تشت گذاری، شروع مراسم سوگواری محرم در اردبیل - مجله سرگرمی

عظیمداشت یاد و خاطره مصیبت عظیم عاشورا و زنده نگه داشتن فداکاری های دلاورمردان عرصه شجاعت و شهامت در اردبیل با انجام موازین سنتی و رسم ویژه برگزار می شود که نماد و تجسم عینی آن در مراسم خاص تشت گذاری قابل مشاهده و آنالیز است. در این ایام خیابان ها و محله های اردبیل همانند دیگر شهرهای ایران سیاه پوش شده و بر سر در مساجد و تکایا، پارچه های سیاه نصب می شود، در بازارهای شهر به ویژه بخش سرپوشیده قدیمی آن به نشانه عزاداری پرچم های سیاه بر در مغازه ها و دیگر اماکن تجاری با شعارهای مذهبی به زبان ترکی و فارسی به اهتزاز در می آید.

شهر اردبیل از دوران قدیم تا چندی پیش، صاحب شش محله اصلی بوده که اهالی شهر با تعبیر محلات شش گانه از آن یاد می نمایند. هر محله اصلی یا عظیم نیز شامل کوچه ها و مساجد کوچک تری بوده که در زبان محلی به آن خولا (شاخه) گفته می شود. عزاداری ماه محرم در اردبیل از دیرباز توسط همین محلات شش گانه و شاخه های آن ها انجام می گرفته و اکنون نیز همان ترتیب کهن، محلات شش گانه و محلات تابع آن ها سامان پیدا می نماید.

برگزاری مراسم تشت گذاری از روز 27 ذی الحجه تا اول ماه محرم

مراسم تشت گذاری از روز 27 ذی الحجه تا اول ماه محرم، یعنی در فاصله سه روزه در نزدیک به 200 مسجد اردبیل برگزار می شود، اولین تشت گذاری رسمی شهر روز 27 ذی الحجه پس از نماز مغرب در مسجد جامع شهر انجام می شود، سپس در طی روزهای به جامانده تا آغاز محرم بقیه محله ها هم اقدام به تشت گذاری می نمایند.

تشت گذاری مسجد جامع شهر توسط عزاداران حسینی محله طوی (یکی از محله های شش گانه) شهر مدیریت می شود. چند روز مانده به 27 ذی الحجه، تعدادی از زنان محله طوی اقدام به نظافت مسجد جامع و شست وشوی تشت ها می نمایند و تشت ها را در گوشه ای از مسجد قرار می دهند.

در مسجد جامع اردبیل به نشان شش محله اصلی شهر، شش تشت آب وجود دارد، در روز تشت گذاری مسجد جامع، علاوه بر عزاداران محله طوی و توابع آن، ریش سفیدها یا رؤسا و هیئت امنای پنج محله دیگر نیز حضور پیدا می نمایند

بعد از عزاداری حسینیان محله طوی در محله های تابع آن، تشت هر محله توسط نماینده همان محله با یاری جوانان و در میان غلغله و ازدحام جمعیت به دوش گرفته می شود و روی سکویی که برای تشت ها در مسجد ساخته شده، قرار می گیرد، بعد از قرار دریافت آخرین تشت روی سکوی مورد نظر، عزاداران حسینی کوزه های آب را بر دوش می گیرند و میان ازدحام عزاداران، آب را درون تشت ها خالی می نمایند.

عزاداران اردبیلی علاوه بر آنکه برای برطرف تشنگی در طول 10 روز عزاداری اردبیلی از آب تشت ها می نوشند، به شفابخش بودن این آب نیز عقیده دارند و آن را با عنوان تبرک به خانه ها می برند تا بیمارانشان هم از آن آب بنوشند. البته با کم شدن آب باز هم آب تازه در تشت ها ریخته می شود که دیگر برای ریختن آب تازه شرایط خاصی وجود ندارد. روشن کردن شمع و خواندن دعای فاتحه نیز که دعای خاص آیین تشت گذاری است.

عضو هیئت امنای محله ها و مساجد شهر در خصوص آیین تشت گذاری این طور بیان می نماید: فقط در تشت گذاری مسجد جامع است که شش تشت به نشان شش محله گذاشته می شود و ریش سفیدان پنج محله اصلی دیگر نیز حضور پیدا می نمایند و تعداد تشت ها هم ثابت نیست. در هر حال باید گفت باشکوه ترین تشت گذاری، متعلق به مسجد جامع است.

آداب و اهمیت تشت گذاری

تشت گذاری از یک طرف اهمیت مسئله آب را نشان می دهد چرا که آب برای ساکنان منطقه همیشه دارای اهمیتی فوق العاده بوده و از طرف دیگر آب در حادثه کربلا صندلی ویژه ای دارد، این آیین در اردبیل جزیی از مناسک عزاداری عامه مردم و نمایش رمزوارانه بخش اندکی از مصائب و آلام اهل بیت و شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و پیروان راستین او در صحرای کربلا است.

در نظر مردم شهر اردبیل، تشت مظهر مظلومیت حضرت اباعبدالله امام حسین (ع) و یاران او در کربلا تصور شده و این مراسم از جمله موارد استجابت دعا در پیشگاه خدا بوده و به این دلیل است که مردم در مقابل تشت به خدا متوسل شده و حاجات خود را از او می خواهند. باور بر این است شکل گیری و محور این سنت حسنه در اصل به یادآوری مصائب اهل بیت حضرت امام حسین (ع)، ارزش آب و اهمیت مذهبی آن بوده و بخشی از مراسم به سال گشت فداکاری و شجاعت و ایثار عاشوراییان برمی شود.

محرم در فرهنگ اردبیل علاوه بر تحول در شئون زندگی و حرکت های اجتماعی، موجب ایجاد هنر خاص حسینی و اهل بیتی در معماری مکان های مذهبی و هنرهای فلز در گذشته و امروز شده است. ایجاد میدان مخصوص در کنار مسجد قدیمی شهر و پیدایش عنصر معماری نو در مساجد اردبیل بنام تشت خانه (صندلی تشت) و نیز بنیان بخشی از هنر مذهبی و نمادین مرتبط با آموزه های شیعه در ساخت و پرداخت تشت ها و جام های مسی و نقره ای و برنجی از نکات برجسته و قابل توجه آثار و برکات محرم در اردبیل به شمار می رود.

تشت خانه همانند سقاخانه ها محل هایی است که به یاد تشنگی شهدای کربلا در آن جا تشتی پر از آب برای نوشیدن آب قرار داده می شود و به یاد امام حسین (ع) و اهل بیت تشنه او در مساجد در نظر گرفته می شود.

روشن است این تشت گذاری، به عنوان بخشی از آیین های مذهبی اردبیل دیدگاهی نو در سنت عاشورایی پدید آورده و پویایی فرهنگ عاشورایی مردم و قدیمی شدن این رسم نیکو را به دنبال داشته است. این سنت نیکو در اصل بابی برای وارد شدن به فرهنگ اصیل محرم و یادآوری رخداد عظیم برای عزاداران حسینی و شیفتگان علمدار کربلا است.

تشت گذاری اول در مسجد جامع

در حال حاضر شهر اردبیل از شش محله تشکیل می شود که سه محله آن نعمتی و سه محله دیگر حیدری است، در هر یک از این دو طرف یکی از محلات ارشد و یکی میانه و دیگری در مرتبه پائین قرار داشت. به تعبیر دیگر سکنه هر در قسمت شهر، سه محله خود را به منزله سه برادر می دانستند که یکی ارشد، دومی متوسط و سومی کوچک بوده است.

در قسمت حیدری محله طوی (تاوار یا تابار) برادر ارشد و اوچدکان برادر متوسط و پیر عبدالملک برادر کوچک تر محسوب می شد، در سمت نعمتی نیز محله گازران یا اونچی میدان، سرچشمه و عالی قاپو به ترتیب عظیم تر و میانه و کوچک تر به شمار می آمدند، همانطوری که روشن است سابقه برادرخواندگی بین محله های مختلف شهر از سده های پیشین برای ایجاد اخوت محکم تر از رسوم پسندیده مردم اردبیل و دسته های عزاداری بوده است.

چنان چه بیان شد مراسم تشت گذاری اردبیل از اواخر ماه ذی الحجه و چهار روز مانده به ماه محرم برگزار می شود، بطور کلی هر یک از محلات شش گانه اردبیل و شعبه ها که به زبان محلی خولا می گویند، از چند روز قبل دعوت نامه های محترمانه ای برای عالمان و تاجران و عظیمان و رؤسای ادارات دولتی می فرستند و از آن ها برای شرکت در تشت گذاری دعوت می نمایند.

در سه دهه گذشته، حرکت منسجم دسته های عزاداری در زمان تشت گذاری بدین ترتیب انجام می شود که روز اول میله های عظیم تر، طوی نماینده بخش حیدری ها و اونچی میدان از بخش نعمتی ها مراسم خود را با نظم خاصی برپا می نمایند. روز دوم نوبت محله های میانه و متوسط یعنی اوچدکان و سرچشمه و روز سوم کوچک ترین بافت سازماندهی شده خودجوش یعنی پیرعبدالملک و عالی قاپو اقدام به تشت گذاری می نمایند.

در حال حاضر سلسله مراتب تشت گذاری محله ها به توضیح ذیل اجرا می شود: شب اول زنجیرزنان حسینیه اوچدکان مراسم تشت گذاری خود را برگزار می نمایند. فردای آن روز نوبت تشت گذاری مسجد جامع است، روز دوم مسجد عظیم (اعظم) و مسجد محله اوچدکان تشت گذاری می نمایند. روز سوم مراسم خاص محله های پیرعبدالملک و عالی قاپو در مسجد جامع و شش محله (نه همه محلات شش گانه بلکه خوله های آن ها) در مسجد عظیم برگزار می شود.

بدین ترتیب دسته های محله نعمتی ها در مساجد پیرعبدالملک و عالی قاپو توسط شعبات متعدد زیر علم خودشان و نیز هم زمان با تشت گذاری مسجد عظیم، تشت گذاری اوچدکان توسط شعبات متعدد زیر علم خودشان، برگزار می شود. در شب همان روز سوم، محله اوچدکان با شعبات مسجد زبر علم خود رفته و به عزاداری و سپس تشت گذاری می پردازند که در این بین قربانی های زیادی جلوی مسجد محله ذبح می شود. مراسم مسجد دروازه از بقعه شیخ صفی آغاز می شود، بنابراین قبل از برگزاری مراسم مسجد دروازه، دسته محله دروازه عالی قاپو در همان روز زیر علم خود می رود و مراسم خاص خود را برپا می نماید. ضمناً فقط یکی از شعبات آن برای تشت گذاری محله عالی قاپو په مسجد می آید.

مراسم محله دروازه یا عالی قاپو از گذشته با حرکت دسته این محله از مسجد در بعداز ظهر آخرین روز تشت گذاری بعنی 29 ذی الحجه، آغاز شده و به مجموعه شیخ صفی الدین آمده و با سلام و صلوات بر پیامبر (ص) و اهل بیت عترت و طهارت (ع) و اولیای خدا و پیروان راستین تشیع ادامه پیدا می نماید. عزاداران در این مراسم طوق معروف بقعه را که نمونه ای از قدیمی ترین علم های اردبیل به شمار می رود و با نقش های مشبک و اسماء متبرک الله، محمد و علی تزیین شده برداشته و به مسجد عالی قاپو می برند. این علم تا بعد از روز عاشورا در مسجد دروازه نگهداری شده و پس از آن به محل اصلی خود در بقعه یعنی دارالحفاظ منتقل می شود. عزاداران عالی قاپو بعد از تشت گذاری بقعه به تشت گذاری دیگر محله های تابعه می پردازند.

روی هم رفته مراسم تشت گذاری مسجد عظیم و مخصوصاً مسجد جامع نو از شور و حال معنوی زیادی برخوردار بوده و این اماکن در این روز قبله اقبال پیروان امام (ع) و یاران او محسوب می شوند.

اهمیت تاریخی و مرکزیت بقعه شیخ صفی الدین در سنت دیرینه تشت گذاری

نکته شایان توجه در عزاداری دهه ماه محرم، اهمیت تاریخی و مرکزیت بقعه شیخ صفی در این سنت دیرینه است. با گذشت چندین سده هنوز هم راستا حرکت دسته های عزاداری از نزدیکی بقعه تغییر ننموده و این دسته ها ضمن طی راستا تعیین و پس از عبور از محله گازران و میدان عالی قاپو و غرب بقعه به سمت مسجد سرچشمه ادامه پیدا می نماید و در این راستا، در اصل بقعه مرکز ثقل این حرکت قرار می گیرد.

آنچه نباید از نظر دور داشت نقش تشت ها در شمع گذاری و دعا در کنار آن با مراسم خاص است. این تشت ها در زمان مراسم شمع گذاری روز تاسوعا نیز مورد استفاده قرار می گیرد، بدین ترتیب که در کنار این تشت ها، ظرف هایی گذاشته می شود که شمع گذاران شمع خود را در آن روشن نموده و تشت را می بوسند و حاجت خود را از خدا می طلبند و از آب تشت به ظرفی که بیشتر از جنس شیشه است و در حیبه (خورجین شمع) خود حمل می نمایند به آن می ریزند و باور دارند که آبی که از تشت های مسجد در زمان شمع گذاری جمع آوری می شود، برای شفای بیماران مفید است.

از گذشته قرائت فاتحه کنار تشت در برخی از مساجد، تشریفات مخصوص داشت و خواندن آن مخصوص فرد یا خانواده ای تعیین بود که از قدیم الایام به این امر اقدام می کردند. در بین مساجد اردبیل فاتحه مسجد جامع، به ویژه در شب عاشورا معروفیت زیادی داشت و دعای آن از طریق خانواده سیداحمد حسینی و پدران او خوانده می شد.

این آیین یکی از آیین های عاشورایی شهر اردبیل و جزو معتقدات و رفتارهای نیک مردم محسوب می شود و همانند بسیاری از آیین ها و عناصر محرم و تعزیه جنبه سمبلیک داشته و به رودخانه فرات و نیز آب اشاره دارد. مراسم و شعر مربوط به آب که جوهره حیات است، متعدد بوده و در این میان تشت و آب و تشت گذاری برجسته ترین آن ها را نشان می دهد، تشکل مردم محلات و ساکنانش را به بهترین وجه در عاشورا و تشت گذاری مشاهده می کنیم، در این ایام هر محله یک دسته منسجم را شکل می دهد و به عبارتی نقش مذهب و معتقدات مردم در تشکیل انسجام روابط اجتماعی کاملاً مشهود است.

تشت گذاری، عنصری فرهنگی هنری از بقایای فرهنگی میرات نسل ها

به همان اندازه که اصل موضوع یعنی زنده نگه داشتن رخداد عظیم و مصائب اهل بیت و سال گشت آن مهم به نظر می رسد به همان میزان، توجه به تشت و تشت گذاری به عنوان عنصری فرهنگی هنری از بقایای فرهنگی میرات نسل ها، اهمیت دارد. بنابراین برای حفظ و صیانت از این میراث معنوی که منحصر به اردبیل است، از راستا خود خارج نشده و بدعتی در آن وارد نمی نمایند.

البته بسیاری از رسوم غیرمعمول در عهد ما ممدوح نیستند و بانیان آن ها نیز حاکمان صفوی نبودند بلکه یک حرکت ناشایست گروهی از مردم سبب ایجاد چنین حرکت نابجا شده و جالب است بدانیم خود صفویان نیز با این گونه رفتارها مبارزه می کردند که بسیاری از مورخان به این موضوع مهم توجه ننموده اند.

به هر حال رسم نیکوی تشت گذاری علاوه بر اینکه سبب ایجاد اخوت و وحدت فرهنگی شده، هنر مذهبی ویژه ای را بنیان نهاده است. ساخت اشیای مذهبی و سمبلیک و پرداخت آن ها به زیباترین شکل برای استفاده در مراسم محرم از جمله این رفتارهای خوب است، شمعدان های زیبا، ظروف نذری و وقفی، تشت های فلزی و علم مهمترین آثار مربوط به این آیین به شمار می رود. به هر حال قسمتی از غنای فرهنگی این شهر را در کنار انتساب آن به حضرت ابوالفضل العباس (ع)، مراسم مربوط به محرم و تشت گذاری تشکیل می دهد.

گروه ابان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.