی است که به دنبال افزایش نفوذ فرهنگی و بین‌المللی خود هستند.

بررسی بیانیه‌های مهم صادر شده در این اجلاس‌ها

اجلاس‌های کمیته میراث جهانی که در آسیا برگزار شده‌اند، نه تنها محلی برای تصمیم‌گیری در مورد ثبت آثار جدید بوده‌اند، بلکه فرصتی برای صدور بیانیه‌های مهمی فراهم آورده‌اند که جهت‌گیری‌های آتی در حفاظت از میراث جهانی را مشخص می‌کنند.

• بیانیه باکو در مورد حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی (2019، اجلاس چهل و سوم): این بیانیه بر اهمیت بنیادین کنوانسیون میراث جهانی، لزوم حفظ یکپارچگی و اعتبار آن، و تهدیدات فزاینده‌ای که میراث جهانی را با خطر مواجه ساخته‌اند، تأکید می‌کند. این تهدیدات شامل تغییرات نامطلوب اجتماعی-اقتصادی، تخریب‌های ناشی از توسعه ناپایدار، بلایای طبیعی، منازعات مسلحانه، غارت و قاچاق اشیاء فرهنگی، و بهره‌برداری غیرقانونی از منابع طبیعی می‌شود. بیانیه باکو همچنین به قطعنامه 2347 شورای امنیت سازمان ملل متحد اشاره می‌کند که بر پیوند حیاتی میان حفاظت از میراث فرهنگی و برقراری صلح و امنیت بین‌المللی تأکید دارد. با توجه به میزبانی جمهوری آذربایجان و چالش‌های متعدد میراثی که قاره آسیا با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند (از جمله منازعات مسلحانه و آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی)، این بیانیه به مثابه فراخوانی برای تقویت همکاری‌های بین‌المللی و اتخاذ سیاست‌های فعال و پیشگیرانه برای حفاظت و بازسازی میراث، به‌ویژه میراث در معرض خطر، تلقی می‌شود.

• بیانیه فوجو (2021، اجلاس چهل و چهارم): این بیانیه در شرایط خاص همه‌گیری جهانی کووید-19 صادر شد و بر اهمیت جوامع محلی در حفاظت از میراث، چالش‌های ناشی از کمبود منابع انسانی و مالی در دوران بحران، و تأثیرات فزاینده و نگران‌کننده تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و شهرنشینی سریع بر میراث جهانی تأکید دارد. بیانیه فوجو به نقش محوری یونسکو در پاسخ به بحران کووید-19 و گزارش مهم "میراث جهانی در مواجهه با کووید-19" اشاره می‌کند. علاوه بر این، این بیانیه بر پتانسیل عظیم فناوری‌های دیجیتال برای بهبود شیوه‌های مدیریت میراث و اجرای برنامه‌های ظرفیت‌سازی، و همچنین بر اهمیت حیاتی آموزش میراث جهانی به نسل جوان (موسوم به "Patrimonitos" یا حافظان کوچک میراث) تأکید می‌ورزد. با توجه به میزبانی چین، کشوری که در زمینه فناوری دیجیتال پیشرو است، و با در نظر گرفتن آسیب‌پذیری بالای منطقه آسیا در برابر تغییرات اقلیمی و پیامدهای همه‌گیری، بیانیه فوجو اولویت‌های مهمی را برای کشورهای این منطقه ترسیم می‌کند. از جمله این اولویت‌ها می‌توان به لزوم حمایت از کشورهای در حال توسعه در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری در آموزش و توانمندسازی جوانان به عنوان حافظان آینده میراث اشاره کرد.

این بیانیه‌ها، هرچند در اجلاس‌های جهانی کمیته میراث جهانی صادر شده‌اند، اما با توجه به مکان صدور آن‌ها (کشورهای آسیایی) و تمرکز بر چالش‌های برجسته‌ای که در آسیا نمود بیشتری دارند (مانند تأثیرات تغییرات اقلیمی، منازعات منطقه‌ای، سرعت بالای توسعه، اهمیت جوامع محلی و نقش فناوری دیجیتال)، بازتاب‌دهنده نگرانی‌ها و اولویت‌های منطقه‌ای هستند. این اسناد می‌توانند به عنوان مبنایی مهم برای سیاست‌گذاری‌های آتی در سطح ملی و منطقه‌ای در آسیا عمل کرده و به افزایش تعهد کشورهای منطقه به اجرای مفاد آن‌ها کمک کنند.

اجلاس‌های کلیدی کمیته میراث جهانی در آسیا و دستاوردهای مرتبط با میراث آسیایی

توجه: تعداد آثار ثبت شده از آسیا بر اساس اطلاعات موجود در و استخراج شده و ممکن است نیاز به بررسی دقیق‌تر تصمیمات هر اجلاس داشته باشد.

نقش یونسکو و نهادهای تخصصی در حفاظت از میراث آسیا

یونسکو

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) از طریق کنوانسیون 1972 میراث جهانی و سایر کنوانسیون‌های فرهنگی مرتبط، مانند کنوانسیون 2003 برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، به دنبال ترویج همکاری‌های بین‌المللی، حفاظت از میراث بشری در تمام اشکال آن، و ایجاد آگاهی جهانی در مورد اهمیت این میراث است. برنامه‌های دیگری همچون "حافظه جهانی" که به حفاظت از میراث مستند می‌پردازد ، و برنامه "انسان و کره مسکون" (MAB) که بر حفاظت از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره تمرکز دارد، نیز به طور غیرمستقیم با اهداف کنوانسیون میراث جهانی در ارتباط هستند. یونسکو همچنین بر اهمیت تحقق اهداف توسعه پایدار (SDGs) در تمامی فعالیت‌های خود، از جمله در حوزه میراث، تأکید ویژه‌ای دارد.

یونسکو برای اجرای برنامه‌های خود در سطح منطقه‌ای، دارای دفاتر متعددی در سراسر جهان است. دفاتر منطقه‌ای یونسکو در آسیا و اقیانوسیه، مانند دفتر پکن و دفتر بانکوک ، نقش کلیدی در اجرای برنامه‌های خاص متناسب با نیازهای این منطقه وسیع و متنوع ایفا می‌کنند. این برنامه‌ها طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، از جمله برگزاری کارگاه‌های ظرفیت‌سازی، حمایت مالی و فنی از پروژه‌های حفاظتی، و ترویج همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را شامل می‌شوند. "برنامه استادان جوان میراث جهانی آسیا-اقیانوسیه" که با همکاری WHITRAP اجرا می‌شود، نمونه‌ای بارز از این ابتکارات منطقه‌ای است که هدف آن شناسایی، پرورش و توانمندسازی نسل بعدی رهبران و متخصصان حفاظت از میراث در این منطقه است. علاوه بر این، کمیسیون‌های ملی یونسکو که در اکثر کشورهای عضو، از جمله ایران، فعال هستند، به عنوان بازوهای اجرایی و هماهنگ‌کننده یونسکو در سطح ملی عمل می‌کنند و نقش مهمی در پیشبرد اهداف این سازمان دارند.

WHITRAP (موسسه آموزش و تحقیقات میراث جهانی برای منطقه آسیا و اقیانوسیه)

موسسه آموزش و تحقیقات میراث جهانی برای منطقه آسیا و اقیانوسیه (WHITRAP) در سال 2007 در چین تأسیس شد و به عنوان یک مرکز نوع 2 تحت نظارت یونسکو فعالیت می‌کند. مأموریت اصلی این موسسه، تقویت اجرای مؤثر کنوانسیون میراث جهانی در منطقه آسیا و اقیانوسیه از طریق ارائه خدمات ظرفیت‌سازی، اجرای برنامه‌های آموزشی تخصصی، انجام تحقیقات کاربردی، تسهیل ارتباطات و شبکه‌سازی، و انتشار اطلاعات و دانش مرتبط با میراث جهانی است. WHITRAP دارای سه شعبه تخصصی در چین است: شعبه پکن که در دانشگاه پکن مستقر است و بر میراث طبیعی و محوطه‌های باستان‌شناسی تمرکز دارد؛ شعبه شانگهای که در دانشگاه تونگجی قرار دارد و به میراث فرهنگی، به ویژه توسعه پایدار شهرها و روستاهای تاریخی، مجموعه‌های معماری و مناظر فرهنگی می‌پردازد؛ و شعبه سوژو که توسط دولت محلی سوژو اداره می‌شود و در زمینه آموزش و پژوهش در مرمت معماری سنتی، به‌ویژه باغ‌های کلاسیک چینی، فعالیت می‌کند.

WHITRAP به طور منظم کارگاه‌ها، دوره‌های آموزشی، و سمینارهای متعددی را برای مدیران سایت‌های میراث جهانی، متخصصان حفاظت، پژوهشگران، و جوانان علاقه‌مند از سراسر منطقه آسیا و اقیانوسیه برگزار می‌کند. این برنامه‌های آموزشی طیف وسیعی از موضوعات کلیدی را پوشش می‌دهند، از جمله روش‌شناسی ارزیابی تأثیرات میراثی (HIA)، مدیریت یکپارچه میراث ملموس و ناملموس، حفاظت از انواع خاص میراث مانند میراث بومی و منظر فرهنگی، و استفاده از فناوری‌های نوین در حفاظت از میراث. این موسسه همچنین در زمینه مسائل مهم میراث منطقه‌ای و جهانی به انجام تحقیقات می‌پردازد و نتایج آن را از طریق خبرنامه‌ها، نشریات دانشگاهی، و گزارش‌های تخصصی منتشر می‌کند. گزارش‌های سالانه و راهبردهای میان‌مدت، مانند راهبرد 2020-2025 ، چارچوب فعالیت‌های WHITRAP را مشخص می‌کنند. از جمله پروژه‌های تحقیقاتی این موسسه می‌توان به ایجاد پایگاه داده عناصر باغ‌های کلاسیک سوژو، مستندسازی تجارب موفق حفاظت از میراث در چین، و مطالعه میراث شهری فوجو اشاره کرد. تأسیس و فعالیت پررنگ WHITRAP در چین و میزبانی مکرر این کشور از رویدادهای مهم یونسکو (مانند اجلاس چهل و چهارم کمیته میراث جهانی در فوجو و سومین مجمع سطح بالای بین‌المللی یونسکو در مورد موزه‌ها در هانگژو ) نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری قابل توجه چین در دیپلماسی فرهنگی و علمی از طریق یونسکو و تلاش این کشور برای تبدیل شدن به یک قطب منطقه‌ای و حتی جهانی در حوزه میراث فرهنگی است. این تمرکز و سرمایه‌گذاری، چین را به عنوان یک بازیگر کلیدی در شکل‌دهی به گفتمان و ظرفیت‌سازی میراث در منطقه آسیا-اقیانوسیه مطرح می‌کند و می‌تواند منجر به ترویج مدل‌ها و تجارب چینی در سطح منطقه شود.

ایکوموس (ICOMOS - شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها)

ایکوموس در سال 1965، در پی منشور ونیز (1964)، پایه‌گذاری شد و یکی از سه نهاد مشورتی رسمی کمیته میراث جهانی یونسکو (در کنار آیوکین و ایکروم) برای ارزیابی نامزدهای میراث فرهنگی و نظارت بر وضعیت حفاظتی آنها است. هدف اصلی ایکوموس، نگهداری و پاسداری از اماکن و بناهای میراث فرهنگی در سراسر جهان از طریق ترویج نظریه‌ها، روش‌شناسی‌ها و فنون حفاظتی است.

ایکوموس دارای بیش از 110 کمیته ملی در کشورهای مختلف جهان است، از جمله کمیته ملی ایکوموس ایران که در تاریخ 29 فروردین سال 1381 به طور رسمی کار خود را آغاز کرد. گروه منطقه‌ای آسیا-اقیانوسیه ایکوموس یک شبکه فعال و پویا از کمیته‌های ملی در 50 کشور این منطقه وسیع، از آسیای مرکزی تا جزایر اقیانوس آرام، را در بر می‌گیرد. این گروه به طور منظم جلسات آنلاین دوماهه برگزار می‌کند و همچنین در طول مجامع عمومی ایکوموس، جلسات کاری حضوری دارد. از جمله نشست‌های مهم منطقه‌ای این گروه، می‌توان به نشست آوریل 2024 در سئول، کره جنوبی (که نشست دیگری نیز برای آوریل 2025 در همین مکان برنامه‌ریزی شده) اشاره کرد. موضوعات مورد بحث در این نشست‌ها شامل ارزیابی تأثیرات میراث جهانی، گردشگری فرهنگی پایدار، تغییرات اقلیمی و راهکارهای واکنش به بلایا، تاب‌آوری میراث و نقش آن در صلح‌سازی، و ترویج رویکردهای جامعه‌محور در شناسایی، مدیریت و تفسیر میراث بوده است. یکی از نتایج ملموس همکاری‌های ایکوموس در این منطقه، تلاش برای تدوین "منشور میراث پاسیفیکا" با هدف ارائه راهنمایی‌های تخصصی برای حفاظت از میراث غنی و متنوع جزایر اقیانوس آرام است.

آیوکین (IUCN - اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت)

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) نهاد مشورتی رسمی کمیته میراث جهانی در مورد میراث طبیعی است. این سازمان مسئول ارزیابی نامزدهای میراث طبیعی برای ثبت در فهرست میراث جهانی، ارائه توصیه‌های تخصصی به کمیته، نظارت بر وضعیت حفاظتی سایت‌های طبیعی و مختلط ثبت‌شده، و تهیه پیش‌نویس تصمیمات مرتبط برای کمیته است.

آیوکین سالانه گزارش‌های وضعیت حفاظتی (SoC) را برای حدود 60 سایت میراث جهانی طبیعی و مختلط که با تهدیدات جدی مواجه هستند، تهیه و به کمیته ارائه می‌کند. این گزارش‌ها بر اساس اطلاعات دریافتی از دولت‌های عضو، تحقیقات میدانی انجام شده توسط کارشناسان آیوکین، و داده‌های جمع‌آوری شده از طریق شبکه گسترده کارشناسان این سازمان در سراسر جهان تهیه می‌شوند. علاوه بر این، برنامه "چشم‌انداز میراث جهانی آیوکین" (IUCN World Heritage Outlook)، که اولین نسخه آن در سال 2014 منتشر شد و آخرین نسخه آن مربوط به سال 2020 است (نسخه بعدی برای پایان سال 2025 برنامه‌ریزی شده)، به طور جامع و دوره‌ای تمام سایت‌های طبیعی میراث جهانی را ارزیابی کرده و چشم‌انداز حفاظتی آن‌ها را رتبه‌بندی می‌کند.

قاره آسیا دارای 49 سایت میراث طبیعی جهانی و 298 سایت رامسر (تالاب‌های با اهمیت بین‌المللی) است. گزارش اوسوپووا و همکاران (2020) که وضعیت 57 سایت میراث جهانی طبیعی و مختلط آسیا را بررسی کرده، نشان می‌دهد که اگرچه بیش از نیمی از این سایت‌ها به طور مؤثر محافظت و مدیریت می‌شوند، اما وضعیت 43 درصد از آنها با نگرانی‌هایی همراه است و 4 درصد نیز در وضعیت نگرانی جدی قرار دارند. بر اساس این گزارش، جنگل‌های بارانی استوایی سوماترا در اندونزی، به دلیل تهدیداتی مانند ساخت جاده و جنگل‌زدایی گسترده، از سال 2011 در فهرست میراث جهانی در خطر قرار دارد و وضعیت آن همچنان بحرانی توصیف شده است. از جمله تهدیدات رایج که سایت‌های طبیعی آسیا را با خطر مواجه ساخته‌اند، می‌توان به شکار غیرقانونی، گسترش گونه‌های مهاجم بیگانه، آلودگی‌های زیست‌محیطی، و تأثیرات روزافزون تغییرات اقلیمی اشاره کرد.

تأکید فزاینده بر رویکردهای "یکپارچه" (integrated approaches) در مدیریت میراث در آسیا، مانند پیوند دادن میراث ملموس و ناملموس ، و در نظر گرفتن ارتباطات متقابل میان طبیعت و فرهنگ ، نشان‌دهنده درک عمیق‌تری از پیچیدگی‌های ذاتی میراث و نیاز به اتخاذ راهکارهای جامع‌تر در این منطقه است؛ منطقه‌ای که این ابعاد مختلف میراث اغلب به شدت در هم تنیده و جدایی‌ناپذیر هستند. به عنوان مثال، کارگاه آموزشی متخصصان میراث جهانی شرق آسیا در پکن (اکتبر، با حضور WHITRAP و مرکز بین‌المللی تفسیر و ارائه سایت‌های میراث جهانی یونسکو - WHIPIC) بر "رویکرد یکپارچه به مدیریت میراث: هم‌افزایی ملموس و ناملموس" تمرکز داشت. همچنین، گزارش آیوکین در مورد اقیانوسیه بر نیاز به ایجاد پیوندهای بهتر بین میراث طبیعی و فرهنگی تأکید می‌کند، زیرا این دو در فرهنگ‌ها و محیط‌های جزایر اقیانوسیه به طور جدایی‌ناپذیری با یکدیگر مرتبط هستند. این روند نشان می‌دهد که منطقه آسیا-اقیانوسیه، با تنوع فرهنگی و طبیعی غنی و منحصربه‌فرد خود، می‌تواند پیشگام توسعه و اجرای مدل‌های نوین مدیریت میراث یکپارچه باشد که فراتر از تفکیک‌های سنتی و بخشی‌نگر عمل می‌کنند.

علاوه بر این، ابتکاراتی مانند "برنامه استادان جوان میراث جهانی آسیا-اقیانوسیه" و تأکید بیانیه فوجو بر "Patrimonitos" (حافظان کوچک میراث) نشان‌دهنده یک تغییر استراتژیک مهم به سمت توانمندسازی نسل جوان و متخصصان نوظهور برای تضمین آینده حفاظت از میراث در منطقه است. این امر به ویژه با توجه به چالش‌های پیچیده و بلندمدتی مانند تغییرات اقلیمی که نیازمند نوآوری و تعهد مستمر هستند، از اهمیت حیاتی برخوردار است. برنامه "استادان جوان میراث جهانی آسیا-اقیانوسیه" که توسط دفتر منطقه‌ای یونسکو برای شرق آسیا و شعبه سوژو WHITRAP راه‌اندازی شده است، با هدف شناسایی و توانمندسازی نسل بعدی رهبران حفاظت از میراث و تشویق مشارکت فعال آنها در حفاظت از میراث فرهنگی اجرا می‌شود. بیانیه فوجو نیز به صراحت از دولت‌های عضو می‌خواهد که آموزش میراث جهانی و فرصت‌های اشتراک دانش برای جوانان را افزایش دهند. این تمرکز بر جوانان، نشان‌دهنده یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و هوشمندانه برای ایجاد ظرفیت پایدار و انتقال دانش و مهارت‌های حفاظتی به نسل آینده در قاره آسیا است.

ابتکارات و برنامه‌های منطقه‌ای کلیدی برای میراث جهانی آسیا

چارچوب‌ها و راهبردهای منطقه‌ای برای میراث آسیا

بررسی "چارچوب برنامه اقدام منطقه‌ای برای آسیا و اقیانوسیه (2023-2030)"

"چارچوب برنامه اقدام منطقه‌ای برای آسیا و اقیانوسیه (2023-2030)" سندی راهبردی است که بر اساس نتایج و تحلیل‌های حاصل از چرخه سوم گزارش‌دهی دوره‌ای کشورهای عضو منطقه آسیا و اقیانوسیه به کمیته میراث جهانی، و با مشورت گسترده با نقاط کانونی ملی، مدیران سایت‌های میراث جهانی، نهادهای مشورتی (ایکوموس، آیوکین، ایکروم) و کارشناسان برجسته میراث از سراسر منطقه تهیه و تدوین شده است. هدف اصلی این برنامه اقدام، ادغام اولویت‌های توسعه ملی کشورهای منطقه با اهداف کنوانسیون میراث جهانی است تا از این طریق، هم ارتباط و همسویی برنامه‌های میراث با نیازهای واقعی کشورها تضمین شود و هم ظرفیت آن‌ها برای بسیج منابع مالی و انسانی افزایش یابد.

این برنامه اقدام بر پنج هدف استراتژیک کلان متمرکز است: 1. تقویت نمایندگی متوازن و اعتبار فهرست میراث جهانی در منطقه آسیا-اقیانوسیه. 2. بهبود وضعیت حفاظت، ارتقای مدیریت مؤثر و ترویج ارزش‌های میراث جهانی. 3. ترویج و توسعه اقدامات ظرفیت‌سازی مؤثر، شامل ارائه کمک‌های فنی برای تهیه پرونده‌های نامزدی سایت‌ها برای ثبت در فهرست میراث جهانی، و همچنین برای درک و اجرای بهتر مفاد کنوانسیون میراث جهانی و سایر اسناد مرتبط. 4. افزایش آگاهی عمومی، مشارکت فعال شهروندان و جلب حمایت گسترده‌تر از میراث جهانی از طریق بهبود ارتباطات و اطلاع‌رسانی. 5. تقویت مشارکت معنادار جوامع محلی و سایر ذینفعان در فرآیندهای تصمیم‌گیری و مدیریت مؤثر اموال میراث جهانی.

برای دستیابی به این اهداف، برنامه اقدام مجموعه‌ای از اقدامات پیشنهادی کلیدی را در حوزه‌های اولویت‌دار مختلف ارائه می‌دهد. این اقدامات شامل مواردی چون به‌روزرسانی و بازنگری فهرست‌های آزمایشی کشورها بر اساس مطالعات علمی، انجام مطالعات موضوعی و تحلیل شکاف‌ها برای شناسایی انواع میراث کمتر معرفی‌شده، حمایت از تهیه پرونده‌های نامزدی با کیفیت بالا (به‌ویژه برای کشورهایی که تاکنون اثری در فهرست میراث جهانی نداشته‌اند و همچنین برای منطقه اقیانوسیه که کمتر در فهرست نمایندگی شده است)، تقویت چارچوب‌های قانونی و ایجاد سازوکارهای مالی پایدار برای حفاظت از میراث، بهبود هماهنگی و همکاری میان تمامی ذینفعان در سطوح ملی و محلی، تقویت نظام‌های حفاظتی از طریق تهیه و به‌روزرسانی اسناد مهمی مانند بیانیه‌های ارزش جهانی برجسته گذشته‌نگر (rSOUVs)، اجرای طرح‌های مدیریت یکپارچه و همسو با اصول توسعه پایدار (از جمله برای مناظر شهری تاریخی (HUL) و انجام ارزیابی‌های دقیق اثرات توسعه بر میراث)، و در نهایت، تقویت تاب‌آوری سایت‌های میراث جهانی در برابر تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی از طریق برنامه‌ریزی‌های پیشگیرانه و واکنشی است.

یکی از ویژگی‌های برجسته این برنامه اقدام، تأکید آن بر ادغام اصول توسعه پایدار و مقابله با تغییرات اقلیمی در تمامی جنبه‌های حفاظت و مدیریت میراث است. برنامه به دنبال تطبیق اصول "سیاست ادغام چشم‌انداز توسعه پایدار در فرآیندهای کنوانسیون میراث جهانی" (مصوب 2015) است تا تعادل مناسبی میان حفاظت از ارزش جهانی برجسته (OUV) سایت‌ها و دستیابی به اهداف توسعه پایدار 2030 برقرار گردد. همچنین، توسعه و اجرای برنامه‌های ملی و محلی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی، کاهش اثرات آن، و آمادگی در برابر بلایا به عنوان یک اولویت مهم در این چارچوب مطرح شده است.

موسسه WHITRAP، به ویژه از طریق شعبه شانگهای، با راه‌اندازی پروژه "مشارکت میراث جهانی در اهداف توسعه پایدار" (2023-2028) در منطقه آسیا-اقیانوسیه، نقشی فعال در همسوسازی فعالیت‌های خود با این برنامه اقدام ایفا می‌کند. موفقیت نهایی این برنامه اقدام منطقه‌ای، به مشارکت و همکاری مؤثر تمامی شرکای جهانی، منطقه‌ای و محلی، از جمله دولت‌ها، نهادهای تخصصی، جامعه مدنی و بخش خصوصی بستگی خواهد داشت. این برنامه نشان‌دهنده یک تغییر مهم به سمت برنامه‌ریزی استراتژیک بلندمدت و مبتنی بر شواهد (مانند نتایج گزارش‌دهی دوره‌ای) برای میراث در منطقه است. این رویکرد، فراتر از واکنش‌های موردی و پراکنده، به دنبال ایجاد یک چارچوب جامع و منسجم برای مقابله با چالش‌های سیستماتیک و دستیابی به اهداف پایدار در حفاظت از میراث گرانبهای آسیا و اقیانوسیه است.

تأکید مکرر بر "تحلیل شکاف‌ها" (gap analyses) و "مطالعات موضوعی" (thematic studies) در این برنامه اقدام و همچنین در فعالیت‌های نهادهای مشورتی مانند ایکوموس ، نشان‌دهنده آگاهی از عدم توازن موجود در فهرست میراث جهانی و تلاش فعال برای شناسایی و معرفی انواع جدیدی از میراث از منطقه آسیا است که در گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این موارد می‌تواند شامل میراث مرتبط با آب، مناظر فرهنگی چای، مسیرهای تاریخی مانند جاده‌های ابریشم، میراث بومی و دانش سنتی، و سایر اشکال میراث باشد. این تلاش‌ها نشان‌دهنده یک حرکت فراتر از صرفاً حفاظت از آثار شناخته‌شده و به سمت درک و معرفی طیف وسیع‌تری از میراث در آسیا است که می‌تواند به یک فهرست میراث جهانی متعادل‌تر، نماینده‌تر و غنی‌تر منجر شود.

همچنین، فراخوان WHITRAP برای شناسایی و ترویج "تجارب خوب" در مورد چگونگی کمک حفاظت و مدیریت میراث به توسعه پایدار، به‌ویژه با تمرکز بر موضوع "شکوفایی و معیشت" برای سال 2025 ، نشان‌دهنده یک تلاش عملی و نوآورانه برای پیوند دادن مستقیم حفاظت از میراث با منافع اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی در آسیا است. این رویکرد به چالش دیرینه و گاه متناقض‌نمای "حفاظت در برابر توسعه" پاسخ می‌دهد و به دنبال شناسایی و ترویج مدل‌های هم‌افزا و برد-برد است. این ابتکار نشان می‌دهد که نهادهای منطقه‌ای به طور فعال به دنبال راه‌حل‌هایی هستند که در آن‌ها حفاظت از میراث نه تنها یک هزینه یا مانع برای توسعه تلقی نشود، بلکه به عنوان یک سرمایه‌گذاری ارزشمند برای بهبود کیفیت زندگی مردم محلی و پیشبرد اهداف توسعه پایدار در نظر گرفته شود. این امر برای جلب حمایت پایدار جوامع محلی و دولت‌ها در کشورهای آسیایی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

چالش‌های فراروی میراث جهانی در آسیا

میراث جهانی در قاره آسیا با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و چندوجهی روبرو است که حفاظت و مدیریت پایدار آن را با دشواری‌های فزاینده‌ای مواجه ساخته است.

• تأثیرات تغییرات اقلیمی: افزایش فراوانی و شدت رویدادهای شدید آب و هوایی مانند سیل، طوفان، خشکسالی، و همچنین بالا آمدن سطح آب دریاها، ذوب شدن یخچال‌های طبیعی در مناطق کوهستانی، و تغییرات در اکوسیستم‌های شکننده، تهدیدی جدی برای بسیاری از سایت‌های میراث فرهنگی و طبیعی در آسیا محسوب می‌شود. سایت‌های ساحلی، جزایر کوچک، مناطق دلتایی، و میراث کشاورزی سنتی به طور خاص در برابر این تغییرات آسیب‌پذیر هستند. این امر نیاز به تدوین و اجرای برنامه‌های جامع سازگاری با تغییرات اقلیمی و مدیریت ریسک بلایا را در سطح سایت‌ها و در مقیاس‌های منطقه‌ای ضروری می‌سازد.

• فشارهای ناشی از توسعه و شهرنشینی: رشد سریع جمعیت، توسعه شهری کنترل نشده، اجرای پروژه‌های زیرساختی بزرگ (مانند سدها، جاده‌ها، فرودگاه‌ها)، و فعالیت‌های استخراجی (مانند معدن‌کاوی و بهره‌برداری از جنگل‌ها) اغلب بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن‌ها بر ارزش جهانی برجسته سایت‌های میراث جهانی صورت می‌گیرد و می‌تواند منجر به تخریب، آسیب، یا از دست رفتن یکپارچگی این سایت‌ها شود. به عنوان مثال، تهدید ساخت جاده در داخل یا نزدیک به جنگل‌های بارانی استوایی سوماترا در اندونزی، یکی از دلایل اصلی قرار گرفتن این سایت در فهرست میراث در خطر بوده است. برای مقابله با این چالش، انجام ارزیابی‌های دقیق و جامع اثرات زیست‌محیطی (EIA)، اثرات اجتماعی (SIA)، و اثرات میراثی (HIA) قبل از اجرای هرگونه پروژه توسعه، و همچنین ادغام مؤثر حفاظت از میراث در فرآیندهای برنامه‌ریزی کلان شهری و منطقه‌ای، امری حیاتی است.

• گردشگری و مدیریت بازدیدکنندگان: در حالی که گردشگری می‌تواند منافع اقتصادی و فرهنگی قابل توجهی برای سایت‌های میراث جهانی و جوامع محلی به همراه داشته باشد، رشد بی‌رویه و مدیریت نشده آن می‌تواند منجر به پدیده‌ای موسوم به "گردشگری بیش از حد" (over-tourism) شود. این پدیده با اثرات تجمعی منفی مانند فرسایش فیزیکی سایت‌ها، آسیب به محیط زیست، افزایش زباله و آلودگی، و برهم خوردن بافت اجتماعی و فرهنگی جوامع میزبان همراه است. از این رو، نیاز به مدیریت پایدار گردشگری، توسعه زیرساخت‌های مناسب، توزیع عادلانه منافع حاصل از گردشگری به جوامع محلی، و توسعه محصولات و تجارب گردشگری فرهنگی مشخص و با کیفیت، بیش از پیش احساس می‌شود.

• حفاظت از میراث در مناطق درگیر منازعه و پس از منازعه: متأسفانه، برخی از مناطق آسیا درگیر منازعات مسلحانه داخلی یا بین‌المللی بوده‌اند یا هستند. این منازعات منجر به تخریب عمدی یا آسیب‌های جانبی به سایت‌های میراث فرهنگی، غارت و حفاری‌های غیرقانونی، و قاچاق گسترده اشیاء فرهنگی شده است. نمونه‌های دردناکی مانند تخریب تندیس‌های بودا در دره بامیان افغانستان ، آسیب‌های وارده به شهر تاریخی زبید در یمن ، و تخریب گسترده میراث فرهنگی در سوریه ، گواه این مدعاست. در چنین شرایطی، نیاز به حمایت‌های فوری بین‌المللی، برنامه‌ریزی برای بازسازی پایدار با مشارکت فعال جامعه محلی، و تلاش برای استفاده از میراث به عنوان ابزاری برای ترویج گفتگو، آشتی، و صلح‌سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

• مشارکت جوامع محلی و تقسیم منافع: حفاظت پایدار از میراث جهانی بدون مشارکت فعال و معنادار جوامع محلی که در داخل یا اطراف این سایت‌ها زندگی می‌کنند، امکان‌پذیر نیست. این جوامع اغلب حافظان سنتی میراث بوده و دانش و تجارب ارزشمندی در مورد آن دارند. از این رو، نیاز به ایجاد سازوکارهایی برای مشارکت دادن آنها در فرآیندهای تصمیم‌گیری، مدیریت، و نظارت بر سایت‌ها، و همچنین تضمین تقسیم عادلانه منافع حاصل از میراث (به ویژه منافع اقتصادی ناشی از گردشگری) با این جوامع، یک اصل اساسی است. به رسمیت شناختن و ادغام دانش بومی و سنتی در نظام‌های مدیریت میراث نیز می‌تواند به افزایش کارایی و پایداری حفاظت کمک کند.

• ظرفیت‌سازی و منابع مالی پایدار: بسیاری از کشورهای آسیایی، به ویژه کشورهای در حال توسعه، با کمبود منابع انسانی متخصص و همچنین منابع مالی کافی برای حفاظت و مدیریت مؤثر میراث جهانی خود مواجه هستند. این امر نیاز به سرمایه‌گذاری در برنامه‌های ظرفیت‌سازی مستمر و جامع برای متخصصان، مدیران سایت‌ها، و نمایندگان جوامع محلی را برجسته می‌سازد. علاوه بر این، شناسایی و ایجاد سازوکارهای تأمین مالی پایدار و نوآورانه برای فعالیت‌های حفاظتی، از جمله از طریق مشارکت بخش خصوصی، کمک‌های بین‌المللی، و ایجاد صندوق‌های ملی میراث، یک ضرورت انکارناپذیر است.

• چالش‌های خاص میراث طبیعی: سایت‌های میراث طبیعی در آسیا با تهدیدات خاص خود مانند شکار غیرقانونی و تجارت حیات وحش، گسترش گونه‌های مهاجم بیگانه که اکوسیستم‌های بومی را مختل می‌کنند، آلودگی آب و خاک، و تجاوز به مرزهای مناطق حفاظت‌شده برای کشاورزی یا سایر فعالیت‌های انسانی مواجه هستند. برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به مدیریت مؤثرتر مناطق حفاظت‌شده، اجرای دقیق قوانین و مقررات زیست‌محیطی، و بهره‌گیری از استانداردهای بین‌المللی مانند IUCN Green List Standard برای ارتقای کیفیت مدیریت این مناطق وجود دارد.

بسیاری از چالش‌های پیش روی میراث جهانی در آسیا، مانند تغییرات اقلیمی، توسعه کنترل‌نشده، و کمبود منابع، ماهیتی فرامرزی و پیچیده دارند که نیازمند راه‌حل‌های یکپارچه و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قوی‌تر است. صرفاً تلاش‌های ملی، هرچند ضروری، برای مقابله با این چالش‌های گسترده کافی نخواهد بود. این امر بر اهمیت چارچوب‌های اقدام منطقه‌ای مانند آنچه یونسکو برای آسیا و اقیانوسیه تدوین کرده و نقش نهادهایی مانند WHITRAP و گروه‌های منطقه‌ای ایکوموس و آیوکین در تسهیل این همکاری‌ها تأکید می‌کند.

افزایش آگاهی در مورد "فهرست میراث جهانی در خطر" و تلاش‌های صورت گرفته برای جلوگیری از قرار گرفتن آثار در این فهرست یا خارج کردن آنها از آن [، (خروج ریف مرجانی بلیز)، ، (سوماترا همچنان در خطر)] نشان‌دهنده یک دوگانگی قابل تأمل است. از یک سو، این فهرست به عنوان ابزاری مهم برای بسیج حمایت‌های فنی و مالی بین‌المللی برای سایت‌های در معرض تهدید عمل می‌کند. اما از سوی دیگر، برخی کشورها قرار گرفتن آثارشان در این فهرست را نوعی "بی‌آبرویی" یا نشانی از ضعف مدیریتی تلقی می‌کنند. این برداشت می‌تواند بر شفافیت گزارش‌دهی وضعیت حفاظتی سایت‌ها توسط کشورهای عضو و تمایل آنها به همکاری با نهادهای بین‌المللی تأثیر منفی بگذارد. بنابراین، یونسکو و نهادهای مشورتی باید در استفاده از این ابزار، رویکردی دیپلماتیک، حمایتی و سازنده اتخاذ کنند تا همکاری کشورها را جلب کرده و به حل مشکلات کمک کنند، نه اینکه مقاومت آنها را برانگیزند.

در نهایت، گرچه تمرکز زیادی بر تهدیدات خارجی مانند توسعه ناپایدار یا تغییرات اقلیمی وجود دارد، نباید از نقش چالش‌های داخلی مدیریتی غافل شد. مواردی مانند "فقدان سیاست حفاظتی منسجم"، "ضعف قوانین و مقررات ملی"، یا "طرح مدیریت یا سیستم مدیریتی ناکافی یا اجرا نشده" ، نقش مهمی در افزایش آسیب‌پذیری سایت‌های میراث جهانی در آسیا ایفا می‌کنند. گزارش آیوکین در مورد اقیانوسیه نیز به مدیریت سایت‌ها توسط "آژانس‌های محیط زیستی با منابع ضعیف" اشاره دارد. این امر بر اهمیت حیاتی سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌سازی، بهبود نظام‌های مدیریتی، آموزش مدیران و کارکنان سایت‌ها، و تقویت چارچوب‌های قانونی و نهادی در سطح ملی و محلی تأکید می‌کند. این اقدامات، به اندازه مقابله با تهدیدات خارجی، برای حفاظت مؤثر و پایدار از میراث گرانبهای آسیا ضروری هستند.

چشم‌انداز آینده و توصیه‌ها

آینده میراث جهانی در آسیا، با وجود چالش‌های متعدد، می‌تواند با بهره‌گیری از فرصت‌های نوظهور و اتخاذ رویکردهای نوآورانه، امیدوارکننده باشد.

• نقش نوآوری و فناوری‌های دیجیتال: فناوری‌های دیجیتال پتانسیل عظیمی برای بهبود جنبه‌های مختلف حفاظت و مدیریت میراث دارند. از مستندسازی دقیق و سه‌بعدی سایت‌ها، پایش تغییرات با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و پهپاد، و ایجاد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) برای مدیریت بهتر، گرفته تا تفسیر و ارائه جذاب‌تر میراث به عموم از طریق واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR)، همگی از کاربردهای این فناوری‌ها هستند. پلتفرم‌های دیجیتال همچنین می‌توانند برای آموزش از راه دور، اشتراک دانش و تجربیات، و ایجاد شبکه‌های همکاری میان متخصصان و مدیران سایت‌ها مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، دسترسی به این فناوری‌ها و دانش استفاده از آنها در میان کشورهای آسیایی یکسان نیست و لازم است از کشورهای در حال توسعه برای بهره‌گیری مؤثر از این ابزارها حمایت شود.

• اهمیت همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای: پیچیدگی چالش‌های فراروی میراث جهانی در آسیا، نیازمند تقویت همکاری‌ها در تمامی سطوح است. این همکاری‌ها باید میان کشورهای عضو، یونسکو و دفاتر منطقه‌ای آن، نهادهای مشورتی بین‌المللی (ایکوموس، آیوکین، ایکروم)، مراکز نوع 2 یونسکو مانند WHITRAP، دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی، سازمان‌های جامعه مدنی، و بخش خصوصی گسترش یابد. به اشتراک گذاشتن تجارب موفق، درس‌های آموخته شده از شکست‌ها، و منابع فنی و مالی در سطح منطقه می‌تواند به ارتقای استانداردهای حفاظتی کمک شایانی کند. حمایت از نامزدی‌های فرامرزی و سریالی که نشان‌دهنده میراث مشترک و پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان کشورها هستند (مانند جاده ابریشم)، نیز باید در اولویت قرار گیرد.

• توانمندسازی جوانان و متخصصان میراث در آسیا: نسل جوان، حافظان آینده میراث هستند و سرمایه‌گذاری در آموزش و ظرفیت‌سازی آنها یک ضرورت استراتژیک است. برنامه‌هایی مانند "استادان جوان میراث جهانی آسیا-اقیانوسیه" و ابتکار "Patrimonitos" باید گسترش یافته و از آنها حمایت شود. ایجاد فرصت‌هایی برای مشارکت فعال جوانان در پروژه‌های حفاظتی، فعالیت‌های ترویجی، و فرآیندهای تصمیم‌گیری مرتبط با میراث، می‌تواند به ایجاد حس مالکیت و تعهد در آنها کمک کند.

• تأکید بر رویکردهای یکپارچه‌نگر: آینده حفاظت از میراث در گرو اتخاذ رویکردهای جامع و یکپارچه‌ای است که فراتر از مرزهای سنتی رشته‌ها و بخش‌ها عمل می‌کنند. این شامل ادغام مؤثر حفاظت از میراث با اهداف کلان توسعه پایدار، مانند فقرزدایی، ایجاد معیشت پایدار، تضمین آموزش با کیفیت، و ترویج صلح و عدالت است. همچنین، پیوند دادن ابعاد مختلف میراث، مانند میراث فرهنگی و طبیعی، و میراث ملموس و ناملموس، در برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات مدیریتی، به درک و حفاظت کامل‌تری از ارزش‌های سایت‌ها منجر خواهد شد. در این میان، توجه ویژه به نقش جوامع محلی و دانش بومی آنها در حفاظت پایدار از میراث، یک اصل کلیدی است.

آینده حفاظت از میراث در آسیا به طور فزاینده‌ای به توانایی منطقه در ادغام موفقیت‌آمیز حفاظت با اهداف گسترده‌تر توسعه پایدار، به‌ویژه در زمینه مقابله با تغییرات اقلیمی و بهبود معیشت جوامع محلی، بستگی خواهد داشت. این یک تغییر پارادایم از رویکرد سنتی "حفاظت برای حفاظت" به یک رویکرد جامع‌تر یعنی "حفاظت برای مردم و توسعه پایدار" است. چارچوب برنامه اقدام منطقه‌ای و راهبرد میان‌مدت WHITRAP به شدت بر این توسعه پایدار تأکید دارند. فراخوان WHITRAP برای تجارب خوب نیز بر "شکوفایی و معیشت" متمرکز است ، و بیانیه‌های فوجو و باکو نیز به ابعاد توسعه پایدار و چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی اشاره دارند. این نشان می‌دهد که موفقیت درازمدت حفاظت از میراث در آسیا، که با فشارهای جمعیتی و توسعه‌ای زیادی روبروست، در گرو نشان دادن منافع ملموس حفاظت برای جوامع و همسویی آن با اولویت‌های توسعه ملی و منطقه‌ای است.

در حالی که همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در حال افزایش است و چارچوب‌های راهبردی مانند برنامه اقدام منطقه‌ای تدوین شده‌اند، موفقیت نهایی بسیاری از این ابتکارات به اراده سیاسی، ظرفیت نهادی، و تخصیص منابع کافی در سطح ملی در خود کشورهای آسیایی بستگی دارد. چالش اصلی، تبدیل این راهبردها و توصیه‌های منطقه‌ای به اقدامات مؤثر، ملموس و پایدار در سطح محلی و سایت‌ها است. چالش‌هایی مانند کمبود بودجه و ضعف مدیریت اغلب ریشه در مسائل ساختاری و اولویت‌بندی‌های ملی دارند. حتی با وجود بهترین راهبردها و توصیه‌های منطقه‌ای، اگر کشورهای عضو فاقد منابع، ساختارها، یا اراده سیاسی لازم برای اجرای آنها باشند، تأثیر این تلاش‌ها محدود خواهد بود. بنابراین، تمرکز بر تقویت حاکمیت میراث، بهبود چارچوب‌های قانونی و نهادی، و ارتقای ظرفیت‌های مدیریتی در سطح ملی و محلی در کشورهای آسیایی همچنان یک اولویت کلیدی و اساسی برای آینده خواهد بود.

توصیه‌هایی برای تقویت حفاظت و مدیریت پایدار میراث جهانی در آسیا:

1. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای سازگاری با تغییرات اقلیمی: کشورهای آسیایی باید سرمایه‌گذاری بیشتری در تحقیقات مرتبط با تأثیرات تغییرات اقلیمی بر سایت‌های میراث جهانی خود انجام دهند، راهکارهای نوآورانه برای سازگاری و کاهش این اثرات را توسعه دهند، و از تجارب موفق یکدیگر در این زمینه بهره‌مند شوند. 2. گسترش برنامه‌های ظرفیت‌سازی منطقه‌ای: نهادهای منطقه‌ای مانند WHITRAP باید برنامه‌های ظرفیت‌سازی خود را با تمرکز بر مهارت‌های مورد نیاز برای اجرای مؤثر "چارچوب برنامه اقدام منطقه‌ای برای آسیا و اقیانوسیه" و مقابله با چالش‌های نوظهور مانند مدیریت ریسک بلایا و استفاده از فناوری‌های دیجیتال، گسترش و تعمیق بخشند. 3. حمایت از توسعه و اجرای استراتژی‌های ملی میراث: یونسکو و نهادهای مشورتی باید از کشورهای عضو آسیایی در توسعه و اجرای استراتژی‌های ملی میراث که با برنامه اقدام منطقه‌ای و اهداف کنوانسیون میراث جهانی همسو هستند، حمایت فنی و مشاوره‌ای به عمل آورند. 4. افزایش شفافیت و مشارکت ذینفعان: ترویج شفافیت بیشتر در فرآیندهای تصمیم‌گیری مربوط به میراث جهانی و ایجاد سازوکارهای مؤثر برای مشارکت جامعه مدنی، بخش خصوصی، و به‌ویژه جوامع محلی در تمامی مراحل، از شناسایی تا مدیریت و نظارت بر سایت‌ها، در کشورهای آسیایی ضروری است. 5. ایجاد پلتفرم منطقه‌ای برای اشتراک دانش: با حمایت یونسکو و WHITRAP، یک پلتفرم منطقه‌ای پویا برای به اشتراک‌گذاری داده‌ها، نتایج تحقیقات، مطالعات موردی موفق، و بهترین شیوه‌ها در زمینه حفاظت و مدیریت پایدار میراث در آسیا ایجاد شود تا یادگیری متقابل و همکاری‌های عملی تسهیل گردد.

نتیجه‌گیری

قاره آسیا، با گستردگی جغرافیایی، عمق تاریخی، و تنوع فرهنگی و طبیعی بی‌نظیر خود، گنجینه‌ای از میراث جهانی را در خود جای داده است. این میراث نه تنها برای مردم این قاره، بلکه برای کل بشریت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. با این حال، چالش‌های متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، فشارهای توسعه، کمبود منابع، و گاه منازعات، این میراث گرانبها را تهدید می‌کنند.

در چنین شرایطی، تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، که تحت هدایت یونسکو و با همکاری نهادهای تخصصی مانند ایکوموس، آیوکین، و مراکز منطقه‌ای مانند WHITRAP صورت می‌گیرد، نقشی حیاتی در حفاظت از این میراث ایفا می‌کند. اجلاس‌های کمیته میراث جهانی که در کشورهای آسیایی برگزار شده‌اند، فرصت‌هایی برای تمرکز بر مسائل این منطقه و جلب توجه جهانی به آنها فراهم آورده‌اند. چارچوب‌های اقدام منطقه‌ای و برنامه‌های ظرفیت‌سازی، گام‌های مهمی در جهت ایجاد یک رویکرد هماهنگ و استراتژیک برای مقابله با چالش‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌ها هستند.

حفاظت از میراث جهانی آسیا یک مسئولیت مشترک است که بر دوش تمامی دولت‌ها، متخصصان، سازمان‌های بین‌المللی، جوامع محلی، و تک تک شهروندان جهان قرار دارد. تنها با تعهد مستمر، همکاری صادقانه، و تلاش خستگی‌ناپذیر می‌توان اطمینان حاصل کرد که این گنجینه‌های بی‌بدیل برای الهام‌بخشی، آموزش، و بهره‌مندی نسل‌های حال و آینده حفظ خواهند شد و به عنوان پلی برای درک متقابل و صلح پایدار میان فرهنگ‌ها و ملت‌ها عمل خواهند کرد.