هوشنگ مرادی کرمانی؛ راوی صادق قصه ها و افسانه های مردم - مجله سرگرمی

حقیقت این است که لذت خواندن مجموعه داستان قاشق چای خوری در وجود من ماندگار شده و چند داستان از این مجموعه را واقعا چندبار خواندم. اولین پرسش من این است که دراین مجموعه چگونه هم از عشق گفته اید و هم از جنگ و ده ها موضوع رنگارنگ دیگر و چگونه این تنوع موضوعات را مدیریت نموده اید؟ من فکر می کنم شما دراین مجموعه سعی نداشته اید صرفا برای نوجوانان بنویسید و این پرش های تخیل کار ها را به مرز مخاطب بزرگسال- نوجوان نزدیک نموده. اول درباره حال و هوای این مجموعه بگویید و زمانی که صرف نوشتنش شده.

ذهنیت من در نوشتن داستان، نگاهی همه محور است. یعنی من کار خودم را می کنم و کوشش نمی کنم برای قشری خاص و سنی خاص بنویسم. داستان من مانند لباس هایی است که همگی در یک سایز فراوری می شوند. من نه روشنفکری مشکل نویس هستم و نه نویسنده ای که بخواهم همه سلیقه ها را قانع کردن و سرگرم کنم.

حقیقت این است که سعی ننموده ام کتابی بنویسم که مثلا خانواده ها بیایند و از سر تفنن برای بچه های شان بخرند. خوب یا بد، من این هستم و در مرز هفتادوپنج سالگی اگر شما نیمچه عرفانی در کار ها می بینید حاصل این است که من در زمان نوشتن نه به ایدئولوژی و نه به نصیحت کردن فکر می کنم و نه به جایزه دریافت.

فقط از نوشتن لذت می برم و کل این ماجرا همین لذت بردن است. من خودم را در این چارچوب قرار نمی دهم که موقع نوشتن فکر کنم نکند یک نوجوان این داستان را بخواند و گمراه شود یا یک بزرگسال داوری اش این باشد که کار، مخصوص مخاطب کودک یا نوجوان است و از خیر خواندنش بگذرد. نوشتن مجموعه داستان قاشق چای خوری درحدود 4 سال طول کشیده و برخی از داستان هایش را تا 3-4 بار بازنویسی نموده ام.

حتی یکی از داستان ها را بار ها نوشتم و دیدم که خوب از کار درنیامد و رهایش کردم، چون دیدم دارم زور زیادی می زنم و یک روز هنگام کوهنوردی و در همان مسیری که با وضعیت مختلف به مدت 26 سال رفت و آمد نموده بودم، قلبم گرفت و دیدم نمی توانم ادامه بدهم. نوشتن این مجموعه هم درست مانند عبور سخت من از همان گذرگاه همیشگی بود. گذرگاهی که به من یادآوری کرد باید فکر دیگری بکنم.

در مواجهه با داستان های مجموعه تازه شما، به طیفی رنگارنگ از موضوعات بر می خوریم. موضوعاتی که در دل خود طیف گوناگونی از شخصیت ها را هم می توان مشاهده کرد. برداشت کلی من از این مجموعه رسیدن به تمی واحد به نام عشق است. تمی که از داستان باغ کاکا آغاز می شود و در داستان های دیگر هم نمودی ملموس دارد. این داستان عشقی پاک را به تصویر می کشد که نویسنده به خوبی از پس ساخت وسازش برآمده. رفت و برگشت های ذهنی شما به اعماق وجودی شخصیت هایی، چون دلنشین، منصور و طوطی نشان می دهد که می خواهید از همان ابتدا تکلیف خواننده تان را با درونمایه اصلی کتاب معین کنید. از این داستان برای مان بگویید و از چگونه نوشتنش.

عرض کنم هر نوشته ای خصوصا در قالب داستان، حاصل نوعی عرق ریزان روح است. حقیقت این است که این داستان خیلی از من انرژی احساسی برده، چون کوشش نموده ام به همان مفهوم ناب از عشق مورد نظر شما برسم که به خوبی مورد اشاره قرار دادید. من در این داستان خواسته ام به نثر، غزلی از سعدی را بنویسم و سعدی هم در یاری به من دریغ نکرد. از سوی دیگر من شخصیت زن این داستان را می شناختم.

من مدت های زیادی در نقاط مختلف تهران زندگی نموده ام، خصوصا منطقه جنوب شهر که کتاب هایی، چون مهمان مامان و چندکار پراکنده بعدی، حاصل حضور در چنین محیطی است. من جنس چنین آدم ها و شخصیت هایی را می شناسم و حرف های شان را می فهمم و ارایه هریک از آن ها احتیاجمند خرج کردن بخش عظیمی از قدرت احساس است. من کوتاه می گویم که این داستان به اندازه نوشتن یک رمان برای من زحمت داشته.

بله. کاملا معین است و این حس کاملا به خواننده هم منتقل می شود. چفت و بست این داستان به مخاطب حالی می نماید که کار، از آن جمله کار هایی نیست که در یک نشست یا دو نشست نوشته شده باشد. اجازه بدهید من پرسش دوم را درباره موضوع توجه به ادبیات کهن مطرح کنم. شما در چند داستان، خصوصا همین داستان باغ کاکا کوشش تان بر این بوده که به مخاطب یادآور شوید که ادبیات امروز بدون پشتوانه ادبیات کلاسیک ره به جایی نخواهد برد. شما از زبان شخصیت استاد دانشگاه بخش هایی از غزل عاشقانه از سعدی را گنجانده اید که اتفاقا به خوبی در داستان نشسته است. در جایی هم از غلامحسین یوسفی نام برده اید و شعر هایی هم از رهی معیری نقل نموده اید. این حجم توجه به ادبیات کلاسیک یا شاعران کلاسیک سرای معاصر ریشه در چه عواملی دارد؟

اول اینکه انتخاب این شعر ها به پیشبرد داستان ها یاری نموده. خدمت تان عرض کردم که در داستان اول مجموعه سعی من بر این بود که عرض ارادتی به سعدی داشته باشم و این کار بدون یاری مستقیم سعدی میسر نبود. یا در داستان قاشق چای خوری اگر آن شعر ها و لالایی های محلی را نمی گنجاندم، توجیهی برای باورپذیری شخصیت لاک پشت پیدا نمی شد.

بله. اتفاقا علاوه بر این دیدگاه شما، وجه پیوند دو حوزه داستان بزرگسال و نوجوان همین جا اتفاق می افتد و خواننده بزرگسال هم از وجه فانتزی این داستان و حرف زدن لاک پشت دچار حیرت نمی شود و به راحتی فضا را می پذیرد.

البته بخش عمده باورپذیری این شخصیت به این مساله هم برمی شود که من سال ها لاک پشت داشتم و در عالم خیال گاهی با او حرف زده ام و گاهی به درون شخصیت او نفوذ نموده ام و گاهی ساعت ها از بیرون نگاهش نموده ام. باور پذیری این شخصیت شاید به این دلیل باشد که من به عنوان نویسنده او را به شدت باور نموده ام و نمودی انسانی برایش قائل شده ام.

یادم آمد نکته دیگری درباره استفاده از شعر در داستان بگویم و آن این است که من اولین نویسنده ای نیستم که از چنین روشی استفاده نموده بلکه دانسته های من به گونه نمایشی نقالی برمی شود یا خواندن کتاب هایی مانند چهل طوطی. من معتقدم ما ملت شعر هستیم. شاید در نثر زیاد جای مانور نداشته باشیم، اما سعدی و فروسی و دقیقی و... را که نگاه می کنیم پی می بریم که هزاران داستان را با شعر گفته اند و ما امروزه به این نتیجه رسیده ایم که بدون شعر، در داستان لنگیم.

من عمده کوششم است که استفاده از شعر، به اندازه ظرفیت داستان باشد. شعری که ما از شاعری دیگر در داستان مان می آوریم نباید به گونه ای انتخاب شود که از چارچوب داستان بیرون بزند که هم شعر را خراب کند و هم داستان را. از سوی دیگر هویت ایرانی بودن یک داستان را می توان از پیوند ادبیات کلاسیک و ادبیات مدرن شناسایی کرد.

به نظر می رسد که نگرانی شما فقط ازجانب فراموش شدن ادبیات کلاسیک نیست و به گونه ای شخصیت هایی از جهان خودمان را هم شامل می شود. منظورم داستان شکلات است و بی مهری نسبت به کسی که روزی هنرپیشه معروفی بوده و حالا کسی نمی شناسدش.

درست است. در این داستان اتفاقا اشاره مستقیمی هم به سیمرغ بلورینی شده که این شخصیت زمانی دریافت نموده و همه دارند درباره همین سیمرغ و وجه افسانه ای آن حرف می زنند و اینکه می شود تخمش را از عطاری خرید. منظور من به تصویر کشیدن آن نگاه های بیماری است که اطراف این شخصیت حلقه زده اند و نه خود او که سال هاست کسی حالی ازش نپرسیده.

من نمودی دیگر از وجوه عشق را در این مجموعه در داستان سه چرخه دیدم. داستان سه چرخه یکی از کار هایی بود که به شدت مرا تحت تاثیر قرار داد. داستانی بسیار کوتاه که می توانم اصطلاح ضدجنگ به آن بدهم. نکته جالب توجه در این کار، شخصیت هایی هستند که به عشق فرزندان شان تن به خطر می دهند و هردو در یک موقعیت کشته می شوند.

پدر عسل و پدر جاسم هر دو شخصیت هایی هستند دوست داشتنی و سرباز دشمن هم برخلاف دیگر داستان هایی از این دست، شخصیتی شیطانی و شرور نیست، بلکه او هم یک آدم است که نویسنده بدون هیچ گونه شعارپردازی روایتش نموده. به نظر من ایجاد رگه هایی از انسانیت در گیرودار جنگ در داستان کار راحتی نباشد. از این داستان بگویید.

این داستان روایت شخصیتی است که بدون ذره ای خواسته قلبی به جنگ فرستاده شده. گاهی به او گفته اند برویم و جایی را بگیریم و گاهی هم ازاو خواسته اند برو نگهبانی بده و مواردی از این دست او اصولا برای کشتن و کشته شدن نیامده، همان گونه که پدر عسل انگیزه ای به جز دربردن جان خانواده اش از مهلکه ندارد.

منظور من در این داستان این بوده که ذات انسان چه درمقام مهاجم و چه درمقام مدافع، پاک و منزه است و این جبر زمانه است که راه و رسم ها را تغییر می دهد. ازنظر من هردوی این شخصیت ها یک موقعیت دارند و در یک موقعیت کشته می شوند و هنگام جان دادن هردو به یک نقطه درآسمان خیره می شوند.

در داستان نمک هم شاهد نوعی عشق به خود و خانواده و شهر هستیم. آدمی که بر اثر ریزش دیوار های زندان فرار می نماید، اما فراری درکار نیست، چون دلش در شهری مانده که به آن عشق می ورزد.

بله. این شخصیت فرار می نماید از زندان، اما گویی به زندان دیگری می رود. او کسی است که عشق به کودکی دارد و پس از فرار از زندان به گذشته هایی بازمی شود که باز هم همان نقش زندان را برایش دارد. عشق در این داستان در مقام همان نمک است که او دربه در به دنبالش می شود.

این نمک نشان دهنده طعم عشقی است که این شخصیت دیگر هرگز نمی تواند آن را بچشد. او به دنبال پیدا کردن نمک در شهر زلزله زده، همه زندگی اش را مرور می نماید و همه شخصیت های موثر در زندگی اش را می بیند، اما ازنمک خبری نیست. یعنی شخصیت ها با وجود زنده شدن درخیال او از عشق تهی هستند و به قول معروف بی نمکند.

البته آغاز این داستان را می شود به عنوان یکی از بهترین آغاز های داستانی در این سال ها ارزیابی کرد: شهر گاوی بود نیمه کشته، نیمه جان. زخمی و خشمگین که درد می کشید و درخود می پیچید و می لرزید و نعره می زد. می شود ساعت ها درباره این داستان حرف زد. پرسش بعدی من درباره استفاده شما از فرهنگ و ادبیات عامه در داستان است. کمی در این باره حرف بزنیم و صندلی این شیوه در ذهنیت شما.

تمام ذهنیت من پراست ازاین قصه ها و افسانه ها و مثل ها و زمانی که حس می کنم داستان هایم نمک ندارند از آن ها به عنوان نمک در داستان هایم استفاده می کنم. حقیقت این است که بار ها دربخش هایی از کشور شاهد بوده ام که سینه های پرمهری که آکنده از این افسانه ها هستند را دارند پاکسازی می نمایند.

یعنی در خانه تکانی های شان دارند پیرزن و پیرمرد های قصه گو و آثار ماندگار در این زمینه را انگار دور می ریزند. حقیقت این است من به همان اندازه که نگران ادبیات کلاسیک هستم، نگران فرهنگ و ادبیات عامه هم هستم. کوشش من بر این بوده که به جامعه بفهمانم در لابه لای زندگی روزمره ما، ادبیاتی دست نخورده وجود دارد که می توانیم به اشکال گوناگون ازآن استفاده کنیم.

من این نگرش حفظ آثار عامه را کاربردی نموده ام تا به سهم خودم کوششی برای جلوگیری از فراموش شدگی شان داشته باشم که این هم به گفته شما در امتداد همان تم عشق است که به نوعی در داستان ستاره هم نمود بارزی دارد. این داستان با تکیه بر شیوه ای از نوشتن داستان کلاسیک نوشته شده و اگر من نمی خواستم از افسانه یا مثلی کلاسیک استفاده کنم، نمی توانستم شالوده ای برای این داستان بنا کنم که قابل قبول باشد.

به گمان من ادبیات عامه مانند شمش طلاست که اگر به دست یک زرگر ماهر بیفتد می توان از دل آن بهترین گردنبند ها و انگشتر ها و... را دربیاورد و کارنویسنده هم همین حکم را دارد. ما اگر بادقت نگاه کنیم، در عمق ادبیات و فرهنگ مان به ادبیات و فرهنگ عامه می رسیم.

به نظرمن کاری که فردوسی نموده، نوعی احیای فرهنگ و ادبیات عامه است. موضوعی که ظاهرا درآن دوران هم چندان زنده و پویا و مورد حمایت نبوده. حافظ هم همین طور و سعدی هم همین طور و به کلی بزرگان ادبیات ما به گذشته فرهنگی شان رجوع نموده اند. مولوی هم ستاره ای بی نظیر در این زمینه است.

شاعری که حتی توانسته از مبتذل ترین حکایات سینه به سینه، مفاهیمی عمیق از فلسفه و عرفان ارایه کند. البته در اغلب کشور های جهان هم رسم است که نویسندگان به داشته های فرهنگی شان توجه نشان دهند و نویسنده ای، چون مارکز بار ها گفته است که اگر قصه های مادرم نبود من هرگز نویسنده نمی شدم. در آثار دیگر نویسندگان از کشور های امریکای لاتین هم شاهد این موضوع هستیم که هرکدام از آن ها به شدت به داشته های فرهنگی پیشین افتخار می نمایند و مانعی نمی بینند که آن را در لابه لای آثار مدرن بگنجانند.

می خواهم این را بگویم که خیلی ازکشور ها به دنبال ساختن فرهنگی خیالی و جعلی ازخودشان هستند و ما داریم همه داشته های مان را به زباله تبدیل می کنیم و دور می ریزیم یا اگر خیلی هم لطف کنیم همه آثار مکتوب را سالی یک بار گردگیری می کنیم و با احترام می گذاریم سرجایش.

در داستان خانه خودم عشق و ادبیات عامه به شدت با هم گره خورده اند. به نظر می رسد متل هایی که در این داستان مورد استفاده قرار گرفته از منطقه کرمان باشد.

بله. این متل ها ریشه در مهمان نوازی آن منطقه دارد که من کمی بازسازی شان نموده ام. ضروری است بگویم در طول حیات نویسندگی ام هیچگاه نبوده که نیم نگاهی به ادبیات عامه نداشته باشم. بدون هیچ تعارفی می گویم اگر ادبیات عامه نبود من هیچ شانسی برای نویسنده شدن نداشتم.

من نمی خواهم داستان های آپارتمانی را نادیده بگیرم، اما این نوع از ادبیات آن گونه که باید و شاید مورد احتیاج جامعه فرهنگی امروز مانیست. ما با داستان هایی با درونمایه عشق های آبکی نمی توانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم. فرهنگ عامه، پشتوانه فرهنگی ماست و من تمام افتخارم این است که توانسته ام بخشی ازآن را کاربردی کنم و بروم درخانه ها و ببرم نزد نوجوانان و طیف دیگری از خوانندگانم.

به عنوان پرسش آخر می خواهم به چرایی ننوشتن شما بپردازم. به نظر من وقتی نویسنده ای درحد شما دیگر نمی نویسد، بسیار غم انگیز است. چرا تصمیم گرفته اید دیگر ننویسید؟

به گمانم یک سرانجام غم انگیز بهتر از یک غم بی سرانجام است. شکل غم انگیز تر این است که یک نویسنده با نوشتن به هرشکلی بخواهد وقت و انرژی افرادی که به او اعتماد نموده اند هدر بدهد. من 50 سال است که می نویسم و دلم نمی خواهد کار به جایی برسد که مانند دوستی که نمی خواهم نامش را ببرم، درگیر سروکله زدن با خودم یا دیگران باشم که کارم را برای انتشار نپذیرفته.

این دوست عزیز من زمانی نامه ای برای من نوشته بود و شرح داده بود که دوسال است کتابم را برای هرناشری می فرستم منتشر نمی نماید. حقیقت این است که یک نویسنده نباید اجازه بدهد کارش به اینجا ها بکشد. به گونه ای که دیگران بگویند ای کاش این کار را نمی کرد و ای کاش این مطلب یا آن داستان را نمی نوشت. نمی خواهم به روزمرگی دچار شوم، چون در غیر این صورت به عاقبت همان کشتی گیر معروف دچار خواهم شد که دوستانش از او خواهش می کردند دیگر کشتی نگیرد، اما گوش نکرد و رفت و ضربه فنی شد و یک عمر اعتبار را از دست داد.

آدم خودش باید برای خودش دوران تقاعدی قائل باشد و بداند که از این پس باید به شکلی دیگر عمل کند و عرصه را به جوانان واگذار کند. خدمت تان عرض کردم که برای نوشتن مجموعه قاشق چای خوری خیلی زحمت کشیدم و بار ها به خودم گفتم فلانی!

دیگر تمامش کن. اگر قرار باشد چیزی ازمن به یادگار بماند در همین حد کافی است. واقعا فکر می کنم که سهم ما از آب دریا ها و اقیانوس های جهان درحد یک قاشق چای خوری است و بیش ازآن نه امکان پذیر است و نه قابل دسترسی. روزی در اتوبوس ایستاده بودم که جوانی گفت: پدرجان! بنشین. خسته می شوی!

و من به خودم گفتم ای داد و بی داد. خبر ندارم که پیر شده ام. حکایت آدمی همین است. پیرمی شود دیگر و این پیری فقط جسمانی نیست. وقتی یک کارگردان سینما می گوید می خواهم فیلمی بسازم که با دستمزدش بروم خارج و مثلا فرزندم را ببینم، من به این فکر می کنم که دیگر همه چیز او در سینما تمام شده و حکایت آن است که یک نفر جلوی چشم های خودش بمیرد. رسیدن به این مرحله یعنی رسیدن به آخر خط. مرگ هرکسی دراین است که به قول کرمانی ها متوجه شود بیلش دیگر گلی برنمی دارد.

mahsanblog.ir: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای مهسان