هامون نشین ها چشم انتظار احیای زندگی در حاشیه تالاب - مجله سرگرمی

خبرنگاران- زهرا رفیعی: خبری از رونق اقتصادی در شهرها و روستاهای اطراف هامون نیست. قایق های فرسوده و وارونه در بستر تالاب به خاک نشسته اند و نشان از روزهایی دارند که ساکنان حاشیه تالاب در روزگار پرآبی صیادی می کردند.

دو سال است که آسمان در افغانستان بیشتر از سال های طولانی قبل می بارد. بارانی که چند صد کیلومتر آنطرف تر می بارید و راهی تالاب هامون می شد، سال ها است با سد کجکی در افغانستان مهار و راهی کشتزارهای آن کشور می گردد. هر آنچه به تالاب هامون می رسد، ناشی از سیلاب است که حتی افغانستان هم نتوانسته حجم آنرا با احداث سد کجکی مهار کند.

ظرفیت آبگیری این سد 2.8 میلیارد متر مکعب یا یک سوم ذخیره دریاچه هامون است. براساس معاهده ای که سال 1351 بین ایران و افغانستان به امضاء رسید، قرار است در هر ثانیه 26 متر مکعب (850 میلیون مترمکعب) آب راهی هامون گردد. ولی این تعهدات با بهانه هایی مانند حضور طالبان در افغانستان تا به امروز بطور کامل عملیاتی نشده است. در نتیجه بیکاری و بروز گردوغبار تنها عایدی ایران از تالاب هامون است.

مذاکرات بر سر حقابه هامون به نتیجه نرسیده و به نظر می رسد پیدا کردن راهکار های جایگزین تا آن موقع تنها راه حل باشد. مهاجرت های گسترده، فقر، بیکاری و تعدی به عرصه های اندک تالاب در بخش ایرانی هامون، حالا فراگیر شده است؛ به طوری که روستاهای زیادی در منطقه خالی از سکنه شده و برای انتقال و مسدود کردن همان اندک آب ناشی از سیلاب در بخش های کشاورزی و صیادی، اقدام به نصب دایک و حفر گودال شده است.

برای راه اندازی اقتصاد محلی در حاشیه هامون، پروژه های نیمه جان اجرا شده ولی هیچکدام به نتیجه مطلوب نرسیده اند. در روزهای پایانی اسفندماه 98 تیمی به نمایندگی از برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) از چهره هامون بدون رونق اقتصادی، بازدید کرد.

براساس سندی که بین سازمان حفاظت محیط زیست ایران و سازمان ملل امضا شد، قرار است پروژه ارتقای مدیریت جامع منابع طبیعی برای احیای اکوسیستم تالاب و حمایت از معیشت های جایگزین جوامع محلی در تالاب های هامون ظرف 5 سال اجرایی گردد.

علی ارواحی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران در اینباره می گوید: هدف این پروژه که با حمایت اقتصادی اتحادیه اروپا اجرا خواهد شد این است که بتواند به نقش و ارتباط زندگی مردم در تالاب های هامون و همچنین حیات هامون در زندگی مردم توجه کند و همزمان بتواند هم روی موضوع حفاظت از این تالاب و هم ارتقای سطح معیشت اهالی اطراف آن کار کند.

در این پروژه کوشش بر این است که فشار بر منابع تالاب های هامون (هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند) و به طور خاص بر منابع آبی مجموعه این تالاب ها به حداقل ممکن برسد.

وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت و گو با گروه زیست بوم روزنامه خبرنگاران می گوید: تالاب هامون از دیرباز بهره برداران و ذینفعانی مانند کشاورزان، صیادان و دامداران داشت. با خشکسالی های پیاپی اما بهره برداران، برای تامین معیشت تا آنجا که توانستند این تالاب را تحت فشار قرار دادند. البته در دو سال اخیر برای برداشته شدن فشار از تالاب اجازه جالیزکاری به افراد داده نشده و دایک ها و گودال های انتقال و نگهداشت آب برچیده شده است.

وقتی به جامعه محلی اجازه داده نگردد که به وسیله تالاب امرار معاش نمایند باید به آن ها راهکار جایگزین داد، آنچه سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) در کوشش برای تحقق آن هستند، پیدا کردن چند راهکار جایگزین به جای صیادی، جالیزکاری و چرای بی رویه دام در بستر خشکیده تالاب هامون است.

هر چند اینروزها با بروز پندومی کرونا، اجرای این سند همکاری کند شده است. اما به گفته وحید پورمردان باید به همه راه هایی فکر کرد که امکان رونق بخشی به معیشت مردم را فراهم کند. او به خبرنگاران می گوید: در بازدید نماینده سازمان ملل، به جامانده سفال های هزاران ساله شهر سوخته به مانند جوانان بیکاری که دور هم سر کوچه ها جمع شده بودند و قایق های به خاک نشسته اهالی روستاهای اطراف هامون، جلب توجه کرد، اما برای آن ها جالب تر این بود که چرا دیگر هیچ کارگاه سفالگری در این منطقه دایر نیست.

شاید بتوان اهالی حاشیه هامون را با مشاغلی هزاران ساله یا مشاغلی مدرن مانند گردشگری نجات داد. تا آنزمان اما، حافظان سرزمین رستم، نظاره گر تیرهایی در تاریکی هستند که به صورت پایلوت در سرزمین شان اجرا می گردد.

دور زمین